رهاشدن معتادان در عصر کـرونـا

سپهرغرب، گروه اجتماعی - عباس سریشی: هشدار! معتادان،کارتن‌خواب‌ها، ولگردها و غیره علاوه‌بر ابتلای خود، این توانایی را دارند که با حرکت و جابه‌جایی مداوم و بدون رعایت بهداشت فردی، ویروس کرونا را به‌راحتی به هر جایی که فکرش را هم نمی‌کنید، منتقل کنند.

شکی نیست علت اعتیاد هرچه که باشد، فرد درنهایت به دامی می‌افتد که بیرون آمدن از آن به قیمت از دست رفتن همه‌ چیز وی، از سلامتی‌اش گرفته تا خانواده، شغل، ثروت و غیره تمام می‌شود؛ مضاف بر اینکه درمان آن نیز آن‌قدر سخت، زمان‌بر و پُرهزینه است که نه‌تنها عمر فرد، بلکه آرامش یک جامعه را نیز به هدر می‌دهد. زیرا مصرف مواد مخدر از آن‌دست آسیب‌هایی است که حتی یک‌بار تجربه کردن آن‌هم می‌تواند فرد را برای همیشه گرفتار خود کند.

قطعاً بر همین اساس است که با وجود همه درمان‌ها و تجویزهای دارویی، بازهم کارشناسان پیشگیری را بهتر از درمان و مؤثرترین و مهم‌ترین گام در راستای مقابله با این معضل و بحران اجتماعی می‌دانند؛ چراکه به اعتقاد همه ایشان و نیز مبتلایان بهبودیافته، پشت قضیه اعتیاد یک دنیا تجربه بسیار ناخوشایند و یا مسئله و مشکل روحی و روانی نهفته است که هرکس را طاقت تحمل و گذر از آن نیست.

درواقع حکایت اعتیاد مثل خارش جای زخمی است که فرد مبتلا می‌داند اگر به خاراندن آن ادامه دهد، وضع زخم بدتر و جایش ماندگارتر می‌شود؛ از همین رو برخی روانشناسان گرایش به مصرف مواد مخدر را حتی نوعی خودزنی و خودآزاری عامدانه قلمداد می‌کنند؛ بدین معنا که بحران روحی فرد مبتلا آن‌قدر عمیق شده که وی به‌ناچار فقط مصرف می‌کند تا بی‌خیال دنیا شود، حتی به قیمت تعمیق بیشتر مشکلات روحی و جسمی و یا مرگ.

البته اعتیاد صرفاً معضل خاص کشور ما نیست و تقریباً همه ممالک دنیا چه کمتر توسعه‌یافته و چه پیشرفته، به این بحران اجتماعی مبتلا هستند و جمیع بشر متفق‌القول آن را تهدیدی جدی با وجوه مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌دانند. ضمن اینکه مصرف مواد تنها به اعتیاد نیز ختم نمی‌شود و متعاقباً از دست دادن شغل و موقعیت اجتماعی، اختلافات خانوادگی و پاشیده شدن بنیان خانواده، ناهنجاری‌های اجتماعی، وقوع جرائم و زندان، طلاق، بیکاری، کودکان بی‌سرپرست، فحشا و بیماری‌های وخیم نظیر ایدز و غیره هم ازجمله اثرات دیگر آن تلقی می‌شود.

همچنین جدا از بحث هزینه‌های مبارزه با قاچاق مواد مخدر، زندان، هزینه‌های درمان معتادان و درمان بیماری‌های ناشی از اعتیاد، از دست رفتن نیروی کار فعال کشور و شیوع ناهنجاری‌ها لطمه شدیدی به کشور‌ها می‌زند؛ شاید مهم‌ترین نکته این است که هیچ‌یک از اقشار جامعه اعم از فقیر و غنی، تحصیل‌کرده و بی‌سواد و شهری روستایی نمی‌توانند مطمئن باشند مستقیم یا غیر مستقیم از تبعات و تهدیدات این بلیه در امان بوده و یا در حاشیه امن از آن به‌سر می‌برند.

  بلای مضاعف کرونا و اعتیاد

و اما با توجه به شیوع ویروس کرونا، تقریباً تمام کشورهای جهان چند ماهی است که به‌شدت تمام درحال مبارزه با این بیماری هستند و به هر شکل سعی می‌کنند تا ضمن پیدا کردن دارو یا واکسنی برای درمان آن، با راهکارهای عمدتاً پیشگیرانه و به‌خصوص با تکیه بر کاهش تردد در مجامع عمومی و رعایت بهداشت فردی، از شیوع بیشترش جلوگیری کنند.

البته با توجه به قابلیت انتشار سریع این ویروس در بین انسان‌ها، نمی‌توان حدومرز معین و مشخصی را برای آن تعریف یا مشخص کرد و اصولاً هرکس که نسبت به اصول پیشگیری بی‌تفاوت باشد، قطعاً در معرض ابتلای به آن خواهد بود؛ در این میان با توجه به آنکه معتادان، کارتن‌خواب‌ها و افراد ولگرد و بی‌سرپناه که عموماً نیز در مناطق مخروبه و فضاهای غیر بهداشتی سکونت داشته و نسبت به سلامتی و بهداشت خود بی‌تفاوت هستند هم (چه به‌لحاظ امکان ابتلا و چه انتقال ویروس کرونا) از وضعیت وخیم و نگران‌کننده‌ای برخوردار شده‌اند.

از منظر صاحب‌نظران و جدای از آن‌دست بیماران و افراد مشکوکی که در قرنطینه و فرآیند درمان قرار دارند، اما معتادانی که در گرم‌خانه‌ها، کمپ‌های ترک اعتیاد و یا مجامع حضور داشته و یا به‌صورت عبوری و توقفی در سایر محیط‌های شهری حضور دارند نیز به احتمال بسیار زیاد می‌توانند به‌عنوان ناقل بالقوه و حتی بالفعل ویروس کرونا مطرح و مظنون باشند.

این موضوع از آن حیث قابل تأمل و توجه است که براساس پژوهش‌های انجام‌شده، مصرف انواع و اقسام مواد اعتیادآور سیستم ایمنی و دفاعی بدن را تخریب می‌کند. سیستم ایمنی بدن شامل گلبول‌های سفید، سلول‌های ایمنی و هورمونی است که درصورت بروز بیماری‌های ویروسی، قارچی، ایدز، آنفلوآنزا، کرونا و غیره عامل بیماری و عفونت‌ها را تخریب می‌کند، حال اگر در عملکرد سلول‌های دفاعی بدن اختلالاتی ایجاد شود، احتمال عفونت و بیماری در شخص مصرف‌کننده نیز افزایش می‌یابد.

کارشناسان سلامت بر این نکته تصریح و تأکید دارند که براساس نتایج پیش‌گفته، تمامی معتادان به‌دلیل مصرف مواد مخدر از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردارند که البته ضعیف بودن سیستم ایمنی در معتادان تزریقی بیشتر از دیگر معتادان است؛ اما به‌طور کلی پایین بودن سیستم ایمنی بدن معتادان باعث می‌شود آن‌ها در برابر بیماری‌های عفونی و به‌خصوص ویروس کرونا به نسبت افراد عادی جامعه، به‌شدت آسیب‌پذیرتر باشند.

البته این نیز درحالی است که آن‌ها به‌صورت طبیعی نه‌فقط دسترسی درست و درمانی به خدمات بهداشتی و مراقبتی ندارند، بلکه درخصوص رعایت بهداشت فردی نیز عملاً بی‌تفاوت هستند؛ بنابراین و درصورتی ‌که به کروناویروس مبتلا شوند، میزان گستره انتقال، شیوع و متعاقباً مرگ‌ومیر در آن‌ها به‌مراتب بالاتر از افراد عادی خواهد بود. بنابراین لازم است تا با توجه به حساسیت‌های موجود، تیم‌هایی به شناسایی علائم معتادان، اطلاع‌رسانی دقیق و ارائه آموزش دراین‌باره بپردازند.

همچنین مراجع ذی‌ربط مانند سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت باید سازوکارهای ارجاعی مناسبی را برای معتادان، بی‌خانمانان و کارتن‌خواب‌ها درنظر گرفته تا درصورتی‌ که مواردی از کروناویروس در میان افراد مذکور گزارش شد، این مراجع فارغ از روال اداری متعارف مانند تشکیل پرونده، درمان این افراد را در اولویت قرار دهند و در عین حال گرم‌خانه‌ها، کمپ‌ها و به‌طور جداگانه بخش‌های قرنطینه‌ای درنظر بگیرند و شناسایی زودرس و تفکیک بیمار مشکوک و نگهداری آن‌ها در فضاهایی با شرایط مطلوب، در دستور کار قرار گیرد.

جدا از بحث معتادان و با توجه به اینکه کرونا، ویروسی است که از طریق تنفس به افراد دیگر منتقل می‌شود، بنابراین کسانی هم که به‌صورت جمعی از یک قلیان مشترک استفاده می‌کنند و یا در یک مکان به‌صورت جمعی به تدخین مشغول می‌شوند نیز درصورتی ‌که یکی از ایشان مبتلا به کروناویروس باشد، احتمال انتقال این ویروس به سایر افراد جمع بسیار بالا خواهد بود. درواقع این تصور تأییدشده وجود دارد که انواع دود، حتی دخانیات، مجاری و سیستم تنفسی را آسیب‌پذیر می‌کند و هرچه آسیب بالا برود، ریه فرد مستعد ورود و رشد ویروس خواهد بود.

 دروغ‌های کرونایی

در پی شیوع ویروس کرونا و ابتلا افراد بسیاری به این بیماری، بازار شایعات درخصوص راهکارهای پیشگیری و درمان به‌وسیله برخی داروهای سنتی، مواد شیمیایی، غذاها و حتی اوراد، ادعیه و طلسم‌ها به راه افتاد و جمعی ساده‌دل را نیز به خود مشغول کرد؛ متأسفانه توزیع‌کنندگان مواد اعتیادآور نیز از این فرصت استفاده کرده تا از محل بی‌اطلاعی افراد، اقدام به فروش مواد مخدر به‌عنوان داروی پیشگیری و یا درمان کنند.

این‌روزها برخی مدعی هستند که مصرف الکل موجب افزایش سیستم ایمنی بدن و درمان کروناویروس می‌شود که دلیل بر این ادعاست؛ کما اینکه در یک مورد (استان خوزستان) نیز شاهد مرگ حدود 30 نفر و مسمومیت صدها نفر به‌دلیل استفاده از الکل صنعتی با تصور پیشگیری و درمان کرونا بودیم، درحالی ‌که اساساً مصرف الکل و مواد مخدر خودبه‌خود سیستم ایمنی بدن را فلج کرده و موجب مرگ فرد می‌شود.

در برخی موارد نیز این‌گونه شایع شد که مصرف بعضی از مخدرها، از ابتلا به ویروس کرونا پیشگیری می‌کند و یا معتادان نسبت به افراد عادی کمتر مبتلا به ویروس کرونا شده‌اند، درحالی‌ که به گفته پزشکان و کارشناسان سلامت، این اظهارات نیز واقعیت نداشته و مبتنی بر شواهد علمی نیست و صرفاً با هدف سودجویی مافیای مواد مخدر مطرح می‌شود. درواقع مصرف مواد مخدر، درمان بیماری نیست، بلکه وضعیت را پیچیده‌تر و درمان را مشکل‌تر خواهد کرد و اساساً هیچ شواهد علمی وجود ندارد که مواد مخدر و محرک اعم از سنتی و صنعتی و یا الکل، مانع از ابتلای فرد به ویروس کرونا شوند.

موضوع این است که هم‌اکنون در مراکز سرپایی درمان اعتیاد نیز گزارش‌ها و شواهد غیر قابل انکاری وجود دارد که نشان می‌دهد معتادان نیز مبتلا به ویروس کرونا شده‌اند که خود خط بطلانی است بر این دروغ‌های بزرگ کرونایی.

 زمانی موافق با حال معتادان

حالا اما درحالی ‌که براساس دستورالعمل‌ها و مقررات اعلام‌شده از سوی ستاد اجتماعی و انتظامی مبارزه با کرونا هرگونه تجمع رسمی و غیر رسمی با هر عنوان ممنوع بوده و مردم نیز باید حتی‌الامکان در خانه مانده و به‌جز در موارد ضروری از حضور در اماکن، معابر و خیابان‌ها خودداری کنند، با کمال تعجب شاهد آن هستیم که متعاقباً با تعطیل شدن گرم‌خانه‌ها، کمپ‌های ترک اعتیاد و مجامع اِن‌اِی، هم‌اکنون تعداد زیادی از معتادان که شرایط به‌مراتب شکننده‌تری نسبت به بقیه افراد سالم جامعه دارند، بدون محدودیت رها شده و برحسب اتفاق با خلوت شدن شهر، امکان به‌مراتب بهتر و مناسب‌تری را برای استعمال و تدخین و یا حتی خریدوفروش مواد پیدا کرده‌اند.

البته این بدان معنا نیست که جامعه و متعاقباً دستگاه‌های انتظامی و قضائی تمایلی به برخورد با این افراد ندارند، بلکه داستان همان افزایش فضاهای خلوت و کم‌رفت‌وآمد به‌موازات فشردگی مأموریت‌های نیروی انتظامی با وجود کمبود نیروی انسانی برای گشت‌زنی و رصد عمومی شهر است که باعث شده این افراد مجال بیشتری را برای محقق کردن نیات خود پیدا کنند.

در این خصوص البته رئیس کمیته پیشگیری از بیماری‌های واگیردار سازمان بهزیستی تصریح کرده که حدود 800 کمپ در سراسر کشور وجود دارد که با تأکید وزارت بهداشت باید از هرگونه تجمعی در آن‌ها جلوگیری شود؛ در عین حال این تصمیم مورد تأیید کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز بوده، بنابراین اگر امروزه و در این شرایط شاهد آن هستیم که شهر محل جولان مناسبی برای این افراد شده، لاجرم متأثر از تصمیم مذکور بوده است.

همچنین ذکر این نکته نیز ضروری است که به گفته مقامات رسمی، علت گرفتن این تصمیم آن است که درحال حاضر نهادها و سازمان‌های متولی نمی‌توانند از افراد مذکور به‌صورت جمعی و در یک مکان مراقبت کرده و یا تست کرونا بگیرند، گو اینکه درحال حاضر نیز فقط از موارد مشکوک تست کرونا گرفته می‌شود.

البته در این ایام کرونایی متأسفانه داستان حضور معتادان و موادفروشان در شهر همدان، موضوعی نیست که بخواهیم از در انکار و یا گذر از کنار آن برآییم، زیرا نه‌فقط براساس مشاهدات میدانی خبرنگاران و گزارش‌های مردمی، بلکه با تأیید غیر رسمی مسئولان نیز هم‌اکنون تعداد زیادی از این‌گونه افراد به‌راحتی در پارک‌ها، بوستان‌ها و یا حتی خیابان‌ها و معابر اصلی شهر مشاهده می‌شوند که به سهولت و راحتی هرچه تمام درحال تدخین و استعمال و یا گذراندن ایام خماری خود هستند، بی‌توجه به اینکه چه خطری در انتظار آن‌ها نشسته و یا خود می‌توانند ناقل باشند.

البته نگاه این نوشتار بیشتر از بحث تأکید بر برخورد با این‌گونه هنجارشکنان، جلب ‌توجه مسئولان و مردم به خطرات بالقوه حضور این افراد و وضعیت شکننده ایشان درخصوص شیوع بیماری کرونا و علل آن است که می‌تواند با وجود همه تلاش‌های جمعی، اما ناخواسته میزان و گستره شیوع آن را وسعت و تعمیق بخشد.

افرادی که علاوه‌بر ابتلای خود، این توانایی را دارند که با حرکت و جابه‌جایی مداوم و بدون لحاظ کردن بهداشت فردی، ویروس این بیماری را به هر جایی که فکرش را هم نمی‌کنید، منتقل کنند؛ بدون اینکه در این بحبوحه هشدار و زنهار دادن به جامعه، کسی به فکر شکنندگی وضعیت ایشان باشد.

البته جدای از این گروه، نباید از آن‌دست خُرده‌فروشانی که با خلوت شدن پارک‌ها و خیابان‌ها و به دور از تیررس نگاه مسئولان و سازمان‌های متولی مکان مناسبی را برای انجام معاملات کثیف خود پیدا کرده‌اند هم غافل بود؛ گو اینکه اگر بساط این افراد هم برچیده می‌شد، شاید می‌توانستیم امیدوار باشیم وضعیت به‌مراتب بهتر این که هست، شود.

 آنان که نباید در شهر باشند...!

و اما همان‌گونه که در چند سطر پیش‌تر نیز گفتیم، اگر قرار است تا برای حفظ سلامت شهروندان تردد کاهش یافته و مردم از حضور بی‌مورد در مجامع و محافل و یا حتی مراکز خرید خودداری کنند، قطعاً باید سازوکار برقراری امنیت شهر نیز در همه وجوه آن مد نظر قرار گرفته و با توسل به قوه قهریه، از حضور افراد معلوم‌الحال و ناهنجار خودداری شود.

حال ممکن است در یک‌سو معتادان، موادفروشان، ولگردان و سارقان باشند و در سمت دیگر آدم‌های بی‌اخلاقی که با غنیمت شمردن فرصت، به دنبال کسب پول از راهکارهای نگو هستند؛ زیرا همه این افراد و به‌ویژه طیف دوم عموماً به‌دلیل بی‌توجهی به مسائل بهداشت فردی و فراهم بودن شیوع بیمارهای واگیر در وجودشان، این توانایی را نیز دارند که به‌واسطه رفتار پُرخطر چه به‌عنوان گیرنده و چه ناقل، با اشاعه ویروس‌های متعدد و به‌خصوص کرونا در بین دیگر افراد و حتی خانواده‌های خود، بار سنگین و مضاعفی را بر دوش جامعه تحمیل کنند.

البته به‌ظاهر تعداد این افراد نسبت به دیگر ناهنجاران جامعه به‌مراتب کمتر است، بااین‌حال آنچه درخصوص این افراد بسیار حائز اهمیت تلقی می‌شود، عمق و شدت صدماتی است که بر پیکره سلامت، اخلاق و عفت عمومی وارد می‌کنند؛ درواقع این افراد چون تابع هیچ قانون و قاعده، بایدونباید و یا هنجار و ارزشی نیستند، در نوع مراودات خود می‌توانند به‌صورت فعال باعث بروز مشکلاتی شوند که حتی در کوتاه‌مدت نیز می‌تواند موجب بروز پیامدهای بسیار نگران‌کننده، مخاطره‌برانگیز و غیره برای جامعه و شهر شود.

موضوع این است که وقتی تمامیت یک شهر اعم از نهادها، سازمان‌ها، ارگان‌ها و حتی خود مردم با تلاش و دغدغه درحال ایمن‌سازی شهر و جلوگیری از شیوع یک بیماری مسری و همه‌گیر هستند، چگونه می‌شود که در بُعد دیگر با تعطیل کردن مراکز مراقبتی و رهاسازی افراد مشکل‌دار در سطح جامعه و کم‌توجهی به تبعات این موضوع، به‌نوعی خودخواسته باعث بروز رخنه‌ها و شکاف‌هایی نگران‌کننده برای شیوع همان بیماری و عامل مرگبار در متن رفتار‌های مراقبت‌نشده و بطن شهر بی‌حفاظ شویم؟

از منظر برخی منتقدان در این شرایط خاص مسئولان باید ضمن حفاظت از کلیت شهر و شهروندان، به‌صورت ویژه نیم‌نگاهی به این طیف و افراد بی‌مبالات و مسئله‌دار اعم از معتادان، کارتن‌خواب‌ها، ولگردها، خُرده‌فروشان و غیره داشته باشند و اجازه ندهند شهر خلوت جولانگاه و محل امن و مطلوبی برای فعالیت آنان شده و یا به رونق کارشان بیفزاید.

فراموش نکنیم که امروزه تنها ویروس کرونا نیست که به‌عنوان تهدیدکننده سلامت جسمی جامعه ما درحال خودنمایی است، زیرا به امید خدا در کوتاه‌زمان به‌مانند بسیاری از بیماری‌ها، با کشف دارو و واکسن مؤثر، شاهد کنترل و درمان آن خواهیم بود، اما در این میان قطعاً موضوعاتی دیگر مانند اعتیاد، ولگردی، بی‌اخلاقی، کارتن‌خوابی و غیره نیز وجود دارند که دارای ریشه‌های به‌مراتب عمیق‌تری نسبت به این بیماری است و می‌توانند در تلازم هر عامل دیگر به یک فاجعه تمام‌عیار برای یک شهر مبدل شوند. اگر نخواهیم که با قبول این حقایق از کنارشان به‌سادگی عبور کرده و یا نسبت به آن‌ها توجه خاصی نداشته باشیم.