هنرِ زیر پا مانده؛

فرش بیجار در مسیر فراموشی

سپهرغرب، گروه گردشگری: ساختار متراکم از ویژگی‌های شاخص فرش بیجار بوده، چون بافتش به‌گونه‌ای است که نمی‌توان آن‌ را تا کرد، اما این‌روزها آن‌چنان زیر پای مشکلات مانده که قدی خمیده به خود گرفته و برای احیای شهرت ازدست‌رفته‌اش، نیازمند یاری است.

تولید فرش همانند تولد کودک از جسم و روح انسان است که قد کشیدن فرش در مقابل بافنده، با تاروپود وجودش عجین می‌شود و روزی که بافنده محصول خود را برای عرضه به بازار می‌برد، گویی گوشه‌ای از جان خود را می‌فروشد.

طی چندین دهه گذشته قیمت‌گذاری‌های میلی بر روی هنر و دسترنج بافنده‌های فرش دستباف بیجار گروس، موجب شده هنر دست و ذوق هنرمندان این دیار رفته‌رفته از دار‌ها پر کشیده و به فراموش‌خانه کوچ کند.

فرش بیجار در کنار قدمت تاریخی خود به‌علت کیفیت، طرح و رنگ به فرش آهنگی مشهور است؛ اما به‌دلیل عدم توجه کافی بیش از هر هنر دیگری با مشکل مواجه شده و اکنون برای برون‌رفت از مشکلات نیازمند اجرای برنامه‌ای منسجم به‌منظور حمایت از هنرمندان این عرصه است.

کارآفرین و تولیدکننده فرش دستباف سنتی بیجار گروس از بی‌مهری‌ها و کارشناسی بی‌علم و آگاهی برخی در مورد این فرش گلایه کرد و گفت: قیمت‌گذاری ناعادلانه و از روی عدم آگاهی موجب شده میل و علاقه به فرش‌بافی در بافندگان کم شود.

سهراب جباریان بیان کرد: سال‌های کودکی و نوجوانی‌ام را در مغازه فرش‌فروشی پدرم سپری کردم و از نزدیک هنر و رنج بافنده‌هایی را می‌دیدم که به‌ازای چند هزار تومان پول ناقابل، به تاراج می‌رفت.

وی در ادامه صحبت‌های خود افزود: فرش‌هایی که در گذشته بافته شدند، بدون هدف و هدایت بوده؛ درحالی ‌که باید برای آینده فرش‌بافی بیجار دستور عملی و برنامه بلندمدت از سوی متولیان امور طراحی و اجرا شود تا رونق به این هنر دست مردمان گروس بازگردد.

جباریان ادامه داد: ایجاد یک کارگاه فرش‌بافی با گزینش زنان هنرمند و آشنا به فنون فرش‌بافی، طراحی و احیای دوباره نقشه‌های فرش و گلیم با نگاره‌های خاطره‌انگیزه اصیل گروسی، حمایت از بافندگان و رفع دغدغه‌ها و نیازهای اقتصادی آن‌ها، می‌تواند آینده این هنر را امیدی دوباره بخشد.

این کارآفرین تولید فرش خاطرنشان کرد: اگر فرش به قیمت واقعی به فروش برود، هم دلگرمی برای بافنده دارد و هم می‌تواند در مخارج زندگی همیاری مطمئن برای خانواده به همراه داشته باشد؛ چون فرش‌باف یک هنرمند است که باید برای نمایش هنر و ذوق خود از بهترین مواد اولیه و ابزار ساخت بهره‌مند باشد.

وی مطرح کرد: نخ، دار و نقشه فرش، لازمه و نیاز اولیه هنرنمایی بافنده برای نمایش آنچه در ذهن دارد، است و هرچه کیفیت این مواد و ابزار بالا باشد، می‌تواند در پایان کار او رخ‌نمایی کرده و ارزش واقعی خود را به نمایش بگذارد.

این تولیدکننده فرش که یک کارگاه فرش‌بافی در منطقه تازه‌آباد بیجار دایر کرده است، گفت: دوران جوانی خود را صرف پیدا کردن بافنده‌های اصیلی کرده که در کنج خانه و در روستاهای دورافتاده یک دار قالی داشتند و این‌روزها با حمایت، سفارش کار و طراحی‌های ما، به فرش‌بافی اشتغال دارند.

وی با بیان این موضوع، تشریح کرد: فرش دو مهندسی مهم و اساسی داراست، مهندسی تولید و فروش که رابطه مستقیم و حساسی با یکدیگر دارند؛ فرشی که تولید می‌شود باید از بازار فروش و مشتری مناسبی هم برخوردار باشد، البته هنر فرش‌بافی دارای مشکلات و موانع زیادی است که صبر و تحمل می‌خواهد و در ادامه عرضه به بازار و کشف قیمت مناسب، نیازمند تجربه است.

این تولیدکننده فرش که آرزوی تولید یک فرش 24 متری را در ذهن دارد، اضافه کرد: از حدود سال 74 تا 94 به‌علت اشتغال به شغل دیگری، به‌صورت پاره‌وقت با فرش و مواد اولیه آن ارتباط داشتم، اما پس از بازنشستگی تمام ‌وقت و انرژی خود را صرف این هنر اصیل بیجار گروس کرده‌ام.

وی با بیان اینکه کمتر کسی در بیجار با نگاه تعصبی به اصالت فرش آهنین گروس وجود دارد، گفت: به شعاع 250 کیلومتری از شهر بیجار، بیش از 130 بافنده سنتی و حرفه‌ای فرش با کارگاه ما ارتباط داشته و به فرش‌بافی اشتغال دارند.

جباریان با تشریح موانع و مشکلات زیادی که برای رسیدن به این نقطه پشت سر گذاشته است، یادآور شد: با امید به آینده می‌توانیم با همت و تلاش به جلو گام برداریم که در همین راستا حمایت‌های مالی دولت طی چند مرحله در قالب تسهیلات کمک‌حالمان شد.

وی با بیان اینکه تاکنون دو میلیارد و 400 میلیون ریال تسهیلات ارزان‌قیمت دریافت کرده‌ایم، اظهار کرد: تمام تسهیلات دریافتی را برای توسعه و حمایت از بافنده‌های فرش اصیل بیجاری هزینه کردیم، البته کارگاه فعلی هم در آینده توسعه خواهد یافت.

این کارآفرین ادامه داد: تولید نخ خام، تهیه رنگ طبیعی، چله‌کشی، طراحی نقشه، تولید فرش و ساخت چارچوب در این کارگاه انجام می‌شود که ازنظر کیفیت کار اطمینان خاطر بافندگان را جلب کرده است.

جباریان افزود: ظلم زیادی به فرش و طراحی نقش و نگارهای زیبای آن در بیجار شده که درتلاش هستیم با همت فرش‌بافان اصیل گروسی، فرش گذشته را به چالش بکشیم و فرش واقعی که حاصل هنر و ذوق هنرمندان این دیار است را به نمایش بگذاریم.

وی با توضیح اینکه فرش متولد ذهن هنرمند است، تأکید کرد: تولید یک فرش همانند تولد انسان است، فرش در مقابل دیدگان بافنده رشد می‌کند و بزرگ می‌شود، فروش این پاره تن برای هر بافنده‌ای سخت و از سر ناچاری است.

این تولیدکننده فرش خاطرنشان کرد: طی سال‌ها فرش در سایر شهرهای استان کردستان هم تولید و با نام فرش بیجار به بازار عرضه شده که ضمن تخریب اصالت فرش بیجار، موجب رکود فروش این فرش هم شده است.

وی با بیان اینکه آرزو دارد روزی فرا رسد که در بیجار و موزه فرش، فرش آهنین گروس با تاروپود و رنگ طبیعی نمایش داده شود، اضافه کرد: با نمایش فرش دستباف بیجار در فضای مجازی، هم‌اکنون از کشورهای خارجی همچون هلند و آمریکا سفارش کار داریم.

جباریان یادآور شد: بافندگان این کارگاه همگی زیر پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند و هرسال عیدی و سنوات به‌صورت کامل و براساس مقررات اداره کار به آن‌ها پرداخت شده و یک روز تأخیر در پرداخت دستمزدها نداشته‌ایم؛ ضمن اینکه بافندگانی که به این حرفه اشتغال دارند یا بدسرپرست و یا سرپرست خانوارند که به این شغل و درآمد نیاز واقعی دارند.

      بیجار قطب تولید فرش اصیل است

رئیس اداره فرش بیجار نیز با بیان اینکه بیجاری‌ها بیشترین اشتغال به تولید فرش را دارند و سایر مواد اولیه تولید صنعت دست مذکور در این دیار وجود ندارد و یا به میزان کافی در دسترس نیست، بیان کرد: در کهن‌دیار گروس طراحی و رنگرزی نخ و سایر مواد اولیه طرفدار ندارد و بافندگان برای تهیه این موارد نیازمند تولیدات سایر شهرهای استان هستند.

داراب خاطری با تأکید بر این موضوع، ادامه داد: تولید فرش دست‌باف نیازمند هزینه بالایی است که همین موضوع باعث شده کیفیت فرش کاهش یابد و به تناسب درآمد حاصل از فروش آن هم صرفه زیادی نداشته باشد.

این مقام مسئول با بیان اینکه بهای کافی به تولید فرش دستباف از مواد اولیه طبیعی و سنتی در گذشته داده نشده است، تأکید کرد: اکنون در سایر شهرهای استان و در تبریز مواد اولیه تولید فرش تهیه می‌شود که کیفیت مناسبی ندارند.

وی در ادامه افزود: در گذشته مادران و خواهران ما در پای دار فرش و گلیم سختی بسیاری می‌کشیدند، اما به‌دلیل عدم ارزش‌گذاری واقعی توسط خریداران و هدررفت دسترنجشان در ازای بهای اندک، امروز به فرزندان خود توصیه می‌کنند زیر بار فرش‌بافی و گلیم‌بافی نروند.

خاطری اضافه کرد: ورود تابلوفرش‌ها و گلیم‌های تزیینی کوچک موجب شده صنعت و بازار بزرگ فرش اصیل بیجار توسط سایر شهرها و کشورهای دیگر مصادره شود.

رئیس اداره فرش بیجار در ادامه صحبت‌های خود یادآور شد: اکنون حدود 250 تا 300 نفر به‌صورت سنتی و اصیل فرش‌بافی را در این دیار زنده نگه‌ داشته‌اند و امیدواریم با گسترش کارگاه‌های فرش‌بافی و ارزش‌گذاری واقعی آن توسط فروشندگان، به تعداد بافندگان و علاقه‌مندان این صنعت افزوده شود.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه اداره فرش بیجار با بافندگان فرش دستباف قرارداد خرید تضمینی تولید فرش تنظیم کرده است، گفت: به‌طور متوسط هر بافنده با همیاری اعضای خانواده در طول سال می‌تواند دو تخته فرش تولید کند و این اداره در قالب خرید تضمینی مبلغ مناسبی را به آن‌ها بابت خرید فرش می‌پردازد.

خاطری با تشریح اینکه تولید فرش در جهان یک صنعت مهم به‌شمار می‌رود، اظهار کرد: تولید فرش دستباف بیجار این‌روزها در کشور چین کپی شده و این ضمن ضربه زدن به اصالت فرش بیجار، موجب رکود بازار فروش این محصول در کشور و صادرات آن خواهد شد.

رئیس اداره فرش بیجار با اشاره به اینکه در شهر تبریز مردان بسیاری به حرفه فرش‌بافی اشتغال دارند اما در بیجار بافندگان فرش زنان سرپرست یا بدسرپرست هستند، یادآور شد: زنانی که به حرفه فرش‌بافی اشتغال دارند، در کنار آن مجبورند به سایر وظایف خانه‌داری و تربیت فرزندان هم توجه داشته باشند.

خاطری با بیان اینکه زنان بیجاری به‌صورت فصلی به فرش‌بافی اشتغال دارند، اضافه کرد: بافندگان فرش بیجار که در روستاها بیشتر به این هنر اشتغال دارند، در فصول سرد سال که کارهای خارج از منزل کم است، فرصت هنرنمایی روی دار قالی پیدا می‌کنند.

رئیس اداره فرش بیجار ادامه داد: بافندگان فرش بیجار بیشتر از روی نقشه‌های قدیمی و ذهنی کار می‌کنند و نقشه جدید و زیبا به تاجران سایر شهرهای استان عرضه می‌شود؛ یعنی اینکه اصالت طراحی فرش بیجار نصیب دیگران است. به‌طوری که در نمایشگاه‌های فرش که در استان برگزار بوده، فرش بوکان با طرح و نقشه بیجار عرضه می‌شود که جای بسی تأمل دارد.

خاطری با تأکید بر اینکه حمایت دولتی از فرش‌بافان کمتر شده و بیمه قالی‌بافان دارای شرایط و ضوابط سخت‌گیرانه‌ای است که موجب شده ریزش زیادی در حوزه اشتغال فرش داشته باشیم، عنوان کرد: فرش‌هایی که توسط بافندگان طرف قرارداد اداره فرش بیجار تولید می‌شوند، دارای شناسنامه ملی با درج کلیه مشخصات شامل نام بافنده، محل بافت، مواد مصرفی و تاریخ تولید است و سپس به شرکت فرش ایران ارسال می‌شود.

      1240 نفر در بیجار دارای کارت عضویت فرش‌بافی هستند

رئیس اتحادیه فرش‌بافان بیجار نیز در ادامه با بیان اینکه تعداد بیمه‌شدگان قالی‌بافی که دارای کارت عضویت اتحادیه باشند در این شهرستان یک‌هزار و 240 نفر است، عنوان کرد: در بیجار گروس با پیشینه تاریخی فرش آهنین تنها دو واحد صنفی رنگرزی دارای پروانه کسب وجود دارد.

اسدالله حاتم‌زاده با اشاره به اینکه در شهرستان بیجار متقاضی تولید مواد اولیه فرش‌بافی همچون رشته رنگرزی کم است و فقط چهار نفر فعالیت دارند که آن هم به‌صورت سنتی و طبیعی در این حرفه مشغول هستند، تصریح کرد: در شهرستان 15 واحد کارگاه متمرکز در این حوزه فعالیت دارند و به‌صورت غیر متمرکز 28 کارگاه در تولید فرش فعال هستند.

وی با اشاره به اینکه تنها مجتمع تولیدی فرش دستباف در بیجار به‌علت مشکلات اقتصادی غیر فعال شده است، یادآور شد: ورود فرش ماشینی و کاهش قدرت خرید مردم موجب شده متقاضیان فرش دستباف کم شوند.

      موزه فرش بیجار محلی برای عرضه فرش آهنین بیجار

در ادامه گفت‌وگویی با محمد مرادی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بیجار نیز صورت گرفت که در ادامه می‌خوانید:

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بیجار با بیان اینکه ضمن احداث و بهره‌برداری از موزه فرش می‌توان اصالت و تاریخچه فرش بیجار را در کشور بار دیگر احیا کرد، عنوان کرد: موزه فرش بیجار برگرفته از نقشه فرش اصل گروس در زمینی به مساحت 11 هزار و 912 مترمربع و چهار هزار و 400 مترمربع زیربنا در منطقه محمودآباد احداث می‌شود که فاز نخست آن در مرحله تکمیل فونداسیون است.

محمد مرادی با بیان این موضوع، ادامه داد: برای پروژه موزه فرش بیجار تاکنون 25 میلیارد ریال اعتبار جهت تکمیل فاز نخست هزینه شده است و که تا پایان سال 99 نیز حدود دو میلیارد ریال اعتبار جهت فاز دوم پروژه جذب خواهد شد.

وی در پایان با بیان اینکه برآورد اعتبار اولیه برای تکمیل این پروژه حدود 170 میلیارد ریال است، تأکید کرد: نمی‌توان زمان دقیقی را برای بهره‌برداری از این پروژه عظیم به‌دلیل مشکل تأمین اعتبارات اعلام کرد.