سپهرغرب، گروه خانواده - طیبه انوری: بازی به‌عنوان فعالیتی سرگرم‌کننده همواره برای انسان‌ها یادآور بهترین و شادترین لحظات زندگی بوده و آن‌ها را غرق در خاطرات شیرین دوران کودکی می‌کند.

پرواز در دنیای مهیج و غیر واقعی بازی به‌قدری جذاب و دلنشین بوده که انسان‌ها در هر سنی متمایل به انجامش بوده و ساعاتی را با دل سپردن به آن سپری می‌کنند؛ این در حالی است که کودکان بیشترین وقت خود را صرف بازی کرده و درواقع با آن زندگی می‌کنند.

درباره فواید بازی و نقش آن در پرورش جسم و روح کودکان پژوهش‌های فراوانی انجام شده و در آخر کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که درواقع بازی نیاز اولیه و ضروری کودکان است؛ بنابراین هرچه امکان پرداختن آن‌ها به بازی‌های سالم و سازنده بیشتر باشد، فکر و ذهن و جسم آن‌ها بهتر پرورش یافته و روابط اجتماعی آن‌ها بهبود می‌یابد.

برای آشنایی و معرفی بیشتر مطلب، با برخی از همشهریان عزیز به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

*بازهم تبلت جای خاله‌بازی را گرفت

زینب خانم مادر مژده شش‌ساله می‌گوید: متأسفانه مشکلات اقتصادی باعث شده در خانه استیجاری کوچکی زندگی ‌کنیم، به همین دلیل دخترم بسیار بهانه‌گیر و بدخلق شده است.

وی می‌افزاید: مژده به بازی‌های متنوع علاقه‌مند بوده، بنابراین خاله‌بازی‌های تکراری و انفرادی به‌هیچ‌وجه او را راضی نمی‌کند.

زینب خانم با اشاره به شاغل بودن خود، ادامه می‌دهد: در مهد کودکی کوچک مشغول به‌کار بوده و بیشتر وقتم را با کودکان می‌گذرانم، اما در خانه به دلیل خستگی و مشغله‌های فراوان دیگر انگیزه و توانی برای بازی با دخترم ندارم.

وی با اشاره به اینکه چند روز دیگر تولد دخترم است، ادامه می‌دهد: راستش را بخواهید به‌هیچ‌وجه حوصله خاله‌بازی با او را نداشته، بنابراین قصد داریم تبلتی به او هدیه داده تا او را کمی آرام کنیم.

     بازی معلم سرخانه کودکم شده

آقا رضا درحالی‌که مشغول خرید اسباب‌بازی برای پسرش است، می‌گوید: نیما چند روزی است که با شیرین‌زبانی از من یک تفنگ یا تیروکمان می‌خواهد.

وی با خنده فراوان ادامه می‌دهد: گویا در یکی از بازی‌های رایانه‌ای شخصیت مورد علاقه‌اش از تفنگی خاص استفاده کرده و همه را شکست داده است.

آقا رضا می‌افزاید: اینکه پسرم به پیروزی علاقه‌مند بوده و از شکست بیزار است، مرا به شوق می‌آورد؛ اما راستش را بخواهید این روزها اندکی نگران آینده او هستم.

وی با تصریح بر اینکه پسرم بسیار لج‌باز شده و حرفش را با هر روشی به کرسی می‌نشاند، ادامه می‌دهد: پیروزی را از بازی‌های رایانه‌ای که خودمان در اختیارش گذاشته‌ایم آموخته، اما نمی‌دانم هدف جنگ و راه مطلوب رسیدن به پیروزی را چگونه باید بیاموزد!

برای آشنایی بیشتر با ابعاد مختلف بحث گفت‌وگویی با روانشناس و مؤسس مرکز مشاوره سپیدار همدان داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

محمد ترکمان با اشاره به اینکه تاکنون روانشناسان تعریف جامعی درباره بازی ارائه نکرده‌اند، می‌گوید: هریک از روانشناسان بر اساس جایگاه، مشاهدات و تجربیات خود درباره این مسئله تعریفی ارائه کرده و به برخی از جنبه‌های آن توجه داشته‌اند.

وی ادامه می‌دهد: بر مبنای برخی از این تعاریف بازی عامل و محرکی برای تقویت فعالیت‌های ذهنی، عاطفی و شناختی کودک است.

  بازی زندگی کودک است

ترکمان با تأکید بر اینکه بازی ابزاری‌ است که کودک با آن خود را به نمایش می‌گذارد، می‌افزاید: کودک سالم به بازی عشق ورزیده و درواقع با آن زندگی می‌کند.

مؤسس مرکز مشاوره سپیدار با تصریح بر اینکه کودک دنیایی غیر از دنیای بازی نمی‌شناسد، ادامه می‌دهد: بازی برای کودک به‌منزله تجربه، درس و تلاش برای انجام کارهای مختلف در آینده است.

ترکمان اذعان می‌کند: یکی از روانشناسان معروف به‌نام پیاژه بازی را فعالیتی می‌داند که دارای هدف بوده و اختیاری باشد. بر مبنای این تعریف بازی باید خوشایند، فاقد سازمان و دور از هرگونه پرخاش و تنش باشد.

وی با تأکید بر اینکه عوامل مختلفی بر نوع و نحوه بازی مؤثر هستند، بیان می‌کند: سن یکی از این عوامل بوده، بنابراین کودکان در هر سنی بازی‌های مخصوص آن سن را انجام می‌دهند.

این روانشناس با اشاره به اینکه لگدزدن‌های اطفال بازی محسوب می‌شود، ابراز می‌کند: بچه‌های زیر سه سال بیشتر به بازی‌های انفرادی علاقه‌مند بوده و با وسایل اطراف خود بازی می‌کنند.

ترکمان خاطرنشان می‌کند: بچه‌های سه تا چهار سال بیشتر به بازی‌های ارتباطی پرداخته و کودکان چهار تا شش سال به بازی‌های گروهی علاقه‌مند هستند و برای پذیرش در این گروه‌ها نحوه رعایت قوانین را می‌آموزند.

وی جنسیت را عامل مهم دیگر می‌داند و اظهار می‌کند: پسربچه‌ها بیشتر به بازی‌های فعال و پرتحرک متمایل بوده و از این طریق نیروهای بدنی خود را تخلیه می‌کنند.

مؤسس مرکز مشاوره سپیدار ادامه می‌دهد: دختربچه‌ها بیشتر به بازی‌های ساکن و آرام مانند خاله‌بازی گرایش دارند.

ترکمان فاکتور مهم دیگر را هوش می‌داند و می‌گوید: میزان هوش کودک در انتخاب نوع و نحوه بازی دخیل بوده، بنابراین کودکان باهوش‌تر از بازی‌های تکراری گریزان بوده و به ابداع بازی‌های جدید می‌پردازند.

وی با بیان اینکه آخرین عامل مؤثر محیط است، می‌افزاید: بازی‌ها با توجه به موقعیت جغرافیایی محل سکونت کودک متفاوت هستند.

وی با تأکید بر اینکه حضور کودک در محیط‌های فعال زمینه فعالیت بیشتر وی را فراهم می‌کند، می‌گوید: فعالیت بیشتر به معنای افزایش هوش کودک بوده و او را برای حضور بهتر در اجتماع آماده می‌کند.

ترکمان با اشاره به انواع مختلف بازی‌ها، می‌افزاید: برخی از بازی‌ها جسمی بوده و منجر به تخلیه انرژی بدن می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه بازی‌های جسمی قدیمی‌ترین بازی‌های ایرانیان است، می‌گوید: نوع دوم بازی‌های تقدیری بوده که کودک با انجام آن‌ها درواقع نقش‌های مختلف بزرگ‌سالان را ایفا می‌کند.

ترکمان دسته سوم را بازی‌های نمایشی می‌داند و بیان می‌کند: در این نوع بازی‌ها کودک از بزرگ‌سالان تقلید کرده و از لباس و وسایل آن‌ها استفاده می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در این نوع از بازی‌ها کودک از خود مرکزی بیرون می‌آید، ادامه می‌دهد: در این بازی‌ها کودک متوجه دنیای بیرون شده، بنابراین شخصیت درونی، عواطف، احساسات و نیازهای خود را آشکار می‌کند.

مؤسس مرکز مشاوره سپیدار خاطرنشان می‌کند: روانشناسان از این نوع بازی‌ها برای ارزیابی و درمان کودکان بسیار بهره می‌برند.

ترکمان نوع دیگر را بازی‌های نمادین می‌داند و می‌افزاید: این نوع بازی‌ها هم‌زمان با پیدایش قدرت تکلم آغاز شده و نقطه اوج آن دو تا پنج‌سالگی است.

وی با بیان اینکه نوع دیگر بازی‌های آموزشی است، اذعان می‌کند: متأسفانه والدین به این نوع بازی‌ها بسیار بها داده و بسیار علاقه‌مندند که بچه‌ها را به سمت آن‌ها سوق دهند.

ترکمان بازی‌های خلاقیتی یا تخیلی را نوع دیگر می‌داند و ابراز می‌کند: این بازی‌ها نیازمند رشد شناختی کودکان بوده و در سه‌سالگی آغاز می‌شود.

     اسباب‌بازی فقط برای سرگرمی نیست

وی با تأکید بر اهمیت انتخاب اسباب‌بازی مناسب، بیان می‌کند: بهترین اسباب‌بازی وسیله‌ای است که جنبه‌های آموزشی، تفریحی و شناختی در آن لحاظ شده باشد.

ترکمان در مورد دو هدف مهم اسباب‌بازی‌ها ادامه می‌دهد: از جنبه دیگر هر اسباب‌بازی حس کنجکاوی بچه‌ها را برمی‌انگیزد، یعنی اسباب‌بازی نه‌تنها نباید برای بچه یادآور بازی خاصی بوده و تکراری باشد، بلکه باید متفاوت و خاص هم بوده و جنبه آموزش در آن مستتر باشد.

وی با تأکید بر اینکه دو هدف مهم اسباب‌بازی سرگرمی و تحریک حس کنجکاوی و آموزش کودک است، می‌گوید: کلیه اسباب‌بازی‌ها برای کودک جنبه سرگرمی دارند، مگر اینکه کودک به یکی از آن‌ها علاقه نداشته باشد.

ترکمان با تصریح بر اینکه بسیاری از خانواده‌ها نسبت به هدف دوم غافل هستند، می‌افزاید: بسیاری از خانواده‌ها گمان می‌کنند اسباب‌بازی فقط برای سرگرمی کودک طراحی شده، بنابراین هنگام انتخاب بیشتر به خرید اسباب‌بازی‌های لوکس و فانتزی متمایل هستند.

وی با تأکید بر اینکه بسیاری از اسباب‌بازی‌ها برای آموزش کودکان طراحی شده‌اند، بیان می‌کند: وسایل بازی باید به نحوی انتخاب شوند که شرایط متفاوت و متنوعی را برای آموزش کودک فراهم کنند.

وی خاطرنشان می‌کند: والدین باید با توجه به جنبه‌های مختلف رشد و نیازهای کودک، وسایل مناسبی را تهیه و در معرض انتخاب کودک قرار دهند.

 زنگ خطر استفاده از رایانه

ترکمان با اشاره به اینکه بچه‌های دو تا هفت‌ساله به‌طور متوسط روزانه 34 دقیقه از رایانه استفاده می‌کنند، اظهار می‌کند: امروزه رایانه در همه جنبه‌های زندگی بشر حضور داشته، بنابراین بازی‌های اینترنتی در میان کودکان بسیار گسترش یافته و جایگزین بازی‌های فعال شده است.

مؤسس مرکز مشاوره سپیدار با بیان اینکه در سال‌های اخیر طرفداران این بازی‌ها بسیار افزایش یافته است، ادامه می‌دهد: وجود تصاویر چندبعدی و موسیقی متن منجر به تطابق این بازی‌ها با واقعیت شده، بنابراین کودکان به آن‌ها بسیار گرایش دارند.

ترکمان با اشاره به محتویات نامناسب بازی‌های اینترنتی، می‌افزاید: خشونت و مسائل جنسی سلامت روانی کودکان را تهدید کرده و عواقب ناگواری مانند اعتیاد، روابط نامشروع، رفتارهای ضد اجتماعی و غیره را در پی دارد.

وی با تأکید بر عوارض مخرب استفاده بی‌رویه از رایانه، ادامه می‌دهد: استفاده نامطلوب و کنترل‌نشده منجر به تأثیرات منفی جسمی و روانی می‌شود.

ترکمان خاطرنشان می‌کند: این نوع استفاده بر روی فعالیت‌های فیزیکی و تعاملات اجتماعی کودک بسیار موثر بوده و آن‌ها را از ورزش و حضور در اجتماع محروم می‌کند.

وی با تصریح بر جنبه‌های مثبت رایانه، اظهار می‌کند: والدین باید با جهت‌دهی درست کودکان را به سوی استفاده‌های مفید و سازنده از رایانه هدایت کنند.

ترکمان با تأکید بر لزوم دقت والدین در انتخاب بازی‌های رایانه‌ای با توجه به رده سنی کودک، اذعان می‌کنند: والدین باید بازی‌های خلاق و معمادار را تهیه کرده و با تعیین بازه زمانی مشخص، آن را در اختیار کودک قرار دهند.

 تنهایی خطرآفرین کودک با رایانه

وی خاطرنشان می‌کند: والدین باید از قرار دادن رایانه در اتاق کودک خودداری کرده و آن را در محلی که قابل رؤیت خودشان است، قرار دهند.

ترکمان اذعان می‌کند: والدین موظف‌اند که گاهی اوقات با درنظر گرفتن شرایط کودک، درباره آسیب‌های جدی این بازی‌ها با وی صمیمانه گفتگو کنند.

وی اشتغال والدین را یکی از دلایل توجه اندک آن‌ها به این مسائل می‌داند و می‌افزاید: کمبود وقت و خستگی مفرط یکی از دلایل بی‌توجهی والدین است.

ترکمان با اشاره به اینکه فاصله سنی زیاد والدین با کودکان یکی دیگر از دلایل فقدان نظارت آن‌ها است، می‌گوید: اختلافات خانوادگی، مشکلات اقتصادی، تنبلی والدین، درگیری‌های ذهنی، کمبود فضا در خانه‌های آپارتمانی و استیجاری از دیگر دلایل استفاده بی‌رویه کودکان از بازی‌های رایانه‌ای نامناسب است.

مؤسس مرکز مشاوره سپیدار با تأکید بر حضور آگاهانه والدین در بازی کوکان، می‌گوید: مشارکت والدین در بازی کودکان منجر به بهبود روابط آن‌ها شده و کودکان را سرشار از احساس لذت و رضایت می‌کند.

ترکمان خاطرنشان می‌کند: بازی با کودکان آن‌ها را به والدین نزدیک کرده، بنابراین والدین باید از این فرصت استفاده کرده و نکات تربیتی مورد نظر را به آن‌ها آموزش دهند.

     والدین همراه باشند، اما رهبری نکنند

وی با تأکید بر لزوم آزاد گذاشتن کودک در هنگام بازی، می‌افزاید: والدین باید با کودکان همراه شده و به‌هیچ‌وجه در روند بازی مداخله نکنند.

ترکمان ادامه می‌دهد: والدین در حین بازی باید به رفتارها، نمادها و نشانه‌های کودک توجه داشته و درصورت نیاز بازخورد خوبی ارائه دهند.

وی در پایان یادآوری می‌کند: والدین در هر موقعیت و مقامی موظف به همراهی با کودک بوده و به‌هیچ‌وجه گمان نکنند که این بازی اقتدار و متانت آن‌ها را خدشه‌دار می‌کند.

*در خاتمه گفتنی است:

بازی به‌عنوان دنیایی که کودکان به آن عشق می‌ورزند، درواقع یکی از نیازهای اساسی و مهم آن‌ها بوده و فراهم نبودن زمینه‌های انجام بازی به هر دلیلی، مشکلات و عواقب ناگواری را در پی دارد.

یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که والدین نباید تنها متوجه جنبه سرگرم‌کنندگی بازی بوده و از تأثیرات فراوان آن در زمینه آموزش و شکل‌گیری شخصیت فرزندشان غافل باشند.

امروزه با حضور پررنگ رایانه در کلیه ابعاد زندگی بشر، بازی‌های اینترنتی جایگزین بازی‌های فیزیکی گشته و کودکان را از حضور در اجتماع و فعالیت‌های بدنی محروم کرده است.

در چنین شرایطی کنترل محتوای بازی و مدت‌زمان استفاده از آن به عهده والدین بوده و تحت هیچ شرایطی نباید نسبت به این مسئله غافل باشند.