سپهرغرب، گروه گردشگری - شکیبا کولیوند: امروزه گردشگری به‌عنوان صنعتی با آینده روشن در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های زیربنایی مناسب و سیاست‌گذاری‌های متناسب، موقعیت‌های رشد و توسعه پایدار را برای یک کشور و یک منطقه فراهم کند. در همین راستا گردشگری علمی نیز با تأکید بر توجه ویژه بر سایت‌های موزه، آزمایشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و کارگاه‌های علمی و آموزشی از سویی و برپای نشست‌ها و گردهمایی‌های علمی در راستای تبادلات علمی از سویی دیگر می‌تواند تولید علم را در دانشگاه‌ها به سرمنزل اصلی برساند.
گردشگری علمی می‌تواند با تکیه‌بر ورود گردشگران جهت بازدید علمی از موزه‌های یک دانشگاه و یا آزمایشگاه‌های علمی آغاز شود و به‌نوعی فرصت‌های خاصی را برای مطرح کردن این فضا برای عموم مردم مهیا کند و در کنار آن با توجه به جنبه اصلی تبادلات علمی در سایه برپایی گردهمایی‌های علمی و تخصصی و نشست‌های علمی، سخنرانی‌ها و کارگاه‌های تخصصی به‌نوعی فضا را برای ورود دانشمندان، پژوهشگران، اساتید دانشگاه‏‌ها و مؤسسات آموزش عالی در سطح ملی و بین‌المللی مهیا کند تا به خروجی آن که علم در معنای واقعی است دست پیدا کنیم چنان‌که تأکیدات مقام معظم رهبری در مولد بودن نیز اشاره به همین موضوع دارد.
ایشان در فرمایشات خود، علم و تحقیق را کلید قطعی پیشرفت کشور دانسته و تأکید کرده‌اند که «تولید علم و تحقیقات، حیات آینده کشور است. تولید علم، فقط انتقال علم نیست؛ نوآوری علمی در درجه اول اهمیت است. این را من ازاین‌جهت می‏گویم که باید یک فرهنگ بشود. این نواندیشی، فقط مخصوص اساتید نیست؛ مخاطب آن، دانشجویان و کل محیط علمی هم است.»
حال در این راستا می‌توان به نقش گردشگری علمی با تکیه‌بر این مباحث و نمود عینی آن‌ها اشاره کرد، چراکه گردشگری علمی حوزه‌ای از گردشگری است که در آن گروه‌بندی جاذبه‌های علمی مطرح و در این راه بازدید و به‌نوعی کاوش نشانه‌ها و جاذبه‌های علمی یک منطقه ازجمله موزه‌ها، آزمایشگاه‌ها، رصدخانه‌ها و محیط‌های دانشگاهی آن پوشش داده می‌شود. پس در این راستا می‌توان قدمی در تولید علم و انتقال آن برداشت و به‌نوعی به ژرفا و عمق علم دست یافت، از درجا زدن‌های علمی خودداری کرد و در معنای واقعی قدمی در وادی تولید علم برداشت.
با همه این تفاسیر آنچه امروزه در کشورمان جای صحبت و تأمل دارد و به‌نوعی هدف اصلی نگارنده از ورود به این مبحث است، به این موضوع برمی‌گردد که چرا تاکنون از ظرفیت‌های دانشگاهی کشورمان کمال بهره را نبرده و به‌نوعی نتوانسته‌ایم در تبادلات علمی ورود پیدا کنیم؟
این تبادلات می‌تواند از نشست‌های علمی و گردهمایی‌های تخصصی استادهای مختلف آغاز و به سخنرانی‌هایی برای عموم مردم در خصوص علم و نتایج اختراعات علمی و کارکردهای آن‌ها در زندگی روزمره ختم شود.
     دانشگاه D8 تبلوری از دیپلماسی علمی ایران
در این راستا آنچه امروز در استان همدان با آن مواجه هستیم، ظرفیت دانشگاه بین‌المللی گروه D8 است که در دانشگاه بوعلی سینا راه‌اندازی شده و هدف کلی آن تقویت مبادلات دانشگاهی بین کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی گروه D8 متشکل از «ایران، اندونزی، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، نیجریه، مالزی و مصر» است که در اجرای نقشه راه آن، دانشگاه بوعلی‌ سینا به‌عنوان «دانشگاه بنیان‌گذار» انتخاب شده‎است.
این دانشگاه به‎عنوان تنها دانشکده بین‌المللی کشور با هدف گسترش همکاری دانشگاهی کشورهای عضو این گروه می‌تواند ظرفیتی بی‌بدیل برای دانشگاه‌های همدان باشد تا بتوان به‌واسطه این قابلیت منحصربه‌فرد به مطرح کردن دانشگاه‌های همدان پرداخت و به‌نوعی در راستای سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های درخور، مباحث و تبادلات علمی را بیش‌ازپیش در این فضا مهیا کرد؛ بدین‌سان گفت‌وگویی با تمامی رؤسای دانشگاه‌های همدان صورت پذیرفت تا از زیرساخت‌های تولید علم در این دانشگاه‌ها جویا شده و با آن‎ها در خصوص ظرفیت‌های این دانشگاه‌ها برای مطرح‌شدن در حوزه گردشگری علمی هم‌کلام شدیم که در ادامه می‌خوانید:
      از ظرفیت‌های علمی‌ خود به‌درستی بهره نبرده‌ایم
 
رئیس دانشگاه بوعلی سینا همدان در خصوص زیرساخت‌های تولید علم در دانشگاه بوعلی با اشاره به بررسی‌های به‌عمل‌آمده بر اساس زیرساخت‌های آی. اس. سی، گفت: بر این اساس رتبه دانشگاه بوعلی مناسب است اما از این زیرساخت‌ها و موقعیت‌های مناسب علمی و آموزشی نتوانسته‌ایم استفاده درستی داشته باشیم.
یعقوب محمدی‎فر با اشاره به این موضوع به تأسیس دانشگاه بین‌المللی گروه دی 8 در دانشگاه بوعلی سینای همدان اشاره کرد و افزود: با توجه به موقعیت مناسب همدان در این خصوص، به دنبال دستیابی به موقعیت مناسب و رسیدن به جایگاه درخور دانشگاه بوعلی هستیم.
وی موقعیت دانشگاه بوعلی را به جهت زیرساخت‌های تولید علم مناسب دانست و تصریح کرد: در رتبه‌بندی‌های به‌عمل‌آمده نیز وضعیت دانشگاه بوعلی سینا همدان مناسب ارزیابی شده‎است.
رئیس دانشگاه بوعلی سینا همدان در خصوص وجود مرکز همایش‌های علمی در کشور، عنوان کرد: در حال حاضر چنین مرکزی در غرب کشور وجود ندارد اما به سبب موقعیت مناسب همدان از نظر جغرافیایی و ظرفیت‌های مناسب آن ازجمله سالن‌های همایشی، کتابخانه‌ای، آزمایشگاهی و کارگاهی می‌توان از این موقعیت بهره برد و با هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب درراه پررنگ سازی این دانشگاه و بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها قدم برداشت.
      با تسهیل ارتباطات خارجی می‌توان قدمی درراه بهبود تبادلات علمی برداشت
 
رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه سپهرغرب، زیرساخت‌های تولید علم در این دانشگاه را مناسب برشمرد و بیان کرد: دانشگاه علوم پزشکی همدان در این زمینه‌ها شاید در سطح عالی نباشد اما آن را در سطح خوب به بالا ارزیابی می‌کنم.
سید حبیب اله موسوی‌بهار با اشاره به آزمایشگاه‌های مناسب این دانشگاه، گفت: هم‌اکنون در دانشگاه علوم پزشکی همدان علاوه بر آزمایشگاه‌های جامع تحقیقاتی، سالن‌های سمینار، کنفرانس و کارگاه‌های مناسبی نیز وجود دارد.
وی با تأکید بر این زیرساخت‌ها، عنوان کرد: اگر ارتباط با دانشگاه‌های خارجی به‌نوعی تسهیل شود و بتوان مبادلات خوبی به شکل تبادل استاد و دانشجو فراهم کرد، به‌نوعی می‌توانیم شاهد حضور کوتاه‌مدت اساتید و پروفسورهای علمی در دانشگاه‌ها باشیم و از ورود آن‌ها به گفتمان‌های علمی با سایر هم رشته‌ای‌های خود کمال بهره را ببریم.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان، تصریح کرد: می‌توان با این اقدام، آن‌ها را در مراحل آزمایش‌ها و جراحی‌ها نیز وارد کرده و در این راه برنامه‌های علمی و فنی برگزار کرد.
موسوی‎بهار در ادامه به برگزاری برنامه‌های اجتماعی نیز اشاره و خاطرنشان کرد: با این برنامه‌ها می‌توان گفت‌وگوهای صمیمی و صحبت‌های آزاد علمی را پایه‌گذاری کرد و در این راستا از تجربیات یکدیگر بهره‌مند شد.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان تأکید کرد: قطعاً همدان در برگزاری چنین برنامه‎هایی قابلیت‌های بی‌شماری دارد و می‌تواند در این زمینه حضور داشته باشد که دستیابی به چنین موقعیت‌هایی برای همدان نیازمند تسهیل ارتباطات خارجی است.
     بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی همدان نیازمند فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های متناسب است
 
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی همدان نیز با اشاره به اینکه این دانشگاه به لحاظ کمی، بزرگ‌ترین دانشگاه استان است، بیان کرد: تعداد دانشجویان دانشگاه آزاد همدان 12 هزار و 500 نفر، تعداد اساتید آن حدود 150 نفر و اساتید حق‌التدریس آن نیز حدود 80 نفر است.
سعید جامه‎بزرگی ادامه داد: این دانشگاه به لحاظ دارا بودن کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های مناسب و به‌روز در سطح مناسبی قرار دارد و بعضاً این کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها مرجع‌های کشوری محسوب می‌شوند که در حال حاضر تعداد آن‌ها به 80 مورد می‌رسد.
وی با اشاره به انجام پروژه‌های تحقیقاتی دوره‌های دکترا و فوق‌لیسانس به‌عنوان خروجی‌های این دانشگاه، تصریح کرد: علاوه بر این‌ها به لحاظ زیرساخت‌های عمرانی نیز دانشگاه آزاد همدان در وضعیت مناسبی قرار دارد چنانکه ساختمانی پنج هزار متری با عنوان ساختمان آموزشی تحقیقاتی آزمایشگاه ابن‌سینا به‌طور متمرکز به آزمایشگاه‌ها اختصاص داده شده‌است.
رئیس دانشگاه آزاد همدان با تأکید بر زیرساخت‌های تولید علم در این دانشگاه، بیان کرد: این زیرساخت‌ها به دو مقوله تجهیزات و نیروی انسانی بازمی‌گردد که در این راه منابع انسانی مهم‌ترین بخش است؛ خوشبختانه تعداد اساتید و دانشجویان دانشگاه نسبتاً بالا و مناسب بوده چنانکه تنها دانشگاه بوعلی سینا و علوم پزشکی همدان در سطح استانی می‌توانند با ما رقابت کنند.
جامه‌بزرگی با اشاره به تعداد بالای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد، گفت: این امتیازی منحصربه‌فرد برای ماست چراکه پروژه‌های تحقیقاتی و علمی این دانشجویان منجر به خروجی‌های علمی مناسبی به‌صورت مقاله، کتاب و غیره می‌شود.
وی ادامه داد: دانشگاه آزاد همدان از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار است و در رتبه‌بندی‌ها بر اساس مقالات منتشرشده و به‌نوعی تولید علم بعد از دانشگاه بوعلی سینا و پیش از دانشگاه علوم پزشکی همدان قرار دارد.
رئیس دانشگاه آزاد همدان با اشاره به رشد گردشگری در همدان به زیرساخت‌های فراهم‌شده در این استان اشاره کرد و افزود: قاعدتاً برای اینکه بتوان همدان را در زمینه گردشگری علمی مطرح کرد بایستی ازنظر علمی و زیرساختی فضا را برای ورود گردشگران این حوزه فراهم کرد.
جامه‎بزرگی در پایان گفت‌وگو ضمن اشاره به سبقه تاریخی استان همدان، این استان را در زمینه گردشگری علمی دارای ظرفیت بالقوه دانست و تأکید کرد: برای بهره‌گیری از این قابلیت‌ها تنها نیازمند فعالیت و برنامه‌ریزی‌های متناسب است که امیدواریم این برنامه‌ها به‌زودی در همدان محقق شود.
      به فعلیت رساندن ظرفیت گردشگری علمی همدان نیازمند برنامه‌های هماهنگ
 
در ادامه گفت‌وگوها، رئیس دانشگاه صنعتی همدان با تأکید بر موقعیت‌ها و زیرساخت‌های تولید علم در این دانشگاه، گفت: در سال جاری تعداد 15 آزمایشگاه در دانشکده فناوری‌های نوین محمدعلی فرشچیان این دانشگاه مستقر و همچنین مساحت کتابخانه آن نیز دو برابر شد.
محمود نیلی افزود: کتابخانه دیجیتال دانشگاه راه‌اندازی و بخش مرجع کتابخانه نیز افزایش 50 درصدی داشته‎است.
وی تصریح کرد: تعداد یک هزار جلد کتاب به بخش مرجع کتابخانه دانشگاه صنعتی اضافه‌شده و از سویی سالن مطالعه مجزا نیز آماده و در اختیار دانشجویان قرارگرفته و بخش نشریات نیز در دست اقدام برای راه‌اندازی است.
رئیس دانشگاه صنعتی همدان تعداد سالن کنفرانس و جلسات این دانشگاه را چهار مورد عنوان و تصریح کرد: با توجه به اینکه آموزش عالی در دانشگاه‌های همدان مجموعه‌ای متنوع از رشته‌های علمی را در خود جای‌داده می‌توان برای هماهنگی سه دانشگاه (بوعلی سینا، علوم پزشکی و صنعتی همدان) که در امتداد هم قرار دارند، قدمی برداشت.
نیلی با اشاره به موقعیت مناسب جغرافیایی همدان، تأکید کرد: این دانشگاه‌ها می‌توانند طرحی هماهنگ و مشترک داشته باشند تا به‌واسطه آن، تورهای گردشگری ویژه‌ای برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی از سه دانشگاه فراهم کرد.
وی با تأکید بر ظرفیت همدان در حوزه گردشگری علمی، گفت: تورهای گردشگری می‌توانند این قابلیت‌ها و تکنیک‌های علمی را به منصه ظهور بگذارند که البته تحقق آن نیازمند یکسری برنامه‌های هماهنگ است.
رئیس دانشگاه صنعتی همدان در پایان خاطرنشان کرد: می‌توان یک روز در هفته درهای دانشگاه را برای گردشگران باز کرد تا آن‎ها بتوانند زیر نظر راهنمایان خاص از محیط دانشگاه و تجهیزات آن بازدید کرده و با قابلیت‌های آن آشنا شوند؛ پس می‎توان گفت که این کار در همدان شدنی است چراکه ظرفیت لازم در این حوزه وجود دارد اما دراین‌بین نیرویی لازم است تا همدان را تکان دهد.
      بهره‌گیری از ظرفیت علمی و دانشگاهی همدان نیازمند همت عالی است
 
در ادامه رئیس دانشگاه پیام نور همدان نیز در معرفی این مرکز، اظهار کرد: دانشگاه پیام نور همدان مشتمل بر 14 مرکز و واحد زیر پوشش است که در حال حاضر تعداد 13 هزار و 684 دانشجو در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در آن مشغول به تحصیل هستند.
صفی‌اله صفایی تعداد اعضای هیئت‌علمی شاغل در این دانشگاه را 126 نفر عنوان کرد و افزود: در حوزه فرهنگی، دانشگاه پیام نور همدان تاکنون موفق به برگزاری همایش بین‌المللی میرسید علی همدانی، المپیاد ورزشی دانشجویان دختر کل کشور و هم‌چنین مدیریت برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در کل کشور به میزبانی استان شده‎است.
وی در ادامه با اشاره به عملکرد یک‌ساله حوزه آموزش دانشگاه پیام نور، عنوان کرد: در این یک سال شاهد افزایش رشته‌های کارشناسی ارشد دایر در استان از 11 رشته به 42 رشته بوده‌ایم و از سویی موفق به کسب رتبه نخست قطب الکترونیکی کشور نیز شده‌ایم.
در ادامه رئیس دانشگاه پیام نور همدان تأکید کرد: دانشگاه پیام نور در حوزه آزمایشگاهی غنی بوده و بهترین دستگاه آزمایشگاهی اندازه‌گیری نانو در این دانشگاه است.
وی در این راستا با اشاره به اینکه یکی از اعضای هیئت‌علمی این دانشگاه، شرکتی دانش‌بنیان در حوزه تولید محصولات با فناوری نانو شیمی دارد، بیان کرد: یک شرکت تولید وسایل یک‌بارمصرف پزشکی و دندانپزشکی نیز در این دانشگاه مشغول به کار است.
صفایی با بیان اینکه در حوزه امکانات دانشگاهی تمرکز دانشگاه پیام نور بر کیفیت علمی است، اذعان کرد: در این راستا رشته‌هایی که بازار کمتری دارند را حذف و رشته‌های حوزه کارآفرینی و مدیریت ارشد کسب‌وکار (MBA) را در این دانشگاه قوت بخشیده‌ایم.
وی با اشاره به مطالعات آمایش سرزمین انجام‌گرفته، تأکید کرد: بر اساس این مطالعات سه کارکرد برای همدان تعریف‌شده که قطب دانشگاهی بودن همدان یکی از این کارکردها است.
رئیس دانشگاه پیام نور همدان تصریح کرد: به لحاظ اینکه استان همدان در موقعیت مناسبی به لحاظ نزدیکی به تهران و از سویی موقعیت مناسب به لحاظ دسترسی به استان‌های هم‌جوار قرار دارد، می‌توان آن را در موقعیت مناسبی دید؛ همچنین در منطقه‎بندی دانشگاه‌های کل کشور، همدان به‌عنوان مرکز منطقه چهار انتخاب شده‎است.
صفایی در این راستا ادامه داد: بر اساس این تقسیم‌بندی، استان‌های قزوین، مرکزی و قم زیر نظر استان همدان هستند.
وی با اشاره به ایجاد هماهنگی‌های موردنیاز در راستای بهبود جایگاه همدان در حوزه گردشگری علمی، عنوان کرد: در این راه هماهنگی و برنامه‌ریزی‌هایی موردنیاز است تا بتوان از ظرفیت بالای همدان در زمینه علمی و دانشگاهی بهره گرفت.
رئیس دانشگاه پیام نور همدان در پایان دانشگاه‌های همدان را ازلحاظ زیرساختی مناسب برشمرد و گفت: تمامی این زیرساخت‌ها قابلیت بهره‌گیری برای برپایی و برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی را دارند اما نیازمند همت عالی است تا بتوان از این موقعیت کمال بهره را برد.
      همدان چند قدم تا تحقق رؤیای دست‌یافتنی گردشگری علمی
با نگاهی به دیگر کشورها و برنامه‌های آن‌ها در این حوزه‌ شاهد هستیم که در این راستا تاکنون برنامه‌هایی با عنوان نمایشگاه‌ها و موزه‌های علمی در جهان برپا و ایجاد شده که به‌تناسب آن نوعی تعامل بین موزه‌های علمی و مردم در زمینه‌های مختلف مهیا شده‌است و ازجمله این برنامه‌ها می‌توان به نمایشگاه‌هایی در زمینه‌های فناوری، فیزیک، شیمی، پزشکی و نجوم در شمال اروپا اشاره کرد که به‌نوعی هیجان کودکان نسبت به علم را افزایش داده، از سویی موزه‌ای در آلمان باهدف ارائه شاهکارهای علمی و صنعتی که از بزرگ‌ترین موزه‌های علمی و فنی در جهان است سالانه یک و نیم میلیون بازدیدکننده دارد.
همچنین می‌توان به آزمایشگاه ملی فیزیک در انگلستان اشاره کرد که نمایشگاهی عمومی است و بزرگ‌سالان می‌توانند به‌رایگان در این نمایشگاه‌ها ثبت‌نام و کودکان خود را با نظارت به آن مکان برده و آن‌ها را با علم و نتایج عینی آن به‌نوعی آشنا کنند.
از دیگر برنامه‌ها که در این حوزه بیش‌ازپیش در دنیا مطرح است می‌توان به سخنرانی‌های ماهانه علمی که به‌صورت عمومی در مراکز تحقیقاتی کشورهای مختلف برگزار می‌شود، اشاره کرد؛ در این برنامه‌ها با دعوت عمومی از مردم به‌نوعی آن‌ها را به ورود در زمینه‌های علمی و از همه مهم‌تر تفکر فرامی‎خوانند.
با توجه به مطالب مذکور آنچه بیش‌ازپیش می‌توان برای همدان به‌عنوان شهری گردشگر پذیر در نظر گرفت، بهره‌گیری از این ظرفیت به مدد برپایی گفتمان‌ها و نشست‌های علمی است تا با بهره‌گیری از آن‌ها شاهد تولید علم بود و این مهم جز با هماهنگی و برنامه‌ریزی‌های مدون از سوی مسؤولان مربوطه و رؤسای دانشگاه‌های همدان تحقق نخواهد یافت؛ امید است متولیان امر دستان پُر همدان در این حوزه را نادیده نگرفته و قدمی در این راستا بردارند تا بتوان شاهد مطرح‌شدن استان به‌عنوان قطب گردشگری علمی بود، به امید آن روز.