سپهرغرب، گروه اندیشه: واژه مقدس اربعین که در دین و آیین ما از قداست بالایی برخوردار است، چهار مرتبه در قرآن کریم ذکر شده است:
1- در سوره بقره و آیه 51 که رفتن موسی به کوه طور است و چهل شبانه‌روز به طول انجامید و می‌رساند که پس از وی چگونه عده‌ای از بنی‌اسرائیل به گوساله‌پرستی پرداختند.
2- در سوره مائده آیه 26 خداوند ماجرای سرپیچی بنی‌اسرائیل از دستور موسی (علیه‌السلام) را به یاد آن‌ها می‌آورد و می‌فرماید: «این سرزمین تا چهل سال بر آن‌ها ممنوع است.» بنابراین در این سوره نیز واژه اربعین که به کلمه «سنه» اضافه شده است (چهل سال)، در مورد قوم بنی‌اسرائیل به‌کار رفته است.
3- در سوره اعراف آیه 142 می‌فرماید: «و ما به موسی سی‌شب وعده گذاردیم، سپس آن را با ده شب (دیگر) تکمیل کردیم، به این ترتیب میعاد او با پروردگارش چهل شب تمام شد.»
4- در سوره احقاف آیه 15 خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: «ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می‌کند و با ناراحتی به زمین می‌گذارد و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی‌ماه است تا زمانی که به قدرت و رشد برسد و به چهل‌سالگی وارد شود، می‌گوید: پروردگارا ما را توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی، به‌جا آورم.»
بعضی از مفسران «بلوغِ رشد» (رسیدن به مرحله توانایی) را با رسیدن به چهل‌سالگی هماهنگ می‌دانند؛ ولی ظاهر این است که «بلوغ رشد» اشاره به «بلوغ جسمانی» و رسیدن به اربعین سنه (چهل‌سالگی) اشاره دارد و بلوغ فکری و عقلانی است. چراکه معروف بوده انسان غالباً در چهل‌سالگی به مرحله کمال عقل می‌رسد و گفته‌اند که غالب انبیاء در چهل‌سالگی به نبوت مبعوث شده‌اند.
حاصل آنکه واژه اربعین در قرآن کریم دومرتبه اضافه به لیل شده و دومرتبه دیگر اضافه به سنه به معنای چهل شب و چهل سال و سه مرتبه آن در رابطه با بنی‌اسرائیل و یک‌مرتبه در رابطه با چهل‌ساله شدن انسان به معنای چهل سال مرحله رشد عقلانی هر انسان؛ پس عدد چهل یعنی واژه اربعین حقیقتی است که راز آن هنوز هم مکشوف نیست.
     اربعین در روایات
واژه اربعین در روایات و احادیث اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مورد توجه بوده است:
1- در روایت داریم: «هر کس چهل صبح خود را برای خدا خالص کند، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود.»
     اربعین در فقه
عدد چهل یا همان واژه اربعین در فقه اسلامی در چندین حکم شرعی کاربرد دارد:
1- در کتاب طهارت دو مسئله وجود دارد که عدد چهل در آن نقش دارند
2- دعا برای چهل مؤمن در نماز شب (وتر) از آداب تهجد و شب‌زنده‌داری است.
     اربعین در عرفان
به‌عنوان نمونه لسان‌الغیب حافظ می‌فرماید:
سحــرگـه رهروی در ســــرزمینی همی گفت این معما با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیـشه بماند اربعینــی
     اربعین حسینی
یکی از ایام‌الله به‌یادماندنی و زنده نگه‌داشتنی ویژه مذهب تشیع، یوم‌الله مقدس اربعین است که مکمل و متمم جریان خونبار عاشوراست؛ زیرا شهادت یاران خدا در روز عاشورا بود و مراسم تدفین پیکرهای پاک آنان در روز سوم و مراسم تدفین سر مطهر اباعبدالله‌الحسین (ع) در روز اربعین به‌وسیله خاندان اطهرش در کربلاست.
جابربن‌عبدالله انصاری و عطیه عوفی در نخستین اربعین پس از عاشورا به زیارت قبر حسین (ع) رفتند، در همان روز جابر صدای زنگ شتران را شنید و قافله اسرا سررسیدند و هر یک قبری را در آغوش گرفتند و با شهدا نجوا و گفتگو کردند و این نخستین‌بار بود که توانستند مطابق میل و متناسب با سوز دل خویش آزادانه به اقامه‌ عزا بپردازند.
آه از آن ســــاعت که با صد شـور و شیــن زینب آمد بر سر قبر حسین (علیه‌السلام)
بر سر قبـر بــرادر چـون رسیـد نــالـه و افغـــان از دل کشیــــد
از هنگامی که نخستین زائر مضجع منور اباعبدالله‌الحسین (ع)، جابربن‌عبدالله انصاری در روز اربعین از مدینه به سمت کربلا رهسپار شد، تاکنون 1379 سال می‌گذرد.
و این سنت از همان زمان تاکنون جاری است؛ شاید این سنت جاری در میان شیعیان برگرفته از این حدیث شریف باشد که امام صادق (علیه‌السلام) به زراره فرمود: «ای زراره آسمان با خون چهل صبح بر حسین (علیه‌السلام) گریه کرد و زمین چهل صبح با سیاهی بر او گریه کرده و خورشید چهل صبح با کسوف و سرخی بر او گریه کرد و ملائکه چهل صبح بر حسین (علیه‌السلام) گریه کردند.»
امام صادق (ع) درباره ثواب زیارت امام حسین (ع) با پای پیاده نیز می‌فرماید: کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین (ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمى‏دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‏فرماید و یک درجه مرتبه‏اش را بالا مى‏برد؛ وقتى به زیارت رفت، حق‌تعالی دو فرشته را موکل او مى‏‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مى‏‌گویند: اى ولىّ خدا گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد. (کامل الزیارات ص 134)
اربعین در فرهنگ اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که قبل از آن به نمونه‌هایی از نمود عدد 40 در تاریخ و فرهنگ انسان توجه می‌کنیم؛ چله‌نشینی برای نزدیکی به معبود در میان شیعیان، خلوص 40 صبح، دعا خواندن برای 40 مؤمن و رسیدن به کمال در سن 40 سالگی، همگی نشان از ارزش اربعین دارند و اربعین بزرگداشت اهالی قبور (خانواده، دوستان و بزرگان) و سالار شهیدان از همین روست.
در آداب و سنن دینی مسلمانان نیز چهلم عزیزان از دست ‌داده به معنای تداوم داغداری در سوگ آن عزیز به مدت چهل شبانه‌روز است.
در طول تاریخ مبارزاتی مردم ایران تنها رد و نشانه‌ای که از قداست داشتن اربعین به‌واسطه الهام از این قیام تاریخی می‌توان یافت، در راهپیمایی‌ها و مبارزات دوران شکوهمند انقلاب اسلامی بین سال‌های 56 و 57 است.
به گواه نسل نخست مبارزان انقلاب اسلامی: در آن دوران برگزاری مراسم چهلمین روز به شهادت رسیدن مردم یکی از شهرهای ایران، مصادف بود با آغاز مبارزات مردم در شهری دیگر.
در برخی از روایات تاریخی بیان شده است که زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری»(متوفی سال 1281 قمری) رسم بوده است،‌ اما در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود که درنهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود.
این عالم بزرگوار نخستین‌بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که سه روز در راه بود و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند، «محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت هرسال این کار را تکرار کند؛ ایشان آخرین‌بار در سال 1319 هجری قمری با پای پیاده به زیارت حرم اباعبدالله‌الحسین (ع) رفت.
علی‌رغم ممانعت حزب بعث از راهپیمایی اربعین و کشتار مردم در این روز، با سقوط حزب بعث و صدام عفلقی در سال 1382 شمسی، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد؛ از آن سال به بعد هرساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کنند. در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند، ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از 27 میلیون جمعیت رسیده است.
حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) نیز درباره اهمیت پاسداشت و بزرگداشت روز اربعین حسینی در اول فرودین سال 1385 چنین بیان کردند: «شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است، جابربن‌عبدالله را از مدینه بلند می‌کند و به کربلا می‌کشد؛ این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست»
روایت دارد که امام زمان (عج) که ظهور فرماید، پنج ندا می‌کند به اهل عالم، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین قَتَلُوهُ عَطشاناً، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین سحقوه عدوانا،... امام زمان خودش را به‌واسطه امام حسین (ع) به همه عالم معرفی می‌کنند... بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم حسین (ع) را شناخته باشند، اما هنوز همه مردم عالم حسین (ع) را نمی‌شناسند و این تقصیر ماست؛ چون ما برای سیدالشهدا (ع) طوری فریاد نزدیم که همه عالم صدای ما را بشنوند، پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت برای معرفی حسین (ع) به عالم است.
پیاده‌روی اربعین بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین اجتماع دینی، معنوی و مذهبی جهان است که همه مردمان تشنه حقیقت و عدالت را همچون مغناطیسی در این اقیانوس بشری که نگین آن سرور و سالار شهیدان عالم اباعبدالله الحسین (ع) است، در یک نقطه به‌نام کربلا جمع می‌کند تا پیام عاشورا را به جهان مخابره کند.
در آستانه اربعین حسینی و چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی، از محرم و صفر انقلابی برآمده؛ زمانی که در چهل کشور جهان همایش بزرگ "عطش" به‌نام کوچک‌ترین رزمنده شهید نهضت عاشورا حضرت علی‌اصغر (ع) برگزار می‌شود، گویای این حقیقت است که جهان با نام حسین (ع)، عطش و عاشورا آشنا می‌شود؛ و ما شاهد تحولات عمیق در منطقه و جهان هستیم و این مقدمه ظهور منتقم خون حسین (ع) است که می‌فرماید: اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین قَتَلُوهُ عَطشاناً
خبر آمد خبری در راه است
سرخوش آن دل که از آن آگاه است
شاید این جمعه بیاید شاید
پرده از چهره گشاید شاید
اللهم عجل لولیک الفرج
محمد نباتی