سپهرغرب، گروه خبر - طاهره ترابی‌مهوش: گردو از درختان ارزشمندی بوده که ارتفاع آن به 20 متر هم می‌تواند برسد و به‌عنوان یک محصول صادراتی دارای جایگاه خاصی است؛ تویسرکان (همدان) را به‌عنوان بهشت گردوهای ایران می‌شناسند، این شهرستان در جنوب کوه الوند واقع شده و به خاطر تعدد و بزرگی درخت‌های گردویش، بسیار معروف است. حال با توجه به فرارسیدن فصل برداشت گردو که معمولاً اواخر شهریورماه و اوایل مهرماه بوده و از طرفی با توجه به انعکاس مشکلات باغداران تویسرکانی مبنی بر ابتلای باغات به بیماری شیره سیاه در سطح گسترده، بر آن شدیم تا با یکی از کارشناسان تجربی (آقای صلح‌میرزائی) به‌صورت میدانی در باغات گردوی شهر تویسرکان به همراهی اعضای تحریریه روزنامه سپهرغرب حاضر شویم؛ لذا با حضور در باغ آقای پورحسینی از نزدیک ابتلای درختان را مشاهده کردیم.
صلح‌میرزائی با اشاره به نشانه‌های بیماری، گفت: در ابتدای آلودگی درختان بیمار از درختان سالم قابل تشخیص نیستند؛ اما به‌تدریج بر اثر تخریب ریشه و یا طوقه، رشد درخت آلوده متوقف و دچار ضعف، ریزبرگی و خزان زودرس می‌شود و در میان سایر درختان قابل تشخیص است. به دلیل تنکی تاج، میوه‌ها در معرض تابش مستقیم خورشید قرار می‌گیرند و آفتاب‌سوخته و بی‌کیفیت می‌شوند.
این کارشناس تجربی ادامه داد: ریشه و طوقه کلیه درختان اعم از بالغ و نهال به این قارچ حساس هستند، پوسیدگی طوقه ابتدا به‌صورت شکاف‌هایی در پایین طوقه دیده می‌شود که تراوش‌های محدودی دارد؛ این تراوش‌ها که درواقع شیره نباتی هستند، در معرض هوا سیاه‌رنگ می‌شوند و لذا در بعضی مناطق افراد محلی این بیماری را شیره‌سیاه یا آب‌سیاه می‌نامند که متأسفانه به‌تدریج پوسیدگی به سمت بالا و بعد در کلیه جهات جانبی و طولی طوقه گسترده می‌شود و تبدیل به شانکر می‌شود.
وی ادامه داد: سرعت مرگ درخت بستگی به گونه قارچ فیتوفترا، بافت خاک، شرایط آب و هوایی و سن درخت دارد و به‌صورت مرگ سریع (در همان سالی که اولین نشانه‌ها ظاهر شد) یا زوال تدریجی (تا پنج سال پس از ظهور اولین نشانه‌ها) رخ می‌دهد. برای تشخیص پوسیدگی فیتوفترایی باید پوست خارجی طوقه را تراشید تا بافت چوبی مرده قهوه‌ای – سیاه‌رنگ را مشاهده کرد؛ تشخیص پوسیدگی فیتوفترایی دشوار نیست، اما متأسفانه از آنجایی که کارشناسان جهاد کشاورزی در باغات به‌صورت فیزیکی حاضر نمی‌شوند، باغداران سنتی نیز نحوه برخورد با این قارچ را بلد نیستند.
صلح‌میرزائی گفت: تنها حمایتی که از باغدار تویسرکانی در برخورد با بیماری می‌شود این است که با مراجعه باغدار به جهاد کشاورزی شهرستان، به فرد نسخه داده شده و وی را به یک داروخانه برای خرید سم و یا دارو ارجاع می‌دهند؛ حال آنکه بنده به‌عنوان کسی که سال‌هاست در این عرصه فعالیت می‌کنم، به‌جرئت می‌توانم بگویم بسیاری از باغداران ما حتی نحوه استفاده سموم را نیز بلد نیستند، به‌گونه‌ای که حتی در مواجهه با این بیماری در برخی موارد فرد ناآگاه داروی مورد نظر را بر روی پوسته زخمی بدون تراشیدن مالیده که درنهایت نتیجه‌ای جز مرگ درختان را به‌همراه نداشته است.
در ادامه باغدار تویسرکانی با اشاره به اینکه بنده عمرم را برای پرورش این درختان گذاشته‌ام اما متأسفانه به دلیل قارچی بودن این بیماری سالانه تعدادی از درختان مرغوب باغ را از دست می‌دهم، اذعان کرد: تاکنون بیش از 28 اصله درختان گردوی باغم دچار مرگ شده‌‌اند.
پورحسینی با بیان اینکه شما تنها گروهی هستید که پیگیر مشکل باغداران ما شدید، اظهار کرد: من باغدار نه نحوه درست استفاده کردن از دارو را بلدم و نه زمان استفاده از آن را، لذا بارها در نوبت‌های مختلف به سازمان جهاد کشاورزی مراجعه کردم، اما هربار به دادن دارو بسنده کرده و راهنمایی در کار نبود؛ پس وقتی از کمک جهاد کشاورزی ناامید شدم با هزار بدبختی توانستم از راهنمایی و مساعدت آقای صلح‌میرزائی استفاده کنم. اما از آنجایی که مدت‌زمان زیادی از ابتلای درختانم به بیماری می‌گذشت، امکان احیای بسیاری از درختان غیرممکن بود.
در ادامه با حضور در یکی از باغ‌های بزرگ روستای زیوج واقع در شش کیلومتری شهر تویسرکان، بازهم فراگیر بودن بیماری شیره‌سیاه در درختان گردو قابل مشاهده بود، به‌گونه‌ای که مالک این باغ از مرگ 45 اصله درخت گردوی خود خبر داد.
این باغدار جوان با اشاره به اینکه تاکنون کسی برای بازدید از باغ نیامده، تصریح کرد: این در حالی است که بارها برای دریافت کمک و راهنمایی به سازمان جهاد کشاورزی مراجعه کرده‌ام.
وی با اشاره به اینکه حتی بیمه باغ نیز نمی‌تواند جبران‌کننده این اتفاق شوم برای من باغدار باشد، اذعان کرد: سال گذشته باغم را به مبلغ دو میلیون تومان بیمه کردم، اما هنوز حتی اصل پولم را نیز به‌جای خسارت به بهانه نداشتن بودجه پرداخت نکرده‌اند؛ لذا به نظر بنده باغداران بهتر است باغشان را بیمه نکنند، چراکه خسارت پرداختی به‌هیچ‌وجه جوابگوی میزان زیان نیست.
این باغدار تویسرکانی با حضور در کنار هر درخت مبتلا، درخصوص مراحل ابتلا و پیگیری خود از طریق جهاد کشاورزی توضیح داد و گفت: درنهایت به تجربه آقای صلح‌میزرائی امید بستیم که امیدواریم با پیگیری وی امکان احیای درختان مبتلا را داشته باشیم.
در ادامه آقای صلح‌میرزائی در پاسخ به این سؤال که آیا طرح سرشاخه‌کاری می‌تواند مشکل این‌چنینی باغ‌های تویسرکان را مرتفع کند، گفت: باغ‌های تویسرکان قبل از اجرای هر طرحی نیازمند اصلاح و مرتفع کردن مشکلات نژادی هستند؛ هرچند این طرح در راستای جلوگیری از سرمازدگی بهاره در باغات انجام می‌شود و جهاد کشاورزی به دنبال احیای نژاد چندلر است، اما باید بگویم این نژاد گرچه دیرتر گل می‌دهد، اما به نسبت در پاییز نیز دیرتر به خواب می‌رود؛ لذا به‌جای سرمازدگی بهاری، دچار سرمازدگی پاییزی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه در حال حاضر در هر باغ از انواع نژادهای گردو وجود دارد، تصریح کرد: این مسئله باغدار را نیز در نحوه رسیدگی دچار سردرگمی می‌کند؛ لذا به نظر می‌رسد جهاد کشاورزی شهرستان باید به دنبال برندسازی نژاد برتر گردوی شهرستان تویسرکان باشد.
در ادامه با حضور در اداره جهاد کشاورزی شهرستان در راستای رسالت اصلی روزنامه مبنی بر رعایت عدالت با مدیر شهرستان (مسعود اکبری) درخصوص این مشکل هم‌کلام شدیم که در ادامه نتیجه را می‌خوانید:
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تویسرکان با اشاره به اینکه مشکلات منعکس‌شده از سوی باغداران تویسرکانی تا حدودی درست است، گفت: اما این مشکل به‌صورت موردی در باغات دیده می‌شود.
مسعود اکبری با اشاره به اینکه این بیماری از عواقب خشک‌سالی و تغییر اقلیم طی سال‌های اخیر است وگرنه تا چند سال پیش درختان گردو جزو درختان کم‌آفت محسوب می‌شدند، اذعان کرد: البته این آفات تنها مختص شهرستان تویسرکان نیست، بلکه در کل کشور این معضل دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه البته بخشی از این مشکلات به اتخاذ سیاست‌های غلط همچون واردات گردو چه به‌صورت مغز و چه به‌صورت نهال و متاسفانه آلوده بودن آن‌ها به آفت‌های مختلف بازمی‌گردد، اظهار کرد: در این خصوص عدم مدیریت درست در باغات نیز بر گسترش این آلودگی‌ها دامن زده است.
اکبری با اشاره به اینکه مردم همچون اوایل پیروزی انقلاب انتظار دارند دولت به‌صورت خودجوش صفر تا صد هر مشکل و یا پروژه را مدیریت و حل کند، تصریح کرد: این در حالی است که طی 20 سال گذشته بخش اعظمی از تصدی‌گری به بخش خصوصی واگذار شده و حتی در حال حاضر کلینیک‌های خصوصی و نیز سم‌فروش‌های خصوصی فعال شدند که این بیانگر آن است که دولت نه می‌خواهد و نه درواقع توان آن را دارد که در تمامی بخش‌ها خود به‌تنهایی ورود کند.
وی با اشاره به اینکه طی پنج سال گذشته کارهای اساسی در باغات از سوی جهاد کشاورزی دنبال می‌شود که نخست بحث آبیاری نوین در باغات و اعطای تسهیلات بلاعوض در این بخش و دیگری سرشاخه‌کاری است، گفت: در سال 94 کل سردرختی باغات تویسرکان بر اثر سرمازدگی از بین رفتند، لذا این امر جرقه‌ای شد تا مسئولان شهرستانی به‌دنبال راهکاری برای جلوگیری از سرمازدگی باشند؛ پس طرح سرشاخه‌کاری و طرح تغییر تاج درختان گردو از دو سال پیش در دستور کار جهاد کشاورزی قرار گرفت.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تویسرکان با اشاره به اینکه از سال 96 آموزش‌هایی در این خصوص از طریق اساتید دانشگاهی به باغداران داده شده است، تصریح کرد: متأسفانه باغداران ما حتی در کلاس‌هایی که به‌صورت رایگان برایشان با حضور اساتید برگزار می‌کنیم، شرکت فعال ندارند.
وی ادامه داد: حتی در راستای آموزش گردوکاران در مقابله با آفات، طی دو سال گذشته جشنواره گردو را به‌صورت کارگاهی با حضور تنی چند از اساتید کشوری برگزار کردیم.
اکبری در پاسخ به این سؤال که چرا باغداران ما شاهد حضور فیزیکی کارشناسان ترویجی در باغ خود نیستند، گفت: کارشناسان ترویجی ما در شهرستان تنها یک خانم است، بنابراین امکان حضور در تک‌تک باغات (هشت هزار قطعه باغ) برایش فراهم نیست؛ لذا انتظار باغداران ما در این خصوص به نظر معقول نیست.
وی درخصوص کارایی طرح سرشاخه‌کاری نیز گفت: از این طریق ما به‌دنبال تزریق ارقام مقاوم به باغات هستیم.
اکبری در پاسخ به این مسئله که برخی از کارشناسان معتقدند رقم گردو چندلر نیز در مقابله با سرمای پاییزی مقاومت لازم را ندارد، اذعان کرد: سرمای پاییزی تا حدودی از طریق قطع آبیاری قابل کنترل است، لذا به‌محض قطع آبیاری درخت به خواب خواهد رفت.
در ادامه برای واکاوی این مشکل بر آن شدیم تا با یکی از کارشناسی حوزه گردو (علی مالمیر) گفتگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این کارشناس گردو با اشاره به اینکه مشکل مذکور از سال‌ها قبل آغاز شده است، گفت: با سرمای آذرماه سال 95 درختان گردو در استان دچار سرمازدگی شدند؛ لذا در اثر این سرمازدگی پوسته درختان دچار شکاف و از آن‌ها شیره‌های سیاه خارج شد.
علی مالمیر با اشاره به اینکه طی چند سال اخیر کارگاه‌های آموزشی هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی برگزار کردیم، تصریح کرد: لذا نمی‌توان بی‌انصافی کرد و گفت که کلاس آموزشی برای باغداران برگزار نشده و درعین حال اطلاعیه‌های خاص این بیماری در بین باغداران پخش شده است.
وی با اشاره به اینکه ازجمله راهکارهای مبارزه با این مشکل می‌توان به جمع‌آوری سرشاخه‌های خشک و خارج کردن آن‌ها از باغات اشاره کرد، گفت: از دیگر راهکارها تقویت درختان به‌وسیله کود حیوانی و آبیاری مرتب است.
مالمیر با اشاره به اینکه از دیگر راه‌حل‌ها می‌توان به استفاده از سموم قارچ‌کش در کنار استفاده از محلول نام برد، ابراز کرد: این راهکار باید در دو مرحله از طریق باغدار عملیاتی شود.
وی افزود: استفاده از این محلول به شرطی مؤثر خواهد بود که میزان زخم درختان حداکثر 50 درصد باشد.
این کارشناس حوزه گردو با بیان اینکه اگر کارشناس ترویجی امکان حضور در باغات را ندارد، می‌تواند در محل یکی از باغات کلاس آموزشی برگزار و از باغداران جهت شرکت در کلاس دعوت کند، تصریح کرد: نمی‌توان وقتی زیرساخت‌هایی همچون کلینیک‌های گیاه‌پزشکی در بخش خصوصی وجود ندارد، از مردم انتظار داشت که به بخش خصوصی مراجعه کنند.
مع‌الوصف؛ خشک‌سالی، سرمای بهاره و پاییزه یا بارش تگرگ طی فصل‌های سرد خسارات بسیاری به باغداران و کشاورزان تویسرکانی وارد کرده است، اما ازآنجا که در حدود 65 تا 75 درصد منبع درآمد مردم این شهرستان وابسته به باغات و به‌ویژه باغات گردو است و اقتصاد این شهرستان تک‌محصولی بوده و وابستگی بسیار به گردو دارد، می‌طلبد تا مسئولان اقدامات چاره‌سازتری را برای عدم وابستگی اقتصاد شهر به گردو بیندیشند.
بی‌تردید هماهنگی و همکاری مسئولان، کشاورزان و باغداران و استفاده از علوم و فنّاوری روز و کشت علمی و نوین این محصول و تلاش برای بالا بردن کیفیت آن و پیگیری برای ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری، بسته‌بندی، بازاریابی و صادرات این محصول ممتاز می‌تواند فرصتی مغتنم نه‌تنها برای این شهرستان، بلکه برای استان همدان فراهم کند؛ لذا نمی‌توان به بهانه عدم حضور کشاورز ستنی در پای درس و کلاس‌های کارگاهی از وظیفه ذاتی شانه خالی کرد، بلکه باید با جدیت بیشتری راه ارتباطی درست و مناسب را با کشاورزان برقرار و آن‌ها را راغب به دریافت علم روز کرد. زیرا اگر امروز به فکر تیمار کردن این ارتباط نباشیم، مطمئناً طی سال‌های آتی خسارات وارده در سطح و میزان گسترده‌ای زندگی باغداران را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.