سپهرغرب، گروه گردشگری - شکیبا کولیوند: رشد و توسعه صنعت گردشگری به‌عنوان یک صنعت پرمنفعت و پرسود در هر منطقه‌ای می‌تواند رونق اقتصادی را برای آن منطقه به ارمغان بیاورد و از هر نظر می‌تواند در پیشرفت آن خطه مؤثر باشد، چه به لحاظ اشتغال‌زایی و ایجاد مشاغل گوناگون و چه در زمینه‌های دیگر ازجمله زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی؛ حال آنچه امروزه در معرفی شهرهای غربی کشور می‌تواند تبلوری از فرهنگ و سنت باشد، ایجاد خانه‌های بوم‌گردی است. به‌راستی که اقامتگاه‌های بوم‌گردی با حفظ ساختار اصیل و رعایت استانداردهای لازم، توانایی معرفی فرهنگ جوامع محلی ایرانی را به جهانیان دارا هستند و به‌نوعی می‌توانند به احیای فرهنگ مهمان‌نوازی نیز کمک کنند. اما با این حال آنچه امروزه با آن روبرو هستیم، تحت‌الشعاع قرار گرفتن خانه‌های بوم‌گردی به سبب فرهنگ‌های خاص در برخی از نواحی کشور است؛ به‌راستی از این ظرفیت‌های خاموش چطور می‌توان بهره برد و به‌نوعی چطور می‌توان چرخ گردشگری روستایی در غرب کشور را به حرکت درآورد؟
اقامتگاه‌ها و خانه‌های بوم‌گردی نوعی از اماکن اقامتی با کارکردهای ویژه‌ای هستند که می‌توانند آیینه تمام‌قد از فرهنگ یک منطقه باشند؛ چراکه در خود زبان، آداب‌ورسوم، غذاهای محلی، آیین و سنن، لباس و... مردمان آن منطقه را برای مسافران و گردشگران به نمایش می‌گذارند و به‌نوعی گردشگر را ساعاتی وارد زندگی روزمره افراد آن خطه می‌کند. ارتباط دوطرفه در خانه‌های بوم‌گردی بیش از خانه‌مسافرها و هتل‌هاست، بدین‌سان رابطه مهمان و میزبان بیش‌ازپیش در این خانه‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی دیده می‌شود. فضای صمیمی و همدلانه در خانه‌های بوم‌گردی به‌نوعی حاکم است که گویی مسافر به‌راستی قدم در خانه یکی از اقوام نزدیک خود گذاشته و فضا از بعد تجاری آن خارج می‌شود؛ استان کردستان یکی از نقاط گردشگری سرزمینمان است که پتانسیل‌های منحصربه‌فردی را در دل خود جای داده، به‌نوعی که می‌توان با ایجاد خانه‌های بوم‌گردی این ظرفیت‌های منحصربه‌فرد را در سطح ملی و بین‌المللی مطرح کرد.
خانواده‌های ساکن در روستاهای غرب کشور به مهمان‌نوازی مشهورند؛ در این راه با تقویت و توسعه خانه‌های بوم‌گردی می‌توان از ظرفیت مذکور بهره گرفت و به‌نوعی بهبود وضعیت اقتصادی را برای این مناطق به ارمغان آورد. اما از سویی فرهنگ مهمان‌نوازی با دریافت وجه از مهمان جور درنمی‌آید و این امر مشکلاتی برای رونق و رواج خانه‌های بوم‌گردی ایجاد کرده است؛ بدین‌سان در بررسی وضعیت خانه‌های بوم‌گردی استان کردستان به‌عنوان یکی از استان‌های غربی کشور با فرهنگی غنی گفت‌وگویی با مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان صورت گرفت:
      فرهنگ مهمان‌نوازی، مانع رشد خانه‌های بوم‌گردی
سیدمحسن علوی با تأکید بر اینکه برنامه‌های ویژه‌ای برای احداث خانه‌های بوم‌گردی روستاهای کردستان در پیش است، عنوان کرد: معمولاً در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام و لرستان که به مهمان‌نوازی مشهورند، احداث این خانه‌ها با مشکلاتی مواجه است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان با بیان این موضوع، ادامه داد: خانواده‌های ساکن در این شهرها به سبب فرهنگ مهمان‌نوازی حاکم بر منطقه از دریافت وجه در ازای خدماتی مانند فروش غذاهای محلی به گردشگران اجتناب می‌کنند.
وی در این راستا افزود: این موضوع که مسافر به خانه‌شان برود و در ازای آن از وی پولی دریافت کنند، هنوز برای این افراد جا نیفتاده است؛ این در حالی است که در استان‌های شمالی کشور بیش از هزار خانه در حال فعالیت است و این موضوع به متفاوت بودن فرهنگ حاکم بر منطقه برمی‌گردد.
علوی با تأکید بر اینکه احداث خانه‌های بوم‌گردی در استان کردستان پدیده‌ای مطلوب است، اذعان کرد: سعی در جا افتادن این خانه‌ها در استان کردستان داریم و در این مسیر فعالیت خواهیم کرد تا خانه‌های بوم‌گردی را در خطه کردستان جا بیندازیم.
در گفت‌وگوی مجدد با این مقام مسئول در پی احداث چند خانه بوم‌گردی در استان کردستان، چنین برآمد که آموزش به‌عنوان سنگ بنای اولیه توانسته به این افراد کمک کند و آن‌ها را در وادی بهره‌برداری از خانه‌های خود پیش برده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان در این راستا چنین گفت: تعدادی از افرادی که متقاضی احداث خانه‌های بوم‌گردی در روستاهای این استان بوده‌اند، تسهیلات لازم را دریافت کرده‌اند و تحت آموزش‌های عمومی و یا انفرادی قرار گرفته‌اند.
     آموزش، شاهراه احداث خانه‌های بوم‌گردی غرب کشور
در ادامه این گفت‌وگو صحبتی با رئیس گروه توسعه گردشگری و بازاریابی معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان انجام پذیرفت که در ادامه می‌خوانید:
آوات مکاری با تأکید بر اینکه فرهنگ مهمان‌نوازی این اهالی سد راه احداث خانه‌های بوم‌گردی بود، آموزش را راه اصلی مرتفع کردن این مشکل دانست و تأکید کرد: ما با آموزش توانستیم مسئله را حل کنیم و در این راستا در تعدادی از روستاها فرمانداری‌ها، دهیاری‌ها و شوراها را وارد کار کردیم.
وی در این زمینه بیان کرد: در حال حاضر نیز برخی به ادارات مراجعه می‌کنند و در حد یک ساعت از آموزش‌های ما بهره‌مند می‌شوند که در این راستا شاهد درخواست‌هایی از سوی روستاییان و البته ساکنین شهر نیز بوده‌ایم.
مکاری با تأکید بر اینکه خانه‌های بوم‌گردی بایستی در روستاها احداث شود، افزود: هدف ما احداث این خانه‌ها در روستاهاست، چراکه در شهرها این موضوع به معضل تبدیل شده و از هدف اصلی خود دور می‌شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر 10 خانه بوم‌گردی در روستاهای استان کردستان بهره‌برداری شده است، افزود: خوشبختانه در امتداد آموزش‌های به عمل آمده تعداد متقاضیان این خانه‌ها افزایش یافته، اما مجوزهای احداث این خانه‌ها را تنها به افراد مستعد در این راه خواهیم داد.
مکاری با تأکید بر اینکه از اهداف این خانه‌های بوم‌گردی بحث محیط‌زیستی و فرهنگی نیز هست، اظهار کرد: افراد متقاضی برای احداث این خانه‌ها یا به جهت تبدیل خانه یا ملک خود به خانه بوم‌گردی ورود پیدا می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه هیچ خانه‌مسافری به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل نخواهد شد، عنوان کرد: اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستاهای کردستان بر اساس موازین زیست‌محیطی و فرهنگی پیش خواهند رفت و به این افراد زمانی شش‌ماهه داده می‌شود، در صورتی که نتوانند در این وادی به‌خوبی پیش روند، اجازه فعالیت به آن‌ها داده نخواهد شد؛ چراکه در پی این نیستیم که خانه‌های بوم‌گردی در استان کردستان به یک معضل تبدیل شود.
رئیس گروه توسعه گردشگری و بازاریابی معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان در پایان زمینه‌های زیست‌محیطی و فرهنگی خانه‌های بوم‌گردی کردستان را در عرضه غذاهای سنتی، معرفی بازی‌های محلی، طب بومی، روستاگردی، معرفی مشاغل فراموش‌شده، گردشگری کشاورزی و گردشگری فرهنگی برشمرد.
      رشد خانه‌های بوم‌گردی را از افراد پیشتاز در روستاها آغاز کنیم
در این راستا گفت‌وگویی با استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران صورت گرفت که در ادامه می‌خوانید:
سیدحسن مطیعی لنگرودی در رابطه با خانه‌های بوم‌گردی عنوان کرد: این ظرفیت می‌تواند به پویایی اقتصادی مناطق غرب کشور کمک کند و منجر به رونق گردشگری در روستاهای این مناطق شود.
وی در این راستا به فرهنگ مهمان‌نوازی اشاره کرد و افزود: این فرهنگ به‌نوعی منجر می‌شود که خانواده‌ها از دریافت وجه نقد در مقابل خدمات ارائه‌شده به مهمان خود خجالت بکشند؛ بدین ترتیب تمایل و استقبالشان از این خانه‌ها کاسته می‌شود.
استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی در این راستا پیشنهادی ارائه کرد و گفت: بایستی در وهله اول دهیار این روستاها را مورد آموزش قرار داد تا در قدم‌های بعدی بتوان چهار یا پنج خانوار از این روستاها را نیز تحت آموزش‌های خاص قرار داد.
وی در ادامه عنوان کرد: با این آگاه‌سازی‌ها می‌توان به‌نوعی شاهد بهبود رفتارهای مردمان روستاهای مذکور شد تا در برابر رشد و توسعه خانه‌های بوم‌گردی به‌عنوان ظرفیت و پتانسیل رونق اقتصادی و گردشگری روستایی، مقاومتی نداشته باشند.
مطیعی لنگرودی با تأکید بر فواید خانه‌های بوم‌گردی و نقش بی‌بدیل آن در برنامه‌های گردشگری، تصریح کرد: بایستی این پتانسیل‌های ویژه در وهله اول به چند خانوار آموزش داده شود و به پا گرفتن خانه بوم‌گردی توسط آن‌ها کمک کرد.
وی با تأکید بر اینکه در ابتدا بایستی با خانواده‌های کمی این اقدام را شروع کرد، افزود: چنین برنامه‌ای با درنظر گرفتن همه خانواده‌های روستا به نتیجه نخواهد رسید، اما در ابتدا می‌توان چند خانواده را معین کرد و این خانواده‌ها را با توجه به میزان تحصیلات آن‌ها و به‌نوعی میزان روشنگری آن‌ها برگزید تا بتوان به کمک آن‌ها سایرین را نیز ترغیب به توسعه و رشد خانه‌های بوم‌گردی کرد.
استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی با تأکید بر این موضوع، ادامه داد: برخی از خانواده‌های روستایی بیش از سایرین به شهر رفت‌وآمد دارند؛ بدین‌سان می‌توانند نقطه شروعی برای این امر در روستاها بوده و دیگران نیز با دیدن نتایج اقتصادی مناسب در این زمینه، به سمت ایجاد خانه‌های بوم‌گردی قدم برمی‌دارند.
وی در این راستا تأکید کرد: در وهله اول آموزش به تعدادی از روستاییان خاص زیر نظر دهیار بایستی مدنظر باشد و اگر این افراد خواستار کمک‌هایی بودند، به آن‌ها کمک‌ شود تا روستاییان دیگر نیز ترغیب شوند که در این چرخه ورود پیدا کنند.
مطیعی لنگرودی با بیان اینکه در ابتدا باید از افراد پیشتاز در روستاها کار را آغاز کرد، خاطرنشان کرد: با این شیوه زمانی که باقی روستاییان منافع حاصل از خانه‌های مذکور را برای آن تعداد معدود در روستای خود شاهد باشند، ناخودآگاه ترغیب شده و خود نیز قدم در این مسیر می‌گذارند.
استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی در پایان تأکید کرد: در چنین مواردی ذی‌نفعان بایستی با برنامه‌ها آشنا شده و منابع را ببینند تا به آن مسیر سوق یابند.
      سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در روستاها پیش‌قدم شود
در پی برنامه‌های مدنظر جهت بهبود وضعیت خانه‌های بوم‌گردی غرب کشور، گفت‌وگویی با نویسنده و کارشناس گردشگری نیز صورت گرفت که در ادامه می‌خوانید:
حبیبه نیک‌سیرت در همین راستا با تأکید ویژه بر نقش سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، عنوان کرد: این سازمان بایستی در توجیه افراد بومی مناطق غرب کشور قدم بردارد و به آن‌ها بیاموزد که مهمان‌نوازی بسیار پسندیده بوده، اما در این بین نیاز است تا منبع درآمدی برای افراد روستا وجود داشته باشد و این لازمه برنامه‌های مربوط به یک روستاست تا بتوان به‌نوعی اقتصاد این مناطق را پویا و از مهاجرت‌های اهالی آنجا ممانعت کرد.
وی در این راستا بیان کرد: اگر روستاییان هنوز هم از احداث خانه‌های بوم‌گردی در مناطق خود اجتناب می‌کنند، می‌توان گفت که کوتاهی از سوی مؤسسات ذی‌ربط است؛ چراکه اگر آموزش‌های مربوطه به روستاییان ارائه شود و خدماتی متناسب نیز در این مسیر برای آن‌ها مهیّا باشد، شاهد سوق یافتن روستاییان به این سمت و استقبال آن‌ها از این موضوع خواهیم بود.
نیک‌سیرت با تکیه بر این مباحث، ادامه داد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری می‌تواند در روستاها ساختمان‌هایی بنا کند و به‌نوعی پیشتاز در راه احداث خانه‌های بوم‌گردی شود تا این موضوع در روستاها جا بیفتد.
وی با تأکید بر آموزش روستاییان، بیان کرد: اگر در این روستاها آموزش جواب ندهد، بهترین راه ورود سازمان‌های مربوطه است تا به‌نوعی پیشتاز و پیش‌قدم در این عرصه باشند و در کنار جا انداختن پسندیده بودن مهمان‌نوازی در این روستاها، به‌نوعی پویایی اقتصادی را نیز برای آن‌ها به ارمغان آورند.
این نویسنده و کارشناس گردشگری در پایان گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه سپهرغرب، تصریح کرد: با این روند هم مشکل مرتفع می‌شود و هم مسافران آن خطه را با نام خانه‌های بوم‌گردی متنوع می‌شناسند و گردشگری در این مناطق بار دیگر رنگ و بوی تازه‌ای به خود می‌گیرد.
      بوم‌گردی، ظرفیت خاموش گردشگری غرب کشور
آنچه امروز در خطه غرب کشور خصوصاً در روستاهایش با آن روبرو هستیم، چیزی جز خالی از سکنه شدن روستاها و یا مهاجرت به سوی شهرها نیست، اتفاقی که برای روستاها پیری جمعیت در کوتاه‌مدت و متروک شدن در بلندمدت را به همراه خواهد داشت؛ اما به‌راستی در این راه چه فرهنگ‌ها و آداب و سننی که تن به فراموشی می‌سپارند و قربانی سکوت می‌شوند.
از سویی باید قبول کرد که در این بین به‌راستی معیشت روستاییان در بی‌سامانی و بلاتکلیفی مانده و آنچه نصیب این قشر زحمت‌کش و میراث‌دار فرهنگ کشورمان می‌شود، چیزی جز دستان خالی نیست.
از غذاهای سنتی و لباس‌های رنگارنگ اهالی که برای هر گردشگری جذاب است، بگذریم؛ به دنیای متفاوت این روزهای جوانان روستایی می‌رسیم.
جوانانی که گرچه روستازاده هستند، اما عموماً تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی‌اند؛ این روزها خود را از سویی مدیون به روستای خود می‌دانند و احساس مسئولیت به آب‌وخاک خود دارند و از سویی در مواجه با سونامی بیکاری، مجبور به مهاجرت هستند.
در این بین با سیاست‌گذاری‌های متناسب می‌توان از ظرفیت‌های گردشگری مناطق بهره‌مند شد و با احداث خانه‌های بوم‌گردی به‌عنوان منبع درآمد و روشن‌کننده چراغ اقتصاد روستایی، قدمی برای این جوانان برداشت.
با تأکید بر روستاهای مناطق غرب کشور باید گفت آنچه بیش از هر چیز قلب انسان را به درد می‌آورد، خم شدن کمر تحصیل‌کرده‌های این مرزوبوم زیر یخچال‌های سنگین در لباس کولبری و یا جوانان بیکار در حال گز کردن خیابان‌های شهر است؛ حال که می‌توان با اندکی پیش‌روی در صنعت گردشگری در زمینه‌های متنوع از اکوتوریسم گرفته تا گردشگری غذا ورود پیدا کرد و چرخ زنگ‌زده اقتصاد این مناطق را به حرکت درآورد، چه قدمی مستحکم‌تر و بهتر از رشد خانه‌های بوم‌گردی؟!
فرهنگ مهمان‌نوازی در وهله اول ممکن است سد راه دریافت وجه از گردشگران واردشده به خانه‌های بوم‌گردی شود، اما با آموزش‌های متناسب و برنامه‌ریزی‌های درخور در این مسیر می‌توان فرهنگ بومی را به سمتی سوق داد که منافع روستاییان نیز تأمین شود و رابطه مهمان و میزبانی در سایه فرهنگ مهمان‌نوازی همچنان مستدام بماند که در این راه ورود مسئولین مربوطه به‌عنوان متولیان اصلی این مسیر، بیش‌ازپیش احساس می‌شود و امید است با اقداماتی متناسب که امروزه در استان کردستان شاهد آن هستیم، بتوانیم این مهم را در سایر روستاهای غربی کشور نیز شاهد بوده و در سایه خانه‌های بوم‌گردی، چالش اشتغال در غرب کشور هموار شود؛ به امید آن روز.