خسیس برای درمان به محبت و اعتماد نیاز دارد

سپهرغرب، گروه خانواده - طیبه انوری: تکان‌های شدید، سرعت لاک‌پشت‌وار، زمستان‌های پرسوز و تابستان‌های گرم و نفس‌گیر اتوبوس‌های شرکت واحد برای ما قشری که فرسنگ‌ها زیر خط فقر جا گرفته‌ایم، به‌خودی‌خود رنج‌آور بوده، پس امان از زمانی که غرغرهای تند و نفرین‌های کمرشکن مسافر بغل‌دستی نیز با صدای جان‌گداز چرخ‌های این ارابه پرازدحام، همراه شود.

چشمتان روز بد نبیند چند روز پیش وضعیت نامناسب خیابان و پرش‌های نابهنگام این وسیله نقلیه مهیج، دست در دست یکدیگر داده و اعضا و جوارح ما را به مسابقه‌ای بزرگ دعوت کرده بود.

مسابقه‌ای که در آن معده، روده، کلیه و سایر متعلقات شکم به پشت چسبیده ما قشر آسیب‌پذیر برای بیرون جهیدن از این چاه عمیق که مدت‌هاست رنگ گوشت، ماهی، موز و دیگر خوراکی‌های خوشمزه و لوکس را به خود ندیده، پیشی می‌گرفتند!

تصور کنید در چنین شرایطی خانم محترم بغل‌دستی نیز با آب‌وتاب فراوان به ترسیم صحنه‌های درام زندگی شخصی خود پرداخته و زمین و زمان را به باد ناله و نفرین گرفته بود.

یکی دو ایستگاه دندان بر روی جگر گذاشته و حرف‌هایی که به‌اصطلاح روی اعصابم راه می‎رفت را تحمل کرده اما ناگاه از کوره دررفته و حرف‌های نیش‌دار و نگاه‌های سرزنش‌آمیز را به سمت او روانه کردم!

بی‌نوا بی‌خبر از همه‌جا شروع به معذرت‌خواهی کرد و نبود هم‌سخن را علت زیاده‌گویی خود دانست و گفت: جانم به لبم رسیده‎است و نمی‌دانم دردم را با که در میان بگذرام.

چهره معصوم و عذرخواهی‌های پیاپی او باب آشنایی ما را فراهم کرد و بعد از چند دقیقه صحبت‌های معمولی و تعارف تیکه پاره کردن، مریم خانم ادامه داد: شوهرم بسیار خسیس بوده و با این خصلت غیرقابل‌تحملش زندگی را به کام من و فرزندانم تلخ کرده‎است.

وی با بیان اینکه برای داشتن هر چیزی باید با کلی جروبحث و التماس، ضرورت خرید آن را اثبات کنم، افزود: شاید باورتان نشود اما همسرم حتی از مقدار خوراکی‌های موجود در خانه هم آگاه بوده و مدام کم و کیف آن را چک می‌کند.

مریم با تأکید بر اینکه فرزندانم به‌شدت از این مسئله رنج می‌برند، عنوان کرد: دخترم برای رفتن به یک اردو، سه روز گریه کرد و پسرم سال‌هاست آرزوی داشتن یک دوچرخه را در دل دارد.

وی با اشاره به اینکه همسرم مرد مهربانی است، اذعان کرد: رضا مرد مهربان و خوش‌قلبی بوده و خودش نیز از این وضعیت رنج می‌برد اما قادر به تغییر خودش نیست.

مریم تصریح کرد: بارها بعد از دیدن ناراحتی ما قول داده که از فردا فرد دیگری شود و در این خصلت خود تجدیدنظر کند اما هنوز آن فردا از راه نرسیده‎است!

وی با اشاره به اینکه رابطه ما بسیار سرد و بی‌روح شده‎است، گفت: تمام رابطه ما به بحث درباره امور اقتصادی و خرید ختم شده و گویی حرف دیگری با یکدیگر نداریم.

مریم با بیان اینکه بسیاری از نزدیکان، همسرم را طرد کرده‌اند، ابراز کرد: راستش را بخواهید من نیز فقط به خاطر فرزندانم به این زندگی ادامه داده و زورگویی‌های رضا را تحمل می‌کنم.

این بانوی مهربان خاطرنشان کرد: همسرم با خساست، دیواری از محدودیت‌ها را به دور ما کشیده و همه را به پذیرش خواسته‌هایش مجبور می‌کند.

به نظر می‌رسید که حرف‌های این مادر، سال‌ها بر روی دلش سنگینی کرده و حالا با یافتن گوشی شنوا به سخن آمده بود اما افسوس که اتوبوس در ایستگاه آخر متوقف‌شد و ما مجبور به خداحافظی از یکدیگر شدیم.

بانوی خسته گزارش ما بدون دریافت کمک به راه خود ادامه داد و شاید به دلیل کمبود آگاهی هیچ‌گاه قادر به درک همسر و تغییر شرایط او نباشد، اما به امید کمکی اندک به مریم‌های دیگر، این متن را نگاشته و امیدوارم که درمانی باشد بر درد ناآگاهی آن‌ها!

بنابراین برای بررسی علت این خصلت در برخی افراد و پیداکردن پاسخ برخی سؤالات ازجمله اینکه؛ خسیس بودن به چه معناست؟ چه عواملی منجر به ایجاد خساست در وجود فرد می‌شود؟ آیا خسّت درمان‌پذیر است؟ وظیفه اطرافیان در قبال این افراد چیست؟ با روانشناس و استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

علی ناظری با بیان اینکه خساست اجتناب از خرج کردن مال است، گفت: خسیس بودن درواقع به معنای با زحمت بسیار خرج کردن بوده که دقت فراوان به مسائل مالی و اقتصادی را در پی دارد.

     فرهنگ، عامل مؤثر در ایجاد بخل

وی با تأکید بر اینکه علل بخل‌ورزی را می‌توان دسته‌بندی کرد، ادامه داد: گاهی اوقات عامل امساک ورزیدن، فرهنگ خاص یک خانواده و امکانات موجود در آن است.

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی با اشاره به اینکه در یک اجتماع، هر خانواده‌‌ای فرهنگ خاص خود را دارد، تصریح کرد: خانواده‌ به‌عنوان نهادی کوچک درنهایت اجتماعی بزرگ را تشکیل می‌دهد.

ناظری با بیان اینکه بنابراین نگاه خاص خانواده‌ها به مسائل اقتصادی در یک جامعه تقریباً مشابه بوده و فرهنگی خاص را تشکیل می‌دهد، عنوان کرد: امکانات و محدودیت‌های موجود در یک منطقه در نوع نگاه ساکنان آن به منابع مالی و هزینه کردن آن بسیار مؤثر است.

وی با تصریح بر اینکه در برخی از نواحی محدودیت‌های جغرافیایی، کشاورزی، آبی و غیره منجر به خساست ساکنان می‌شود، افزود: بنابراین وفور نعمت‌ها و امکانات موجب سهولت در خرج دارایی‌ها می‌شود.

     میزان درآمد، نگرش خاصی را در پی دارد

استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی با بیان اینکه میزان درآمد و سطح اقتصادی خانواده نیز در شدت و ضعف این خصیصه بسیار مهم است، ابراز کرد: به‌طور حتم میزان درآمد در هر خانواده دیدگاهی خاص درباره مسائل اقتصادی رقم‌زده و افراد در استفاده از درآمد، نگرش‌های متفاوتی دارند.

ناظری خاطرنشان کرد: درآمدزایی بیشتر و راحت‌تر قطعاً افراد را به هزینه کردن بی‌دقت‌تر تشویق می‌کند.

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی با تأکید بر اینکه افراد با توجه به شرایط خانوادگی و فرهنگی خاص خود نگاه متفاوتی به توقعات و نیازهای اساسی دارند، اظهار کرد: اصولاً افراد درباره حداقل‌ها اشتراکاتی داشته اما در مورد مسائل رفاهی با یکدیگر هم‌عقیده نیستند.

وی ادامه داد: شیوه خرج کردن منابع مالی به‌شدت تحت تأثیر نگاهی است که امکانات و فرهنگ سازنده آن هستند.

ناظری با تصریح بر اینکه این مسئله فقط طبقات کم‌درآمد را در برنمی‌گیرد، تشریح کرد: نسبت به افراد ثروتمند در جوامع مختلف ممکن است نگرش متفاوتی وجود باشد چنانکه فردی در جامعه خودش دست‌ودل‌باز نامیده شده اما در جوامع دیگر خسیس محسوب شود.

     خساست ناشی از اختلالات روانی

استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی اذعان کرد: عامل دوم در به وجود آمدن خساست، مسائلی است که عمدتاً از اختلالات روانشناسی سرچشمه می‌گیرد.

وی با اشاره به نقش مخرب اضطراب در ایجاد خساست، گفت: نگرانی درباره چگونگی کسب درآمد، چگونگی هزینه کردن و غیره بدون شک بسیار مخرب بوده و بخل را به بار می‌آورد.

ناظری اضافه کرد: برخی از افراد به دلیل ابتلا به وسواس‌های فکری و رفتاری دچار خسّت شده و پیوسته به نحوه هزینه کردن و عواقب آن می‌اندیشند.

استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی با اشاره به اینکه این افراد به‌شدت اهل پس‌انداز کردن بوده و برای دور ریختن وسایل مستهلک بسیار مردد می‌شوند، عنوان کرد: این موضوع بیشتر از آنکه ناشی از اهمیت مسائل مالی باشد به علت نگرانی و ترس افراد از درماندگی و بی‌پولی است.

     خساست، ناتوانی از برقراری ارتباط را به ارمغان می‌آورد

وی با اشاره به ناتوانی افراد خسیس در برقراری ارتباط مطلوب با دیگران، ابراز کرد: این افراد هرگونه هزینه کردن برای دیگران را افراط تلقی می‎کنند و نگران عواقب آن هستند.

ناظری تصریح کرد: افراد خسیس تأکید بر انباشت مالی و پس‌انداز قابل‌توجه دارند چنانکه با توجه به توان خانوادگی، تحصیلی و غیره در زمینه اقتصادی بسیار پیشرفت کرده اما بااین‌حال آرامش، نشاط و حال خوب از آن‎ها سلب می‎شود.

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی با تأکید بر آثار مخرب خساست، بیان کرد: البته آسیب‌های این مسئله در مدل نخست که ناشی از عوامل فرهنگی بوده بسیار کمتر است.

ناظری افزود: ازآنجایی‌که افراد در یک خانواده و اجتماع از اشتراکات فرهنگی بسیاری برخوردار هستند، بنابراین کم یا سخت خرج کردن دیگران را حمل بر امساک نکرده و طبیعی قلمداد می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: درصورتی‌که یکی از افراد این خرده‌فرهنگ قصد ازدواج یا برقراری روابط اقتصادی با فردی خارج از این گستره فرهنگی داشته باشد به‌طور حتم با اختلافات و تعارضاتی مواجه می‌شوند.

به گفته استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی، در نوع دوم خساست که ناشی از اضطراب و بیماری‌های روانی بوده آسیب‌ها بسیار بیشتر و مخرب‌تر است.

وی با اشاره به اینکه فرد خسیس با کنترل و تحکم خواسته خود را اعمال می‌کند، ادامه داد: آسیب‌های خساست علاوه بر اینکه اطرافیان را می‌آزارد برای خود فرد نیز بسیار رنج‌آور است.

ناظری با بیان اینکه برخی از رگه‌های ضعیف خساست را نمی‌توان ناشی از بیماری روانی دانست، اذعان می‌کند: علائم ابتلا به وسواس فکری محدود به خسیس بودن نبوده و نشانه‌های دیگری نیز دارد.

استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی در خصوص درمان خساست با بیان اینکه در مورد نخست برای نزدیک شدن فرهنگ‌ها قطعاً مراجعه و کمک گرفتن از مشاور الزامی است، اظهار کرد: در نوع دوم علاوه بر الزامی بودن مراجعه به مشاور، قطعاً کاهش وسواس فکری و اضطراب نیازمند یک دوره درمانی تخصصی است.

     همدلی نزدیکان اضطراب را می‌کاهد

وی تأکید کرد: گذشته از کمک‌های مشاور و روان‌پزشک، اطرافیان نیز سهم بسزایی در درمان این افراد دارند.

ناظری با تأکید بر اینکه نخستین مرحله، شناسایی علائم و نشانه‌ها است، گفت: در گام نخست می‎بایست علت و روزنی که فرد از آن مسیر به خساست مبتلاشده را شناسایی کرد.

دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی اضافه کرد: نزدیکان بعد از شناخت علت ابتلای فرد به خسّت، باید با همراهی و همدلی خود، فرد را به آرامش دعوت کرده و به کاهش اضطراب او کمک کنند.

وی با اشاره به اینکه در مرحله بعد باید بیمار را به سمت درمان سوق داد، ابراز کرد: اطرافیان باید به بیمار بفهمانند که فقط وجود و سلامت او برای آن‌ها اهمیت داشته و مسائل اقتصادی و مالی به‌هیچ‌عنوان محلی از اعتبار ندارد.

ناظری در پایان خاطرنشان کرد: بیمار با دیدن همراهی اطرافیان به آن‌ها بیشتر اعتماد کرده و با امید، به درمان می‌پردازد.

     شناخت علت بیماری و کمک گرفتن از مشاور را فراموش نکنیم

شاید با شنیدن صحبت‌های این روانشناس اندکی از خشم و غضبمان نسبت به افراد خسیس کاسته شود زیرا متوجه شدیم که رفتار آن‌ها به‌هیچ‌وجه اختیاری نبوده و عواملی مانند اختلالات روانی و فرهنگ، افراد را به سوی امساک ورزیدن سوق می‌دهد.

عامل فرهنگ درواقع متشکل از امکانات و درآمدهای یک خانواده و جامعه است ‌که افراد با توجه به منابع تأمین زندگی و میزان درآمد خود به نگرش خاصی نسبت به مسائل اقتصادی دست می‌یابند.

بنابراین در یک فرهنگ خاص که افراد آن از الگوی خاصی پیروی کرده و در استفاده از امکانات و هزینه کردن دارایی‌ها دارای اشتراکاتی هستند، هیچ‌گاه یکدیگر را خسیس قلمداد نمی‎کنند بلکه این شیوه مصرف را درست و به‌اندازه می‌دانند درواقع این افراد به‌هیچ‌وجه دچار اختلاف و تعارض با یکدیگر نشده و مشکلی برای آن‌ها پیش نمی‌آید.

اما اگر همین افراد قصد برقراری ارتباط با فردی از یک فرهنگ دیگر را داشته باشند بدون شک در زمینه مسائل اقتصادی و خرج کردن سرمایه با یکدیگر دچار اختلافات می‌شوند و ممکن است یکی دیگری را به خسّت متهم کند! در چنین شرایطی با مراجعه به مشاور مسئله به‌سادگی خاتمه یافته و نگرش‌ها به هم نزدیک می‌شود.

اما وقتی عامل به وجود آورنده خساست، اختلالات روانی و استرس باشد این مسئله علاوه بر مراجعه به مشاور قطعاً نیازمند کمک گرفتن از یک روان‌پزشک متخصص نیز هست. ازآنجایی‌که فرد خسیس علاوه بر خود، دیگران را نیز آزار می‌دهد بنابراین افراد باید با همدلی و نشان دادن حسن نیت به او کمک کرده و با محبت و همراهی، اعتماد بیمار را به خود جلب کنند. بدون شک نزدیکان در درمان فرد بسیار مؤثر بوده و می‌توانند او را در مسیر درست درمان قرار دهند.