استحکام‌بخشی شاید وقتی دیگر؛

پایه‌های شاهکار معماری جهان می‌لرزد

«فلک الافلاک» را دریابید!

سپهرغرب، گروه خبر: دیوارها نم‌زده است، سیلاب تپه محل قرارگیری آن را دچار رانش کرده، طرح استحکام بخشی آن اجرا نشده و این تنها گوشه‌ای از مشکلات و شرایط تاسف‌آور «فلک الافلاک» به عنوان شاهکار معماری دنیا است.

وسط شهر از بالا که نگاه کنی مقتدر و از پایین که چشم بیندازی مستحکم ایستاده است، سال‌هاست همین‌طور بالای تپه‌ای بلند نگاهبانی می‌دهد و نگاهداری می‌کند، نگاهبان امنیت این دیار بوده و نگاهدار میراث فرهنگی چندین هزارساله‌اش.

قلعه باستانی فلک الافلاک یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان است، بنای عظیم آجری مربوط به دوره ساسانی که همچنان استوار بر روی تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد میزبان دوستداران میراث فرهنگی این مرزوبوم است.

زیبایی و معماری شگفت‌انگیز قلعه فلک‌الافلاک موجب شده که این قلعه تاریخی و باستانی لرستان از سوی بسیاری از کارشناسان به‌عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب گیرد.

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیک خود در قرن چهارم هجری قمری به‌عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل‌بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته‌شدن شهر جدید خرم‌آباد این قلعه نیز بنام خرم‌آباد معروف شد و احتمالاً نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.

این بنای کم‌نظیر مربوط به دوره ساسانی است و به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

     غفلت از اجرای استحکام بخشی «فلک الافلاک»

طی سال‌های گذشته همواره موضوع ثبت جهانی فلک الافلاک به‌عنوان شاهکار معماری جهان مطرح بوده است تا این اثر تاریخی در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گیرد ولی به‌رغم گذشت سال‌ها با فراهم نشدن زمینه ثبت جهانی، فلک الافلاک در فهرست موقت خاک می‌خورد.

به نظر می‌رسد موارد مختلفی در عدم ثبت جهانی قلعه تاریخی فلک الافلاک مؤثر باشد، عواملی که شاید تنها بخشی از آن به عدم آزادسازی حریم این بنای تاریخ بازگردد و عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند روند ثبت جهانی این اثر تاریخی را تحت تأثیر قرار دهد.

بخش عمده‌ای از حریم بنای باستانی فلک الافلاک طی سال‌های گذشته آزادسازی شده است ولی متأسفانه بعد از آزادسازی، ساماندهی این حریم از سوی متولیان امر مورد غفلت قرارگرفته تا تبدیل حریم این بنای تاریخی به یک سایت گردشگری مغفول واقع شود.

از سوی دیگر طرح استحکام‌بخشی و لرزه‌خیزی قلعه تاریخی فلک الافلاک سالهاست که به دلایل مختلفی تکمیل نشده و امروز شاهد مشکلاتی در این بنای تاریخی هستیم، مشکلاتی که با هشدار کارشناسان مواجه شده است.

     طرح قبلی را می‌خواهیم اصلاح کنیم

‌نم‌زدگی دیواره‌های قلعه باستانی قلعه فلک الافلاک، گلسنگ‌هایی که روی دیواره دیده می‌شود، احداث راه‌پله‌های نوساز بدون توجه به همخوانی با این بنای تاریخی، وجود موزه‌های مردم‌شناسی و باستان‌شناسی در داخل این بنای منحصربه‌فرد و آسیب‌های ناشی از این فعالیت این موزه هاو... همه و همه مشکلاتی است که این بنای تاریخی با آن دست در گریبان است.

رامین ابراهیمی مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک الافلاک لرستان با اشاره به طرح استحکام‌بخشی این قلعه تاریخی، اظهار داشت: برنامه داریم که طرح قبلی استحکام بخشی قلعه فلک الافلاک را اصلاح کنیم.

وی با بیان اینکه این به معنای ایراد در طرح قبلی نیست و بلاخره مدتی گذشته، فناوری، برنامه‌ها و مواد جدیدی در این رابطه وجود دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد، گفت: برنامه ریزی داریم که طرح استحکام بخشی فلک الافلاک را به‌روزرسانی کنیم.

     رانش تپه «فلک افلاک» با وقوع سیلاب

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه «فلک الافلاک» لرستان در ادامه سخنان خود با بیان اینکه با این اقدام مشکلات اجرایی برای ادامه طرح نیز رفع خواهد شد، افزود: با شرح خدمات جدید، به‌روز و بهتر طرح استحکام بخشی قلعه «فلک الافلاک» را اجرایی خواهیم کرد.

ابراهیمی در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه با هماهنگی وزارت میراث فرهنگی، شرح خدمات این طرح را آماده کرده‌ایم، عنوان کرد: این طرح ابلاغ شده و به‌زودی نیز مشاور آن برای اجرا انتخاب خواهد شد.

وی با بیان اینکه خوشبختانه وقوع سیلاب اخیر خسارتی به سازه قلعه وارد نکرد و تنها بخشی از ضلع غربی و جنوبی تپه قلعه و خاک‌های دستی که مربوط به عملیات‌های عمرانی سال‌های قبل بوده ریزش و رانش داشته است، بیان کرد: آسیب به جسم قلعه و خود سازه قلعه در جریان سیلاب وارد نشده است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک الافلاک لرستان، تصریح کرد: تثبیت این تپه در قالب طرح استحکام بخشی در دستور کار است.

     «نم دیدگی» در بخشی از دیوارهای قلعه «فلک الافلاک»

ابراهیمی همچنین به مرمت این قلعه تاریخی اشاره کرد و گفت: طی یک تا دو سال گذشته عمده قسمت‌هایی از سقف قلعه را سبک‌سازی و مرمت کرده‌ایم.

وی با اشاره به «نم‌دیدگی» در بخشی از دیوارهای قلعه «فلک الافلاک» عنوان کرد: این امر به دلیل این است که قلعه بر روی چشمه و بستر اصلی چشمه گلستان قرار دارد و اگر طرح استحکام‌بخشی را ادامه دهیم، قطعا رفع «نم‌دیدگی» و از بین رفتن رطوبت را در دیوارهای قلعه خواهیم داشت.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک الافلاک لرستان، ادامه داد: ما مجموعه قلعه «فلک الافلاک» را مرمت می‌کنیم که این مجموعه شامل ساختمان‌های «سربازخانه»، «باشگاه افسران»، «دژبانی»، «باغ گلستان» و... است که از ابتدای سال 96 تا کنون ساختمان «باشگاه» افسران را به طور کامل مرمت کردیم و در حال حاضر پیشرفت آن 90 درصد است.

ابراهیمی، تصریح کرد: همچنین «باغ گلستان» کاملا احیا شده، بخش عمده‌ای از ساختمان «سربازخانه» را مرمت کرده‌ایم، سقف آن را کاملا تعویض کرده‌ایم، کارهای حفاظتی آن را انجام داده‌ایم و بقیه کارهای آن نیز در حال انجام است.

     تمرکز بر روی استحکام بخشی ضلع غربی و جنوبی قلعه

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وجود «ترک‌خوردگی‌ها» بر روی دیوارها و سازه قلعه «فلک الافلاک»، گفت: ما این «ترک‌ها» را به عنوان «شاهد» نگهداشته‌ایم، ما عامل اصلی ایجاد ترک را از بین برده‌ایم و تنها این ترک‌ها به عنوان «شاهد» باقیمانده تا بررسی کنیم که این ترک افزایش پیدا می‌کند و یا اینکه تثبیت شده است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک الافلاک لرستان، گفت: خوشبختانه تا کنون ترک‌ها پیشرفتی نداشته‌اند و زمانی که خیالمان در این رابطه به طور کامل راحت شد، بحث اصلاح و مرمت آن‌ها را در دستور کار قرار می‌دهیم.

ابراهیمی در بخش دیگری از سخنان خود به اعتبار پیش‌بینی شده برای اجرای طرح استحکام‌بخشی قلعه «فلک الافلاک»، گفت: در مجموع بیش از 15 تا 20 میلیارد تومان برای اجرای این طرح نیاز است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک الافلاک لرستان، تاکید کرد: تمرکز ما در طرح استحکام بخشی قلعه، بیشتر روی جاهایی که خطرناک بوده و آنالیز کرده ایم، است و این بخش‌ها شامل ضلع غربی، جنوبی و در ادامه ضلع شمالی تپه و همچنین سازه «فلک الافلاک» است.

     طرح جدید استحکام بخشی اجرا می‌شود

سید امین قاسمی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان نیز در این رابطه گفت: ما یک سری کارهای اضطراری را روی تپه و قلعه «فلک الافلاک» انجام داده‌ایم.

وی با بیان اینکه با استفاده از یک سری «مهاربند» بعد از وقوع سیلاب، دیواره حفاظتی پشت قلعه را مهار کرده‌ایم، گفت: منتها با حضور چندین تیم از اساتید دانشگاه‌های مختلف کشور، به ویژه دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه اصفهان، دانشگاه پلی‌تکنیک تهران و... بررسی‌های اولیه انجام شده و در حال انعقاد قراردادی برای تهیه طرح جامع استحکام بخشی و حفاظت قلعه «فلک الافلاک» و تپه آن هستیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان، عنوان کرد: این امر به صورت علمی و اصولی بوده و طرح که تکمیل شود عملیات استحکام بخشی به صورت علمی روی این مجموعه تاریخی انجام خواهد شد.

     تپه قلعه نیازمند مرمت و استحکام بخشی ضروری است

قاسمی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه قبلا یک طرح استحکام‌بخشی در سال‌های 83 و 84 تهیه شده و در سال‌های 85 و 86 بخشی از آن اجرا شده است، بیان کرد: منتها این طرح مشتمل بر این بوده که دور تا دور قلعه را محصور کند و سازه قلعه را در مقابل هر گونه لرزش، زمین لرزه و سوانح طبیعی دیگر حفاظت می‌کرد.

وی، افزود: این امر به دلیل اینکه بخشی از آن قابلیت اجرا در اطراف قلعه و جلوی درب ورودی آن نداشته تکمیل نشده است و به همین دلیل نتوانستیم طرح قبلی را در همان سال‌های 85 و 86 ادامه دهیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با بیان اینکه به دلیل سیلاب و بارش‌های نوروز 98، در تپه قلعه رانش ایجاد شد که ما ناچار شدیم از طریق اساتید دانشگاهها رایزنی‌هایی را داشته باشیم تا مطالعاتی در خصوص فاز صفر، فاز یک و طراحی آن انجام دهیم.

قاسمی، عنوان کرد: در حال حاضر تپه قلعه نیازمند مرمت و استحکام‌بخشی است، سازه قلعه در چندین دوره تاریخی به ویژه دوره اسلامی مرمت شده و خوشبختانه به واسطه مرمت‌های مستمری که هر ساله انجام می‌شود مشکل خاصی ندارد و در این راستا تثبیت تپه قلعه در دستور کار است.

     مسئولان نگاهبان دره رؤیایی خرم‌آباد را دریابند

گوشم را کنار دیوار ستبر ولی نم‌زده یکی از برج‌های بلند فلک الافلاک می‌گذارم، انگار می‌خواهد چیزی بگوید، چیزی شبیه اینکه خسته است، یا شاید هم روزگار بر وفق مراد نیست و یا شاید جمله‌ای تلخ‌تر، مثل‌اینکه «خیلی زود دیر می‌شود»!

هرچه هست، بنای تاریخی دست‌ودلش دیگر به میزبانی گردشگران نمی‌رود، این را از چهره رنگ و رو رفته و نم‌زده‌اش می‌شود فهمید، از گلسنگ‌ها و درختچه‌هایی که همه حس و حال آجری‌اش را گرفته‌اند، برایش حسرت مانده و خاطراتی از همه‌روزه‌ای نگاهبانی و نگاهداری‌اش، آرام زیر گوشم می‌گوید: من نگاهبان دره رؤیایی خرم‌آباد و نگاهدار میراث چندین هزارساله این دیار هستم، مرا دریابید!