سپهرغرب، گروه سلامت - طیبه اسدبیگی: همه ما کم‌وبیش با عنوان مهارت‌های زندگی آشنا هستیم؛ اغلب این عنوان را در رسانه‌ها، برنامه‌های روانشناسی و... شنیده‌ایم، ولی شاید کمتر با کاربرد، فوایدش و نحوه یادگیری آن‌ها آشنا باشیم. به همین دلیل قصد داریم مرور کوتاهی بر این مهارت‌ها داشته باشم.
     مهارت‌های زندگی چیست؟
اصطلاح مهارت در معانی مختلفی به‌کار رفته است؛ وقتی می‌گوییم کسی مهارت انجام کاری را دارد، به این معنی است که او توانایی‌های لازم برای انجام صحیح آن کار را دارد. بر این مبنا و با توجه به معنای مختلف مهارت، از مهارت‌های زندگی تعاریف مختلفی ارائه شده است.
مهارت‌های زندگی مهارت‌هایی هستند که برای افزایش توانایی‌های روانی – اجتماعی افراد آموزش داده می‌شوند و فرد را قادر می‌سازند که به‌طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش‌های زندگی روبه‌رو شود.
مهارت‌های زندگی به تعریف سازمان بهداشت جهانی یعنی ایجاد روابط بین‌فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیت‌های اجتماعی، تصمیم‌گیری‌های صحیح، حل تعارض‌ها و کشمکش‌ها بدون توسل به اعمالی که به خود فرد یا دیگران صدمه می‌زنند.
سازمان بهداشت جهانی در تعریفی دیگر مهارت‌های زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به‌گونه‌ای که فرد بتواند با چالش‌ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید، تعریف کرده است.
امروزه علی‌رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه‌های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب‌پذیر کرده است.
پژوهش‌های بی‌شماری نشان داده‌اند که بسیاری از مشکلات و اختلالات روانی عاطفی، ریشه‌های روانی اجتماعی دارند؛ برای مثال در زمینه سوءمصرف مواد، گزارش‌ها نشان می‌دهد که چهار عامل عزت‌نفس پایین، ناتوانی در بیان احساسات، فقدان مهارت‌های ارتباطی و تأثیرپذیری اجتماعی با این مشکل ارتباط دارند.
بنابراین انسان‌ها برای مقابله سازگارانه با استرس‌ها، موقعیت‌های مختلف و تعارض‌های زندگی، به یک سری مهارت‌های فردی و اجتماعی نیاز دارند که آنان را در رویارویی با این موارد تجهیز کند؛ این مهارت‌ها بسیار زیربنایی بوده و در فرآیند رشد و تحول شکل می‌گیرند.
     باید خودآگاه باشیم
خودآگاهی یا خودشناسی اولین و مهم‌ترین مهارت است، درواقع این مهارت پایه و زیربنای یادگیری تمام مهارت‌ها و همچنین داشتن یک زندگی با کیفیت خواهد بود؛ اینکه از هیجانات و خواسته‌های خود آگاه باشیم، زمان را مدیریت و اهداف و برنامه‌هایمان را مشخص کنیم و به سمت آن‌ها حرکت کنیم، همه از مصداق‌های خودآگاهی است.
انسان با شناخت صحیح از خود در بسیاری از مواقع بحرانی قادر به کنترل هیجانات منفی خود و درنتیجه تصمیم‌گیری‌های صحیح و منطقی است.
     مهارت همدلی
انسان موجودی اجتماعی است و دنیای امروز نیز ایجاب می‌کند که انسان‌ها با یکدیگر در تعامل باشند؛ این تعامل در عین داشتن مزایا، معایبی نیز به دنبال دارد، زیرا انسان‌ها در عین باهم بودن و بهره‌مند شدن از فواید بی‌شمار آن، با یکدیگر دچار مسئله و اختلاف نیز می‌شوند. به همین دلیل داشتن مهارت‌های همدلی، پذیرش یکدیگر و قبول تفاوت‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است.
     مهارت‌های ارتباطی
داشتن مهارت‌های ارتباطی به استحکام هرچه بیشتر روابطمان کمک می‌کند؛ مهارت‌های ارتباطی در انواع موقعیت‌های اجتماعی به افراد کمک می‌کنند تا بهترین عملکردها را داشته باشند.
     مهارت‌های بین‌فردی
امروزه برای موفقیت در بسیاری از امور نیازمند کار گروهی هستیم؛ باید یاد بگیریم چه رفتاری در گروه داشته باشیم، مهارت‌های بین‌فردی در این زمینه به ما کمک می‌کنند.
     مهارت حل مسئله
مهارت حل مسئله می‌آموزد که چگونه مشکلات را هم به چشم فرصت نگاه کنیم و اینکه چگونه به دنبال حل مسئله باشیم؛ زیرا گاهی در پی فشار روانی ناشی از مشکلات به‌دنبال راه‌حل‌های هیجان‌محور هستیم.
     مهارت تصمیم‌گیری
همه ما همواره در معرض تصمیم‌گیری‌های مهم هستیم؛ اگر بتوانیم تحلیل دقیقی از موقعیت داشته و همین‌طور از ویژگی‌های خود به‌خوبی آگاهی داشته باشیم، می‌توانیم تصمیم‌های مناسبی در طول زندگی خود بگیریم.
     مهارت مقابله با هیجانات منفی
همه ما در طول عمر خود هیجانات منفی را تجربه می‌کنیم؛ هیجانات منفی چندان خوشایند نیستند، ولی وجود دارند. داشتن مهارت مقابله با آن‌ها به افزایش کیفیت زندگی کمک می‌کند.
     مهارت‌های کنترل استرس
استرس بخش جدایی‌ناپذیر دنیای امروزی است؛ در کنار همه تجهیزاتی که برای زندگی امروزه در اختیار داریم، ضرورت استفاده از مهارت‌های کنترل استرس انکارناپذیر است. استرس بیش‌ازحد تأثیرات مخربی بر کیفیت زندگی و سلامت بدن دارد؛ مهارت‌های کنترل استرس به آرامش و کیفیت زندگی و سلامتی جسم ما کمک می‌کند.
     مهارت تفکر نقادانه
همه ما امروزه در معرض انواع اطلاعات قرار داریم؛ اطلاعاتی که خیلی از آن‌ها نادرست هستند، داشتن تفکر نقادانه به ما کمک می‌کند که بتوانیم اطلاعات درست را تشخیص دهیم و بهترین راه ممکن را انتخاب کنیم. این مهارت به ادراک از تأثیرات اجتماعی- فرهنگی بر نگرش و رفتار ما کمک می‌کند، همچنین باعث می‌شود به این نکته واقف شویم که منابع اطلاعاتی همیشه درست نمی‌گویند.
     مهارت تفکر خلاق
تفکر خلاق نگاه ما به مسائل را جهت می‌دهد؛ خیلی مواقع مشکلات با داشتن کمی خلاقیت حل می‌شوند، تفکر خلاق در انواع زمینه‌ها مانند محیط خانوادگی، تربیت فرزند، محل کار و … به کمک انسان می‌آید. همچنین نقش مهمی از پیشرفت‌های مهم انسان در تمامی زمینه‌ها با تفکر خلاق مرتبط است؛ یعنی علاوه بر حل مشکلات خود می‌توانیم به حل مشکلات دیگران نیز بپردازیم و حتی در پیشرفت علم بشریت سهیم باشیم.
در ادامه در رابطه با مهارت‌های زندگی از زبان کارشناس ارشد مشاور خانواده می‌خوانید:
کارشناس ارشد مشاور خانواده با بیان اینکه برای کنار آمدن با مشکلات نیاز به ابزار و مهارت‌هایی داریم که باید در زندگی آن‌ها را بیاموزیم، ابراز کرد: سازمان جهانی بهداشت مهارت‌های زندگی را تحت 10 عنوان مذکور بیان کرده که با داشتن این مهارت‌های 10 گانه می‌توانیم گامی در جهت رویارویی هرچه بهتر با مشکلات روزمره برداریم.
سارا گلستانی گفت: مهارت‌های خودآگاهی، همدلی، ارتباطی، بین‌فردی، حل مسئله، تصمیم‌گیری، مقابله با هیجانات منفی، مهارت‌های کنترل استرس، تفکر نقادانه و تفکر خلاق ابزار‌هایی هستند که در دنیای امروزی برای رویارویی با مشکلات به آن‌ها نیاز داریم.
وی با بیان اینکه برای رویاروی با مشکلات مختلف اول از همه باید مهارت‌های زندگی کردن را بلد باشیم، اذعان کرد: باید بتوانیم در مواجهه با هر مسئله، صورت‌مسئله را مشخص کرده تا راهکارهای مختلف را پیدا و آن را حل کنیم.
این مشاور خانواده به شرایط خاص اقتصادی کنونی کشور اشاره و عنوان کرد: باید بدانیم که شرایط خاص نیاز به دانش و انرژی ویژه‌تری دارد؛ بنابراین باید پیش‌بینی کنیم که در بحران‌های زندگی چه اتفاقاتی می‌افتد و باید چه رفتارهایی داشته باشیم.
گلستانی با تأکید بر اهمیت و نقش مطالعه در زندگی، ادامه داد: همه موارد ذکرشده می‌طلبد که ما مطالعه خود را بالا ببریم و از متخصصین روانشناسی و مشاوره‌ها کمک بگیریم.
وی همچنین با اشاره به جایگاه و اهمیت مشاوره در زندگی، تصریح کرد: از همدلی با دیگران و کمک گرفتن از آن‌ها نترسیم، در این صورت است که می‌توانیم از بحران عبور کنیم.
     از کاه، کوه نسازیم
کارشناس ارشد مشاور خانواده با بیان اینکه خطاهای شناختی زیادی ممکن است در طول دوران زندگی به نگاه و سبک تفکراتمان اضافه شده باشد، اظهار کرد: این عوامل ممکن است باعث برداشت‌های اشتباه از زندگی و محیط پیرامون شود و از کوچک‌ترین مسئله یک مشکل بزرگ بسازیم، لذا برای رفع آن‌ها لازم است که خطاهای شناختی را بشناسیم و در حل و فصل کردن و تغییر دادن آن خطاها در نگاه و دیدگاهمان تلاش کنیم.
     چه کنیم حالمان خوب باشد؟
گلستانی گفت: حال خوب بیش از هرچیز نیاز به اصلاح نگرشمان به زندگی و رسیدگی ما به خودمان دارد؛ درواقع اتفاقات بیرونی با اجازه ما هستند که می‌توانند بر روان ما تأثیرگذار باشند، پس برای داشتن یک حال خوب باید دو چشم بینا داشته، خودآگاه بوده و نسبت به احساسات و نیازهایمان به‌طور کامل آگاه باشیم.
وی بیان کرد: باید خلأهایی که بین ما و خواسته‌هایمان وجود دارد را کاهش داده و نگذاریم حس و حالمان را بد کند، بنابراین نیاز است که چشم و گوشمان باز باشد و روزانه وقت‌های خلوتی برای خود تعیین کنیم.
این مشاور خانواده همچنین تصریح کرد: برای روابطمان در زندگی که جزو سرمایه‌های سلامت و روان ما هستند و در آن‌ها می‌توانیم صمیمیت و ابراز وجودمان را تجربه کنیم، ارزش قائل شویم؛ چراکه این‌ها کمک می‌کنند حالمان خوب باشد.
گلستانی گفت: دنیای امروز پر از مسئله و چالش است؛ در رابطه با مسائل و مشکلاتمان به حل مسئله بپردازیم و تا جایی که می‌شود روش‌های منطقی برای حل مشکل به‌کار بگیریم. چراکه هرچقدر برخوردمان با مسائل هیجان‌محور باشد، به بحران نزدیک‌تر هستیم.
     هیچ‌گاه مشکلات و مسائلمان را با هیجان حل نکنیم
کارشناس ارشد مشاور خانواده ادامه داد: هیجانات به دلیل اینکه سیکل و چرخه بحرانی ایجاد می‌کنند، هوش و توانایی تفکر و تصمیم‌گیری‌مان را پایین می‌آورند؛ پس سعی کنیم هیجانات را به رسمیت بشناسیم و پیش از بررسی مسئله، هیجانات را ابراز کنیم تا بتوانیم مسائلمان را سر فرصت و با تفکر حل کنیم.
آموزش مهارت‌های زندگی بر عوامل زیربنایی مشترک در بسیاری از زمینه‌های ارتقای بهداشت روانی و پیشگیری اولیه تأثیر می‌گذارد؛ به‌عنوان مثال عدم مهارت‌هایی همچون مقابله با هیجانات منفی و یا عدم کنترل استرس منجر به بروز بیماری‌های جسمی و یا حتی افسردگی می‌شود. نداشتن مهارت تصمیم‌گیری باعث تصمیم‌گیری‌های غلط و تغییر مسیر زندگی خیلی از نوجوانان و یا حتی بزرگ‌سالان است.
آموزش مهارت‌های زندگی یک رویکرد کل‌نگر برای توانمند کردن افراد جهت شناخت خود، دیگران و محیط است؛ این آموزش‌ نگرش‌ها و ارزش‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد علاوه بر اینکه یاد می‌گیرند مهارت‌های زندگی را در موقعیت‌های واقعی زندگی به‌کار ببرند، حقایقی را نیز در موقعیت‌های مختلف می‌آموزند.
یادمان باشد که مهارت یعنی توانایی انجام صحیح یک کار! صرف اینکه بدانیم مهارت زندگی یعنی چه، کمک زیادی به ما نمی‌کند؛ باید بتوانیم این مهارت‌ها را عملاً به‌کار ببریم.
امید است با فراگیری و به‌کار بردن مهارت‌های زندگی گامی در جهت هرچه بهتر کردن زندگی‌مان برداریم.