احیای جنگل‌ها ومراتع کردستان با اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس

سپهرغرب، گروه خبر: مدیرکل منابع طبیعی استان کردستان گفت: طرح ملی بوم سازگان زاگرس با هدف احیای جنگل‌ها، مراتع، گونه‌های جانوری و گیاهی و با مشارکت 11 استان زاگرس نشین برای مقابله با خشکسالی‌ها، آفات و بیماری‌های این جنگل‌ها اجرا می‌شود.

با توجه به گسترش پدیده خشکیدگی جنگل‌های زاگرس در سال‌های اخیر و لزوم اعمال اقدامات مدیریتی و حفاظتی ویژه برای کنترل این پدیده، سیاست‌های اجرایی مدیریت بوم‌سازگان(اکوسیستم) جنگل‌های زاگرس به ادارات کل منابع طبیعی 11 استان زاگرس‌نشین ابلاغ شده است.

افزایش دما، کاهش بارندگی و خشکسالی سبب کاهش رطوبت خاک در عرصه‌های جنگلی زاگرس شده است لذا تمرکز اجرای عملیات آبخیزداری و تکنیک‌های ذخیره نزولات در جنگل‌های زاگرس خصوصاً اجرای عملیات احیایی ضروری است و استان‌ها باید در مناطقی که جنگل‌ها دچار خشکیدگی شده‌اند این عملیات را توسعه و گسترش دهند لذا در قالب بوم سازگان(اکوسیستم) زاگرس، اقدامات پایدار در جهت حفظ و توسعه جنگل اجرا می‌شود.

برای بررسی وضعیت اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس با سعدی نقشبندی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان گفت‌وگویی انجام شده که در زیر مشروح آن را مشاهده می‌کنید.

     اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس در 6 شهرستان کردستان

     طرح بوم‌سازگان زاگرس در چه محدودهایی انجام می‌شود؟

در سال‌های اخیر وسیع‌ترین پهنه‌های جنگلی و مرتعی کشور به‌ دلیل فشار عوامل متعدد همچون تغییر اقلیم، تغییر کاربری‌های غیرمجاز اراضی ملی، چرای بی‌رویه دام، آفت و بیماری‌ها، بهره‌برداری بی‌رویه و غیر مجاز و ‌آتش‌سوزی‌ها دچار آسیب گردیده و حالا به جز برنامه‌های جداگانه برای رفع آفت و بیمار‌ی‌ها، احیای بوم‌سازگان (اکوسیستم) هم در دستور کار قرار گرفته است.

طرح بوم‌سازگان زاگرس در استان کردستان با مشارکت پیمانکاران، جوامع، تشکل‌های محلی و مردمی با هدف پایش، احیا و توسعه جنگل‌های زاگرس در پنج زیر حوزه آبخیز مصوب در استان، در حال اجراست.

براساس مطالعاتی که قبلا انجام شده بود 6 محدوده در 6 شهرستان جنگلی استان شامل سقز، بانه، مریوان، سروآباد، کامیاران و بخشی از سنندج را برای اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس انتخاب کردیم.

در حال حاضر اگر قرار باشد در حوزه مدیریت بوم سازگان قدم‌هایی برداریم باید براساس مطالعات صورت گرفته و بصورت متمرکز و با اشرافیت کامل بر خصوصیات محدوده‌های انتخاب شده این شهرستان‌ها اقدام نماییم.

این محدودها شامل روستای چشمیر در شهرستان سروآباد، روستاهای محدوده سد چراغ‌ویس در شهرستان سقز، روستاهای محدوده سد بانه در شهرستان بانه، روستای کومایین و خامسان در محدوده سد گاوشان در شهرستان کامیاران و روستاهای محدوده سد وحدت در سنندج است.

      هدف از اجرای بوم‌سازگان زاگرس در سطح استان چیست؟احیا جنگل‌ها، مراتع، گونه‌های جانوری و گیاهی با اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس

در راستای حفاظت، احیاء، غنی‌سازی و توسعه جنگل‌های زاگرس و لزوم اعمال اقدامات مدیریتی و بهره‌برداری اصولی و پایدار، طرح مدیریت بوم سازگان جنگل‌های زاگرس در دستور کار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار گرفته است.

هدف از اجرای طرح مدیریت بوم سازگان ناحیه رویشی زاگرس استان، افزایش ظرفیت ذخیره رطوبت در جنگل‌های استان، پیشگیری و کنترل خشکیدگی گونه‌های جنگلی، کمک به تکثیر و زادآوری جنسی در جنگل، توسعه و غنی‌سازی جنگل با بذر و نهال، شناسایی محاوط بذرگیری، مراقبت و نگهداری از ذخیره‌گاهای جنگلی، عملیات ذخیره نزولات آسمانی، گشت و مراقبت و اطفای حریق، تغییر الگوی مصرف سوخت و کاداستر اراضی ملی جنگلی است که در محدوده‌های مطالعه شده در 6 شهرستان غربی استان دارای پلاک‌های جنگلی به اجرا در می‌آید در واقع هدف از اجرای طرح مدیریت بوم سازگان ناحیه رویشی زاگرس استان، کمک به زادآوری جنسی، پیشگیری و کنترل خشکیدگی گونه‌های جنگلی، حفظ و ذخیره آب و رطوبت خاک، توسعه و غنی سازی جنگل با بذر و نهال ‌است.

     کمک به زادآوری جنسی جنگل‌های زاگرس با اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس

براساس مطالعات انجام شده بیش از 70 عامل در خشکیدگی جنگل‌های زاگرس موثر است که کاهش رطوبت خاک و افزایش دما مهم‌ترین آن‌ها است، این دو عامل سبب طغیان آفات و امراض در جنگل‌ها می‌شود و با توجه به اهمیت این جنگل‌ها و نقش کلیدی آن‌ها در اکوسیستم منطقه، اجرای برنامه‌ پنج ساله احیای جنگل‌های زاگرس طرح بوم‌سازگان جنگل‌های زاگرس، سال گذشته تدوین و از ابتدای امسال اجرا شده است.

از آنجا که کم‌کم جنگل‌های ما از حالت جنگلی انبوه و دانه‌زاد به درخت‌زارهای تک پایه تبدیل می‌شوند یعنی اینکه که ظرفیت تکثیر جنسی و یا زادآوری جنسی در جنگل‌های زاگرس کم شده است لذا برای رفع این مشکلات باید یکسری فعالیت‌های مکانیکی و بیولوژیک انجام دهیم که بتوانیم این نواقص را رفع کنیم البته یکسری از این نقیصه‌ها را ما می‌توانیم حل کنیم و یکسری هم به اقلیم منطقه برمی‌گردد.

در منطقه سروآباد اکثر مستثنیات اشخاص، در جنگل‌ها محاط شده است در این زمین‌ها مشاهده می‌شود که صاحب زمین، درخت بلوط در زمین زراعی خود را قطع ننموده ولی اطراف آن را شخم زده و همین کار باعث شده که تعداد زیادی جوانه در اطراف درخت ایجاد شده است، یعنی وقتی زمین اطراف درخت شخم خورده است قدرت ذخیره رطوبت در زمین بالا رفته و مستعد و آماده است تا دانه‌های بلوط که زمین افتاده، رطوبت جذب و رشد کند ولی در اکثر جنگل‌ها، ما آن شرایط را نداریم پس باید یکسری سطوح آبگیر در این عرصه‌ها ایجاد کنیم که بتوانیم ظرفیت نگهداری رطوبت در بستر جنگل را افزایش دهیم از طرف دیگر باید یکسری کارهای بیولوژیک، آموزشی و ترویجی انجام دهیم که به زادآوری جنسی و دانه‌زاد در جنگل کمک کند تا وسعت جنگل‌ها افزایش یافته و اراضی جنگلی غنی‌سازی شوند.

بنابراین طرح بوم سازگان زاگرس در پلاک‌های جنگلی بیشتر به دنبال رفع این دو نقیصه که یکی کمک به تکثیر و زادآوری جنسی جنگل‌های زاگرس و دوم کمک به افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت در بستر عرصه‌های جنگلی است.

     بذرکاری و نهال‌کاری 1200 هکتار از جنگل‌های کردستان

      برای اجرای طرح بوم‌سازگان زاگرس تا امروز چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

در اجرای سیاست‌های سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور و تاکیدات شهبازی سرپرست سازمان متبوع برای اولین بار در استان کردستان به مناسبت هفته وحدت و ماه ربیع، به دلیل همخوانی با بحث اقلیم و وجود اولین بارندگی پاییزی، بهترین فرصت برای نهال‌کاری درختان جنگلی شامل بلوط و بنه بصورت گلدانی اتفاق افتاد، ما سعی کردیم با اولویت این دو گونه، نهال‌های گلدانی که خود ما تهیه کردیم در عرصه‌هایی که قبل‌تر مطالعه شده چاله‌کنی را شروع کنیم و درحال حاضر هم پیمانکاران، هم خودمان، هم جوامع محلی و هم انجمن‌های مردم‌نهاد می‌توانند در اجرای این طرح به ما کمک کنند لذا برنامه‌ریزی کردیم که تا 14 آذر در این 6 شهرستان، یک هزار و دویست هکتار از جنگل‌های استان را بذرکاری و نهال‌کاری کنیم که شامل 600 هکتار نهال‌کاری و 600 هکتار بذرکاری است که البته بذر آن هم با اولویت بلوطی و بنه که در عرصه‌های جنگلی استفاده می‌شود کاشت می‌شود البته این فاز اول عملیات اجرایی است و برنامه‌ریزی سایر فعالیت‌های بیولوژیک نیز متناسب با برنامه‌های ابلاغی سازمان جنگل‌ها و شرایط اقلیمی در دستور کار است.

در بحث اجرای عملیات بیولوژیک آبخیزداری در عرصه‌های مرتعی جاهایی که، مراتع ما دارای پوشش گیاهی ضعیف است و گیاهان خوش خوراک برای دام در آنها رویش نمی‌کند اگر ما این مراتع را قرق کنیم گیاهان مهاجم از قرق ما سواستفاده می‌کنند و کل عرصه را فرا می‌گیرند و دام رغبتی برای تعلیف ندارد هرچند این قرق کردن به بحث پوشش گیاهی کمک می‌کند و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند اما از طرف دیگر در فصل گرم سال باعث حریق و آتش‌سوزی می‌شود لذا برنامه‌ریزی کردیم در مراتعی که گونه‌های خوش خوراک مرتعی آن بیشتر از 30 درصد است به مردم آموزش دادیم که به مدت دو سال دام خود را برای چرا در این مناطق رها نکنند در عوض ما به آنها نهاده و بذر رایگان می‌دهیم که دوباره آن مراتع احیا شوند و توسعه یابند در واقع خود مردم محلی هم به مدت دوسال از آن مراتع نگهداری می‌کنند که به مرحله بذردهی برسند که خود بذر گیاهان خوش خوراک جایگزین بذرهای مهاجم شود.

علت اینکه خود مردم را برای مشارکت در این طرح انتخاب کردیم به این دلیل است که خود مردم بهره‌بردار اصلی از این مراتع هستند و به دلیل دلبستگی که مردم محلی به منطقه دارند خودشان از آن نگهداری می‌کنند و اگر بخشی از این مراتع آتش بگیرد و یا تخریب و تصرفی در آن صورت گیرد نسبت به آن بی توجهی نخواهند نمود.

در واقع راه‌حل برون رفت اداره کل منابع طبیعی و سازمان جنگل‌ها در بحث حفاظت از عرصه‌های جنگلی و مرتعی، واگذاری مدیریت این عرصه‌ها به جوامع محلی و مشارکت آنها در بحث حفاظت و صیانت و بهره‌برداری اصولی و هدفمنداز این عرصه‌ها است، شعار ما منابع طبیعی با مردم و برای مردم است و این شعار همواره باید به عنوان یک اصل تسهیل‌گری در حوزه‌های منابع طبیعی هرگز نباید فراموش شود.

     3147 هکتار عملیات بذرپاشی، بذرکاری و کپه‌کاری در مراتع کردستان

برای این عرصه‌ها در بحث بوم سازگان سه عملیات شامل بذرپاشی، بذرکاری و کپه‌کاری انجام می‌دهیم که در بذرپاشی لازم نیست زمینی کنده شود بلکه بذر روی سطح پاشیده می‌شود و در بذرکاری چاله‌هایی برای آن کنده می‌شود اما در بحث کپه‌کاری باید چاله‌های بزرگ که حجم عملیات آنها گسترده است کنده شود و در پایان روی آن را هم پوشید.

بذرهای که در مراتع طرح بوم سازگان کاشت می‌کنیم شامل اسپرس، آگروپایرونف آوان‌دول، کما، لو، جاشیر و یکسری گیاهان دارویی شامل آویشن و کاسنی و ختمی و... است.

در حال حاضر مصوب ما در عملیات بیولوژیک بوم سازگان 3 هزار و 746 هکتار در سه بخش بذرپاشی، بذرکاری و کپه‌کاری است که تا الان 3 هزار و 147 هکتار با پیشرفت فیزیکی 84 درصد انجام شده است.

*توزیع 63 دستگاه آبشخور پیش‌ساخته جهت تامین آب شرب دام

کار بعدی ما در حوزه چشمه‌ها و آب‌های موجود در مراتع است، برخی افراد بوسیله لوله، آب چشمه‌های موجود در عرصه‌های مرتعی را به باغات و زمین‌های خود انتقال می‌دهند اما این کار به این شیوه درست نیست چرا که اگر در مرتعی منابع آبی هم وجود دارد در مرحله اول باید سهم حیات محیط زیست از آن جدا شود بعد از آن ما باید لوله انحرافی بزنیم و آن را به آبشخور وصل کنیم و اگر آب مازادی بر نیاز دام‌ها وجود داشت طرف صاحب عرفی هم می‌تواند آن را برای مصارف خود استفاده کند که آن هم تابع مقررات خاص خود است.

اگر روستاییان علاقمند بودند چشمه‌ها را احیا کنند ما هم آبشخور بصورت پیش‌ساخته و گالوانیزه در اختیار آنها قرار می‌دهیم.

در واقع در مرتعی هر چند علوفه و گیاهان خوش‌خوراک وجود داشته باشد اگر آبی برای شرب دام وجود نداشته باشد دیگر امکان ورود دام برای تعلیف از دست می‌رود در نتیجه پراکندگی متناسب برای تعریف در عرصه‌های مرتعی به هم می‌خورد و در عرصه‌ای که چرا صورت نمی‌گیرد آتش‌سوزی رخ می‌دهد و در جایی که افزایش چرا داشته باشیم باعث فرسایش می‌شود بنابراین بهترین راهکار این است که برای توزیع آبشخورهای گالوانیزه پیش‌ساخته کمک کنیم.

تا امروز 92 آبشخور پیش‌ساخته درست کردیم و حدود 63 عدد از آنها را در 6 محدوده انتخاب شده بوم‌سازگان توزیع کردیم و مابقی را هم در روزهای آینده توزیع می‌کنیم.