کد خبر : 1120
تاریخ : 1397/7/15
گروه خبری : جامعه

سپهرغرب مطرح کرد

مدارس طبیعت؛ از حرف تا عمل

آموزش، حلقه مفقوده مدارس طبیعت

کودکان امروز در چهاردیواری‌ خانه‌ها گرفتار شده‌اند و سرگرمی آنان به گوشی‌های موبایل و سی‌دی‌های برنامه کودک ختم می‌شود؛ در این راه ارتباط کودکان با دنیای طبیعی بیرونی بسیار محدود شده و کمتر تمایلی به انجام بازی‌های مشارکتی دارند. خانه‌های آپارتمانی که هرطرف آن دیوار است و دیوار، فرصت قدم‌زنی روی چمن‌ها، شنیدن صدای گنجشک‌ها و بهره‌گیری از نور خورشید را از کودکان گرفته است.

مدارس طبیعت می‌توانند در رشد و تکامل فرزندانی شاداب و سالم به‌نوعی یاری‌گر خانواده‌ها و سیستم آموزش‌وپرورش باشند، اما به‌راستی در وادی مذکور تا چه حد ورود پیدا کرده‌اند و آیا توانسته‌اند به این اهداف دست یابند؟

مدارس طبیعت قلمرویی برای کودکان جهت ورود آزادانه آن‌ها به دنیای طبیعت بوده، این فضا امکان تعامل کنجکاوانه کودک با طبیعت را مهیّا می‌کند و به‌نوعی تعامل ملموس با عناصر طبیعت ازجمله آب، خاک، سنگ، چوب، گیاه و حیوانات را به ارمغان می‌آورد؛ لذا توجه به این مدارس به‌عنوان زمینه‌ای برای آموزش، بیش‌ازپیش مطرح است.

در حال حاضر کودکان 29 استان از خدمات 77 مدرسه طبیعت در کشور بهره‌مند شده‌اند و جا دارد پیامدهای حضور و شرکت در برنامه‌های این مدارس مورد توجه قرار گرفته و بررسی شود.

در این راستا خواندن نظرات والدین در وب‌سایت مربوط به مدرسه طبیعت، توجه نگارنده را به بررسی مدارس طبیعت از آینه آنچه هست و آنچه باید باشد، واداشت تا ببینیم این مدارس و جایگاه آن‌ها در زندگی کودکان چگونه هست و چگونه باید باشد؟ دراین‌بین صحبت‌هایی که از زبان مادری بیان شده است را می‌خوانید:

«مدرسه طبیعت به من و دختر چهار ساله‌ام 'رها کردن' و'رها شدن' را آموخت؛ من دخترم را رها کردم تا همانی شود که هست، نه آنی شود که من می‌خواستم. من یاد گرفتم او را رها کنم تا خودش بتواند خود را پیدا کند و نه من او را؛ دخترم اولین بار در زندگی‌اش آزادانه معنای فرصت یافتن را آموخت، من براى فرصت دادنم زمان تعیین مى‌کردم و اگر بعد از یک ماه فرصت دادن او خرگوش باغمان را ناز نمى‌کرد، دستش را مى‌گرفتم و در دست خودم خرگوش را باهم ناز مى‌کردیم؛ ولى مدرسه طبیعت منتظر مى‌ماند تا دخترم خودش تصمیم بگیرد کِى این زمان براى لمس کردن خرگوش فرامی‌رسد».

مادر دیگری درخصوص مدارس طبیعت چنین گفت: «همه ما به‌دنبال فرزندانی شاد، سالم و قوی هستیم؛ قهقهه‌های بلند، جسارت در درهم‌ریزی و شجاعت در ساخت، داشتن ایده‌ای نو، قدرت بیان احساسات، کنجکاوی پایان‌ناپذیر، همت در کشف و حتی میل به خوب خوردن و خوابیدن و رغبت به بازی کردن، همگی از نشانه‌های یک کودک شاداب و دارای سلامت در قوای جسم و روح است. چیزهایی که به حقیقت با درگیر کردن مغز در حفظیات، بازی‌های از پیش تعیین‌شده و یا تغذیه روح با فرمول‌های رفتاری نامناسب در مهدکودک‌ها و حتی خوردوخوراک‌های زورکی کودک به‌دست نمی‌آید؛ همان‌طور که نور چشم من ابوالفضل در سن سه‌سالگی با داشتن قدرت هوش و حافظه بالا، توانمندی در خواندن، وسایل اسباب‌بازی فراوان و محیط بزرگ بازی، همچنان نیازمند شادابی، سلامت و قوی‌تر شدن بود. چیزی که در یک فضای امن طبیعی با داشتن هرچه بیشتر زمان و بدون هیچ جبری با کنش و واکنش‌های آگاهانه، مثبت و البته هوشمندانه و از روی عشق تسهیل‌گران امکان‌پذیر شد».

** دوری از طبیعت منجر به رفتارهایی نابهنجار می‌شود

در این راستا گفت‌وگویی با دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری و مدیر بخش سیاست محیط‌زیست در شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی انجام گرفت.

محمد درویش به‌عنوان یک کنشگر محیط‌زیست درخصوص مدارس طبیعت چنین گفت: مدارس طبیعت در پاسخ به یک نیاز جوامع بشری است؛ چراکه جوامع بشری پیوسته در حال شهری شدن هستند، روستاها در حال خالی شدن است و مردم برای بهره‌گیری از فضای باز و ارتباط‌گیری با طبیعت، از فضای کمتری برخوردارند و باید قبول کرد که دوری از طبیعت منجر به رفتارهایی نابهنجار می‌شود که این رفتارها در تعاملات گروهی و موج فکری جامعه نیز اثرات خود را به‌جای می‌گذارد.

وی با بیان این موضوع، ادامه داد: امروزه می‌بینیم که مردم به سمت انزواطلبی، فردگرایی و درون‌گرایی پیش می‌روند؛ به‌نوعی که کمتر با طبیعت انس می‌گیرند و در این راستا به‌جای مشارکت در فعالیت‌های گروهی، ترجیح می‌دهند که تا جای ممکن با کسی ارتباط برقرار نکنند و این‌ها همه حاصل آموزش‌وپرورشی است که بچه‌ها را زیر سقف درس داده و در محدوده‌های کمپ نگه‌داری می‌کند.

مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ضمن انتقاد از این وضعیت، ادامه داد: مدارس فقط به دانش‌آموزان یاد می‌دهند که چطور تست بزنند و چگونه شاگرد اول بشوند و به‌راستی که در محیطی رقابتی و مقایسه‌ای به‌جای اینکه به افراد بیاموزند که چگونه انسانی توانمند باشند، به آن‌ها می‌آموزند که چگونه انسانی دانشمند باشند!

وی با تأکید بر این موضوع، در رابطه با جایگاه مدارس طبیعت چنین گفت: با این وضعیت مدارس طبیعت تلاش کرده تا به‌نوعی این اجازه را به بچه‌ها بدهد تا بیش‌ازپیش قدر سرزمین و قدر موهبت‌های گیاهی و جانوری اطراف خود را بدانند.

این کنشگر محیط‌زیست در ادامه گفت‌وگو بر نقش مدارس طبیعت در شکوفاسازی خلاقیت‌های کودکان تأکید کرد و افزود: کودکان در این مدارس می‌آموزند که برای یافتن پاسخ پرسش‌هایشان بیشتر تلاش کنند و از سویی مدارس طبیعت این اجازه را به بچه‌ها می‌دهد تا بتوانند خلاقیت‌هایشان را شکوفا کنند.

** آموزش‌وپرورش تغییر رویه دهد

دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری با تأکید بر این موضوعات، اذعان کرد: مدارس طبیعت بنا شده تا در افزایش ضریب یادگیری کودکان قدمی بردارد و از سویی دیگر نیز از بیش‌فعالی کودکان بکاهد.

درویش درخصوص نحوه ارتباط مدارس طبیعت با سازمان آموزش‌وپرورش نیز چنین گفت: هدف ما این است تا آموزش‌وپرورش به‌تدریج دوران ابتدایی خود را متأثر از مدرسه طبیعت تغییر داده و اجازه دهد تا بچه‌ها بخشی از فضای آموزشی خودشان را در دل طبیعت بگذرانند.

وی با اشاره به این موضوع، ضمن ابراز خرسندی عنوان کرد: علامت‌های امیدبخشی ظاهر شده و سخنان امیدوارکننده‌ای نیز از مسئولین آموزش‌وپرورش می‌شنویم که به‌شدت از وضعیت موجود در مدارس ابتدایی ناراضی هستند و می‌گویند چرا باید کتاب‌های کمک‌آموزشی و تست‌زنی وارد دوران ابتدایی شود و به‌راستی چرا بچه‌ها از آموزش نفرت دارند؟

درویش با تأکید بر این موضوع، اظهار کرد: امیدواریم این اتفاق خوب که در مدارس طبیعت شکل گرفته، تعمیم پیدا کرده و به‌نوعی گسترش یابد.

دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری با بیان اینکه آموزش‌ها در مدارس طبیعت همگی غیر مستقیم هستند، ادامه داد: هدف ما در این مدارس تکیه بر یادگیری است.

** هدف از مدارس طبیعت تنها گذران وقت در محیط بیرون نباشد

در این راه گفت‌وگویی با دانشیار گروه شهرسازی دانشکده هنر و معماری همدان انجام گرفت تا دیدگاه این استاد دانشگاه را بشنویم:

حسن سجادزاده در ابتدا رویکرد مدارس طبیعت را مناسب برشمرد و بیان کرد: طرح مدارس طبیعت می‌تواند به‌نوعی توانمندسازی کودکان را در پی داشته باشد.

وی با تأکید بر این موضوع، به مدارس طبیعت احداث‌شده در کشور و همدان اشاره کرد و افزود: متأسفانه در این مدارس ارتباط آموزشی کودکان با طبیعت بسیار کمرنگ است و به‌نوعی می‌توان جای خالی آموزش را در مدارس طبیعت احساس کرد.

سجادزاده با اشاره به این موضوع، بیان کرد: باید بدانیم که آموزش و توانمندسازی کودکان صرفاً در مدارس و سر کلاس اتفاق نمی‌افتد و باید کودکان را در فضای باز و محیط بیرونی آموزش داد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در ادامه عنوان کرد: پنجاه‌درصد آموزش در محیط بیرون محقق می‌شود و تا زمانی که یک کودک با شرایط بیرون و محیط طبیعی برخورد فیزیکی نداشته باشد، نمی‌توان از او انتظار یادگیری درست و کامل را داشت.

وی در این راستا به برقراری ارتباط مناسب کودک و طبیعت تأکید کرد و افزود: بایستی در راه آموزش کودک، به آشنایی وی با مقولات فیزیکی و طبیعی توجه ویژه داشت و در راه ارتقای خلاقیت کودکان قدم جدیدی برداشت.

سجادزاده با بیان این موضوع، نقش مدارس طبیعت را در ارتقای خلاقیت کودکان مؤثر دانست و یادآور شد: تا زمانی که به بحث‌های گردشی و تفریحی در این مدارس بیش از آموزش توجه شود، نمی‌توان انتظار ارتباط مناسب کودکان با طبیعت را داشت.

دانشیار گروه شهرسازی دانشکده هنر و معماری همدان در این زمینه به معرفی عناصر طبیعی و صحبت با کودکان در این راه اشاره کرد و افزود: زمانی که کودکان در طبیعت هستند، نباید تنها به‌دنبال بازی باشند؛ بلکه در این مدارس بایستی درخصوص درختان، آشیانه‌سازی پرندگان و الگوبرداری از عناصر طبیعی صحبت کرد تا به‌نوعی حس کنجکاوی آن‌ها را هم برانگیخت و با موضوعات خاص نیز آشنا کرد.

** آموزش بخشی از مدارس طبیعت شود

وی در این خصوص به‌عنوان مثال به الگوبرداری هواپیما از یک پرنده و شناساندن این موضوع به کودکان اشاره کرد و گفت: کودک باید تمام این ایده‌ها و الگوبرداری‌ها از محیط طبیعی را بشناسد و آموزش ببیند.

وی ضمن ابراز تأسف از نبود این آموزش‌ها در مدارس طبیعت، تصریح کرد: متأسفانه امروزه در کشورمان فاصله زیادی بین مدارس طبیعت فعلی و آنچه باید باشند مشاهده می‌شود؛ به‌نوعی که این مدارس فاقد مربیان آموزشی مناسب هستند، در حالی که بایستی آموزش‌های لازم با زبان کودکانه به آن‌ها ارائه شود و کودکان را نسبت به محیط اطراف کنجکاو ساخته و به‌نوعی آن‌ها را با طبیعت مرتبط کرد.

سجادزاده با اشاره به اینکه نباید کودکان را گردش‌وارانه و تفریحی وارد طبیعت کرد، ادامه داد: بایستی آموزش بخشی از مدارس طبیعت شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در پایان با اشاره به ساختار مدارس طبیعت در دنیا، تأکید کرد: بایستی آموزش‌های مناسب وارد این مدارس شوند و کودکان را با طبیعت‌گردی و گذران وقت در طبیعت تنها نگذارند.

** در مدرسه طبیعت هیچ‌نوع آموزشی نداریم

در ادامه گفت‌وگویی در این راستا با مدیر مدرسه طبیعت همدان صورت گرفت که در ادامه می‌خوانید:

از آنجا که در مدارس طبیعت معلمی وجود ندارد و برنامه‌ها با کمک تسهیل‌گران پیش می‌رود، گفت‌وگویی با یکی از این تسهیل‌گران که مدیریت مدرسه طبیعت همدان را نیز برعهده دارد، انجام گرفت:

حمید نوروزی درخصوص مدرسه طبیعت همدان در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه سپهرغرب عنوان کرد: مدرسه طبیعت همدان باغی پنج هزار متری است که در آن حیوانات اهلی نیز قرار دارند تا کودکان بتوانند به‌راحتی با این حیوانات در ارتباط باشند.

وی در ادامه افزود: کودکان قبل از شش سالگی بیش از 90 درصد خواب‌هایشان مربوط به حیوانات است و این محیط می‌تواند به‌نوعی کودکان را با حیوانات آشنا کند.

نوروزی با اشاره به این موضوع، تصریح کرد: کودکان به لحاظ ویژگی‌های ساختاری و تکاملی خود نیاز به حضور در طبیعت و به‌نوعی لمس خاک دارند و باید بتوانند با حیوانات بازی کنند.

وی در ادامه عنوان کرد: کودکان یا از طریق مهدهای کودک به مدارس طبیعت می‌آیند یا به‌صورت مراسم‌های فوق‌برنامه می‌توانند در این کلاس‌ها شرکت کنند.

نوروزی درخصوص بعد آموزشی این مدارس نیز عنوان کرد: در مدرسه طبیعت هیچ‌نوع آموزشی نداریم.

این تسهیل‌گر مدرسه طبیعت همدان در پایان از ارتباط مدرسه طبیعت با سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط‌زیستی و کودکان خبر داد.

** مدارس طبیعت پل ارتباط کودکان با دنیای بیرون

در دنیای پیچیده شهرنشینی امروز آنچه بیش از هر چیز مطرح است، نبود ارتباطات کودکان با دنیای بیرونی است؛ زندگی آپارتمان‌نشینی از یک سو و انگشت‌شمار شدن تعداد خاله و دایی و عمه و عمو از سوی دیگر، کودکان را از تجربه اجتماعی دور کرده است.

در مدارس امروزی آنچه بیش‌ازپیش مطرح شده، به‌نوعی تکیه بر مهارت‌های تست‌آموزی بوده و کلاس‌های فوق‌برنامه جهت افزایش این مهارت‌ها به مدارس سنجاق شده است؛ با این حال فضایی چون مدارس طبیعت می‌تواند پلی برای ارتباط کودکان با دنیای بیرون باشد و در صورت تحقق اهداف واقعی این مدارس، باید پذیرفت که مدارس طبیعت می‌توانند یاری‌گر کودکان برای ورود به زندگی شاد و با مهارت باشد. چنان که می‌توان به‌واسطه آموزش‌های ملموس در مدارس طبیعت احساس ارزشمندی، پرورش صبر و مسئولیت‌پذیری کودکان را شاهد بود.

اما به‌راستی باید دانست که همه این‌ها در صورتی محقق می‌شوند که جای خالی برنامه‌های آموزشی در این مدارس احساس نشود.

مدارس طبیعت در دل خود مباحث متنوعی درخصوص آشنایی با طبیعت و به‌نوعی زندگی در طبیعت را داراست و با همه جنبه‌های مثبت خود می‌تواند به‌نوعی در آموزش کودکان و معرفی طبیعت به آن‌ها نقش تأثیرگذاری داشته باشد؛ بدین‌سان توجه ویژه به این موضوع بایستی بیش از یک طبیعت‌گردی ساده مدنظر باشد و تنها اسمی تشریفاتی را یدک‌کش نباشد.

مدارس طبیعت با یدک‌کشیدن نام مدرسه در خود تعلیم و تربیت را به همراه دارند و نباید از این بعد دور بمانند، بدین‌سان امید است جای خالی محتوای آموزشی مناسب در این مدارس با معلمان و آموزشگران پر شده و شاهد ارتقای سطح کیفی این مدارس باشیم؛ اما دراین‌بین با برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های مناسب باید به محتوا و محیط این مدارس نیز توجه شود تا از آن سوی دیوار به زمین نیفتیم و به‌نوعی مدرسه‌وار بودن به‌نوعی سایه دل‌زدگی را برای کودکان به ارمغان نیاورد.

  لینک
https://www.sepehrgharb.ir/Press/ShowNews/1120