سپهرغرب، گروه خبر - طاهره ترابی‌مهوش: یکی از مهمترین مولفه‌های توسعه پایدار روستائی، مدیریت پسماندهای روستائی‌است که این مدیریت مستلزم ایجاد زیرساختهای لازم از جمله آماده سازی بستر فرهنگی، اجتماعی و فراهم نمودن امکانات مالی و تجهیزات لازم است.

ازطرفی روند روزافزون دورریز پسماندهای روستائی این روزها، نیاز مبرم به توجه بیشتر به مدیریت پسماندهای روستائی و نقش آن در حفظ محیط زیست را توجیه می‌کند. 

از آنجا که در کشورهای پیشرفته، پسماندهای کشاورزی و روستائی، منبع اصلی تامین انواع مواد شیمیائی مانند الکل، انواع کاغذ و خمیر آن، انواع اسانس‌های مورد مصرف در صنایع غذائی و بهداشتی و خوراک دام و طیور و مواد مکمل وغیره است، به ویژه آن که بسیاری از این مواد به کشورمان صادر می‌شود، اهمیت موضوع بیشتر نمایان می‌گردد. 

از اینرو بررسی وضعیت مدیریت پسماندهای روستائی، از جمله مسائل بهداشتی و زیست محیطی پسماندها، جذب مشارکت مردم در مدیریت پسماندهای روستائی و همچنین ارزیابی راهکارها و مشکلات عمده پسماندهای روستائی و دفع زباله می‌تواند در برنامه ریزی صحیح جهت مدیریت پسماندهای روستائی و نقش آن در حفظ محیط زیست و تولید محصول سالم نقش مهمی ایفا کند.

عدم کنترل پسماندهای روستائی اعم از مواد زاید انسانی، حیوانی و گیاهی و انتشار آنها در محیط روستا موجب آلودگی آب، خاک و هوا شده و محیط مناسبی را برای رشد و تکثیر انواع ناقلان بیماریها از جمله حشرات، جوندگان و حیوانات اهلی و وحشی فراهم می‌آورد. 

حال آنکه سیستم مدیریت پسماند مجموعه ای از فعالیت‌هایی است که برای سامان دادن پسماند‌های جامعه به روشهای مهندسی و بهداشتی صورت می‌گیرد.

با توجه به پیچیدگی روابط موجود در جوامع، وجود مسائل مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، بهداشتی، منابع طبیعی و غیره به نظر می‌رسد، عدم وجود سیستم کارامد مدیریت پسماند می‌تواند صدمات جبران ناپذیری را به سلامت و ایمنی جامعه و محیط زیست برساند.

برای ایجاد سیستم مدیریت پسماند در روستاها باید ظرفیت‌های ساختاری مناسب وجود داشته باشد، بدون وجود ظرفیت‌های ساختاری در روستاها نمی توان انتظار داشت که حتی با تزریق امکانات، تجهیزات، ماشین آلات و سرمایه، به سیستم مدیریت پسماند به معنی کلاسیک آن دست یافت.

تجربه صد ساله شهرداری‌های کشور نشان می‌دهد که سرمایه گذاری در مدیریت پسماند در شهرها نیز بدون توجه به طراحی سیستم مدیریت پسماند و ظرفیت سازی نتوانسته است ما را به یک مدیریت مهندسی و علمی پسماند برساند.

دفع نهایی پسماندها که در بیشتر روستاها به صورت تلنبار و سپس سوزاندن است مشکلات عمده ای را برای روستاها بوجود آورده که کمترین مشکلات آن، فاصله کم محل دفع تا مناطق مسکونی و مجاورت با راه‌های عبوری است، همچنین در زمینه محل دفع پسماند در روستاها نیز مطالعه و تحقیق لازم صورت نگرفته است حال آنکه در مراسم افتتاحیه دوره آموزشی محیط زیست و شورا در شهرستان رزن سید رضا سلامتی فرماندار این شهرستان نیز مسئله پسماندهای روستایی، پسماندهای زیر پلاستیکی و نخاله‌های ساختمانی را از مهمترین معضلات زیست محیطی در رزن اعلام کرد و گفت: رفع این معضل نیاز به مشارکت فعالانه دهیاران و اعضای شوراهای اسلامی دارد پس با توجه به اهیمت موضوع بر آن شدیم که با تعدادی از دهیارا و اعضای شورای اسلامی روستاهای این شهرستان همکلام شویم که در ادامه میخوانید: 

عضور شورای اسلامی روستای چاتگرین واقع در دهستان درجزین با اشاره به جمعیت بالای ساکن دراین روستا گفت: علیرغم اینکه دارای سایت زباله هستیم متاسفانه درحال حاضر دفع زباله‌ها دراین روستا به صورت غیر بهداشتی انجام میشود.

غلامی با بیان اینکه بارها از سوی محیط زیست و مرکز بهداشت تذکر دریافت کرده ایم عنوان کرد: با این وجود هنوز مکان مناسبی برای این منظورپیدا نشده است البته محلی را جدیدا پیشنهاد دادیم و رایزنی‌های صورت پذیرفته است.

وی با اشاره به اینکه درحال حاضر وضع دفت دفع زباله بسیار نا مناسب است به گونه ای که زباله‌ها در دامنه کوه انباشته شده اند عنوان کرد: این مسئله اعتراض اهالی روستا و حتی خود بنده را نیز به دنبال داشته است.

این عضو شورای اسلامی روستای چات گرین با بیان اینکه به صورت جدی پیگیری انتقال محل دفع زباله روستا هستیم عنوان کرد: علاوه بر مشکلات زیست محیطی این محل چهره زشتی نیز به طبیعت روستا داده است.

وی با اشاره به جمعیت دو هزارو 600 نفر روستادر قالب 750 خانوار در پاسخ به این سوال که آیا دراین روستا طرح تفکیک زباله از مبدا به اجرا در آمده است یا خیر گفت:متاسفانه تاکنون به اجرا در نیامده است اما برای سال آتی برنامه و طرحیدراین خصوص برای اجرا تدوین کرده ایم.

غلامی با بیان اینکه زباله تولید شده در منازل هفته ای سه بار از طریق خودروی مکانیزه زباله از سطح روستا جمع آوری میشود خاطر نشان کرد: متاسفانه میزان حجم زباله تولید شده دراین روستا در مقایسه با دیگر روستاهای اطراف بسیار بالاست و حتی دو برابر است زیرا در روستای اطراف هنوز بافت سنتی پا برجاست پس بخش از زباله به صورت خوراک دام مورد استفاده قرار میگیرد اما دراین روستا با از رونق افتادن مباحث مرتبط به دامداری و کشاورزی این بخش از مواد نیز به زباله تبدیل میشود.

غلامی با اشاره به اینکه درخصوص حمل زباله وعده‌های از سوی مسئولان شهرستانی ارائه شد اما هنوز در حد وعده باقی است اذعان کرد: بر اساس این وعده‌ها قرار بود برای پسماندهای روستایی سایت ثابتیدر شهر قروه یا در رزن احداث و حتی زباله‌های تولید شده از روستاها خریداری و حمل شوند اما هنوزاین اتفاق نیفتاده است.

دهیار روستای بابانظر با جمعیت بیش از سه هزار نفری نیزبا شاره به اینکه زباله‌های تولید شده در روستا هفته دو روز جمع آوری می‌شوند گفت: این زباله در زمین سه هکتاری که مختص دفع زباله انباشت و مواد قابل بازیافت آن توسط مسئول سایت جمع آوری و مابقی یا دفن و درصورت ازیاد مجبور به سوزانده میشویم.

وی در پاسخ به این سوال که سوزاندن زباله آلودگی محیط زیستی را به دنبال ندارد اذعان کرد: چون این محل در پایین دست روستا است پس آلودگی آنچنانی برای روستا ندارد.

دهیار روستای بابا نظر در پاسخ به این سوال که امکان حمل زباله روستا به سایت شهری وجود ندارد گفت: از آنجایی که حمل زباله به شهر هزینه بر است پس نمیتوان انتظار داشت که تنهایک روستا بتواند این کار را انجام دهد لذا اگر زباله چند روستا به صورت مشارکت در هزینه حمل به سایت شهری منتقل شود این قابل دفاع تراست.

صادقی با بیان اینکه در برخی مواقع به ویژه در فصل گرم سال حجم تولید زباله روستا بالاست گفت: متاسفانه این روزها شاهد آن هستیم که برخی افزایش تولید زباله را برای خود شان تلقی میکنند چراکه به نظر آنها این امر بیانگر برخورداری آنها است.

وی با اشاره به اینکه امسال قراربود طرح تفکیک از مبدا را با همکاری مرکز بهداشت روستا برای 100 خانوار به اجرا در بیاوریم تا در ادامه کل 950 خانوار به مرور وارد طرح شوند گفت: متاسفانه اعتبارات اندک دهیاری امکان اجرا سلب کرد.

در ادامه دهیارروستای ملابداغ از توابع بخش سردرود شهرستان رزن گفت: درحال حاضر در مکانی موقت زباله روستا جمع و سوزانده میشود.

خدابنده لو با بیان اینکه مکان موقت در پایین دست روستا واقع شده پس سوزاندن آلودگی هوا را در روستا ایجاد نمیکند اذعان کرد: زمین‌های کشاورزی این روستا بیشتر آبی است لذا امکان اختصاص مکان معین به دلیل آلودگی‌های زیستی محیطی که درپی دارد موجود نیست.

وی با اشاره به اینکه تمرکز زباله روستایی در یک سایت مشخص در یک از شهرهای شهرستان نیازمند یاری مسولان شهرستانی است عنوان کرد: متاسفانه این امر تا کنون محقق نشده است و هر روستا مکانی را به دفع و یا سوزاندن رباله اختصاص داده که چیزی جز آلودگی منابع آبی و زیستی را به دنبال نخواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه جمع زباله از روستا هفته دوبار انجام میشود اذعان کرد: درحال حاضر 900 خانوار به این روستا ساکن هستند.

خدابنده لو با تایید این مطلب که محل دفع زباله فعلی روستای ملابداغ به تایید محیط زیست نرسیده است عنوان کرد:متاسفانه مکانی در روستا وجود ندارد که به این امراختصاص دهیم چراکه این اراضی اغلب در کنار چاه‌های آب و منابع آب و مزارع کشاورزی قرار دارند.

مع الوصف دهیاری‌ها و بخشداری‌ها بر اساس قانون، متولی اصلی دفن زباله در مناطق روستایی هستند اما با وجود تلاش‌های انجام شده توسط این نهادها، به علت گستردگی کار و همچنین کمبود امکانات و تجهیزات لازم، شیوه دفن زباله‌ها راضی کننده نیست. 

به اعتقاد کارشناسان همکاری و تعامل مردم در مناطق روستایی با دهیاری‌ها برای دفن زباله امری ضروری است و باید با ارائه آموزش‌ها و گسترش اطلاعات همگانی، مردم محلی را نسبت به عواقب دفن غیر اصولی زباله و هم‌چنین آسیب زدن به محیط‌زیست آگاه کرد.

امروز دیگر تفاوت چندانی بین زندگی شهری و روستایی وجود ندارد، اگر در زمان گذشته هر خانوار روستایی در همان نزدیکی محل سکونتش مکانی را برای جمع‌آوری زباله‌های خانگی و یا فضولات دامی تعیین کرده بود، اکنون به دلیل تغییر بافت روستاها و تغییر نوع زباله‌ها، این کار نه‌تنها ممکن نیست، بلکه موجب آلودگی محیط زندگی دیگران نیز می‌شود. در آن زمان اگر زباله‌ای تولید می‌شد، به دلیل نداشتن مصنوعات پلاستیکی بعد از گذشت یک یا دو سال تبدیل به‌نوعی کمپوست می‌شد که قابل استفاده در زمین‌های کشاورزی بود و از آن به‌عنوان نوعی کود برای تقویت محصولات زراعی استفاده می‌کردند؛ اما امروزه به دلیل ورود انواع پلاستیک مخصوصاً ظروف یک‌بارمصرف به سبد مصرف خانوار روستائیان، زباله‌های تولیدی تفاوتی با زباله‌های شهر ندارد. لذا از این زباله‌ها نه‌تنها کودی تولید نمی‌شود، بلکه تلنبار آن‌ها در هر مکانی موجب آلودگی محیط‌زیست و اراضی محل دفع زباله‌ها می‌شود.

بنابراین درنظر گرفتن مکانی مناسب برای دفع زباله و نحوه‌ جمع‌آوری زباله‌ها همواره یکی از دغدغه‌ها و مشکلات روستائیان بوده است و مکان دفع آن‌ها در بسیاری از روستاها هنوز یک مشکل اساسی به‌شمار می‌رود، زیرا هیچ‌کس حاضر به پذیرش زباله‌ها در زمینی که تحت مالکیت وی هست، نبوده و در روستاهای کوچک و کم‌جمعیت نیز متولی خاصی برای جمع‌آوری زباله‌ها وجود ندارد و متأسفانه در این روستاها زباله‌ها به همان صورت قدیم دفع می‌شوند. غافل از اینکه ماهیت این زباله‌ها با زباله‌های قدیمی صددرصد تغییر یافته و در هر مکانی که رها شوند، موجب آلودگی شدید آن مکان می‌شوند و به دلیل پراکندگی مکان رهاسازی زباله‌ها، گستره‌ وسیعی از اطراف روستایی مملو از زباله‌هایی می‌شود که نه امکان جمع‌آوری مجدد آن‌ها وجود دارد و نه راهی برای برون‌رفت از این مشکل در آینده وجود دارد. پس درنتیجه متأسفانه در آینده نه‌چندان دور درصورت پیگیری همین روند، شاهد تبدیل شدن روستاها به زباله‌دانی‌های بزرگ خواهیم بود. لذا برای جلوگیری از این امر به نظر می‌رسد باید فرمانداری از طریق احداث سایت‌های زباله در بخش‌های مختلف شهرستان بتواند در مسیر مدیریت پسماندهای روستایی حرکت کند تا از تهدید جدی محیط‌زیستی این زباله‌ها جلوگیری کند؛ چراکه دهیاری‌ها به تنهایی نمی‌توانند نسبت به دفع و یا دفن زباله به‌صورت اصولی اقدام کنند.