نظام آموزش‌وپرورش نیازمند یک حماسه‌سازی

دیروز زمان حماسه مدافعان وطن، امروز وقت تلاش مدافعان سلامت و فردا نوبت ایثارگری مدافعان حریم تعلیم و تربیت است.

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که نه‌فقط نظام آموزش‌وپرورش، بلکه والدین نیز دائماً با آن روبه‌رو هستند، موضوع اُفت تحصیلی دانش‌آموزان در کلیه پایه‌های تحصیلی است که به‌واسطه اهمیت و نیز تداخل علل مختلف، از جنبه‌های گوناگونی قابل تحلیل و تأمل است.

به اعتقاد کارشناسان و صاحب‌نظران وقتی دانش‌آموزی خوب درس نخواند، معلم خوب درس ندهد و یا ساختار آموزشی نتواند دانش‌آموزان را مطابق با مأموریت‌ها و چشم‌اندازهای تبیین‌شده،‌ آگاه و باسواد تربیت کند، نه‌فقط موضوع اُفت تحصیلی به‌وجود می‌آید، بلکه در طولانی‌مدت نیز باعث ورود نیروی کاری کم‌سواد و غیر بهره‌ور به بازار کار و حتی محیط‌های دانشگاهی‌، اقتصاد، علم و فرهنگ کشور خواهد شد.

درواقع اُفت تحصیلی از یک‌سو هم می‌تواند موجب واپس‌زدگی علمی دانش‌آموزان شده و به کاهش جمعیت باسواد کشور بدل شود و هم در سوی دیگر می‌تواند باعث بروز آسیب‌های فراوانی در چرخه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باشد؛ بدین معنا که اُفت تحصیلی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان و حتی طلبه‌های حوزه، ثروت ملی و رشد ناخالص داخلی را کاهش می‌دهد.

صاحب‌نظران بر این نکته تصریح می‌کنند که موضوع مذکور به‌خصوص برای جامعه درحال‌توسعه‌ای مانند ایران، بسیاری از فرصت‌های مولد را از میان خواهد برد و این درحالی است که روند اقتصاد‌های رو به رشد دانش‌بنیان در برخی از کشور‌های جهان، ماحصل منابع انسانی زبده و کارآمد و محصول نظام آموزشی قوی و منسجم بوده که می‌تواند نسل کارآفرین، صادرات‌محور و متکی بر توانمندی داخلی را تربیت و پرورش دهد. مضاف بر اینکه با توجه به شرایط کنونی جهان و رقابت فشرده میان کشورها برای کسب رتبه‌های نخست تولید علم و فناوری، فقط چند سال دیگر فرصت داریم تا براساس سند چشم‌انداز 1404، به صدر کشورهای منطقه در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و توسعه‌ای دست یابیم.

درواقع آموزش‌وپرورش، زیربنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه است. درعین‌حال بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت و ترقی جوامع پیشرفته نشان می‌دهد که همه این کشورها، آموزش‌وپرورش توانمند و کارآمدی داشته‌اند و در هر نظام آموزشی، عوامل بسیاری با یکدیگر عمل می‌کنند تا یادگیری و پیشرفت تحصیلی برای دانش‌آموزان حاصل شود، زیرا اگر جزئی از نظام از کار بازایستد، کارایی اجزای دیگر کاهش یافته و صدمه خواهد دید.

به اعتقاد پژوهشگران دلایل اُفت تحصیلی دانش‌آموزان ایران در دهه پنجاه،‌ با دهه شصت و دهه شصت با دهه هفتاد و هشتاد متفاوت است. اینکه اگر در سال‌های قبل عوامل فردی و اجتماعی و یا موضوعاتی مانند کم‌خونی، سیستم ضعیف بدنی، آلاینده‌های جوی، مسائل زیست‌محیطی، بازی‌های رایانه‌ای و در درجات بعدی عوامل آموزشی و فردی را درنظر می‌گرفتند، اما امروزه با توسعه و پیچیده‌تر شدن موضوعات جوامع بشری، عوامل دخیل در اُفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز بسیار بیشتر و متفاوت‌تراز قبل شده که لاجرم باید برای آن‌ها به فکر راهکارهای مناسب و به‌موقع بود.

       دغدغه‌های تحصیل در سال 99

و اما بی‌شک سال تحصیلی 98-99 به‌واسطه افزایش تعطیلی‌های غیر مترقبه ناشی از بروز سیل، آلودگی هوا، برف و یخبندان و نیز شیوع بیماری کرونا یکی از پُرحرف‌وحدیث‌ترین ادوار تحصیلی (بعد از دوران جنگ) برای نظام آموزشی، معلمان دانش‌آموزان و حتی والدین است.

سالی که به علل ناخواسته و به اجبار شاهد بیشترین روزهای تعطیلی کلاس‌های درس بوده و هستیم و متأسفانه شرایط محیطی کشور نیز به‌دلیل وجود تهدیدات ناشی از شیوع کرونا به شکلی است که نمی‌توان با اطمینان اعلام کرد آیا بعد از اتمام تعطیلات نیز این امکان فراهم خواهد شد که دانش‌آموزان با خیال راحت در سر کلاس‌ها حضور یافته و به ادامه تحصیل مشغول شوند یا خیر؟

به عقیده صاحب‌نظران این موضوع (تعطیلی و ایجاد خلأ در روند آموزش) علاوه‌بر بروز تبعات بسیار نگران‌کننده برای دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی که نیازمند توالی آموزش و تکرار هستند، به‌صورت خاص و شاید بیشتر از هرکسی والدین آن‌ها را دچار اضطراب کرده؛ درعین‌حال این نگرانی درخصوص دانش‌آموزان مقاطع متوسطه دوم نیز به‌دلیل نزدیک شدن به پایان دوره تحصیلی و متعاقباً فرا رسیدن ایام کنکور، بیشتر اوج می‌گیرد. چراکه در این مقطع و برعکس مقطع ابتدایی عناوین درسی جدا شده و دبیران به‌صورت تخصصی سر کلاس می‌روند، بنابراین دبیری که در دو هفته تعطیلی داشته، عملاً چهار جلسه را از دست داده است و این مشکل زیادی ایجاد می‌کند که لاجرم مدارس و مناطق باید برای جبران این خلأ‌ها، اقدام و برنامه‌ریزی لازم را در دستور کار قرار دهند.

موضوع این است که زمان آموزش یک عامل بسیار مؤثر در فرآیند یاددهی و یادگیری است و میزان زمان آموزش هر ماده درسی در طول دوره متناسب با حجم مطالب تنظیم می‌شود و باید از کاهش زمان آموزش به هر دلیلی اجتناب شود. بنابراین اگر به‌منظور کمک به سلامت دانش‌آموزان و یا هر علت دیگر به‌ناچار مدارس تعطیل می‌شود، باید برای جبران زمان‌های تلف‌شده کلاس‌های جبرانی برگزار شود و آموزش‌وپرورش ملزم است که به هر نحو ممکن در این زمینه برای تمام کشور برنامه مدون و لازم‌الاجرا داشته باشد.

تحقیقات انجام‌شد‌ه نشان می‌د‌هد‌ د‌ر کشور ما اُفت تحصیلی زیاد‌ و نگران‌کننده بود‌ه و از همان سال نخست ابتد‌ایی گریبان‌گیر بسیاری از د‌انش‌آموزان می‌شود،‌ درحالی ‌که شناخت علل فرد‌ی اجتماعی از یک‌طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف د‌یگر مسائل را پیچید‌ه‌تر کرد‌ه است.

البته به عقیده صاحب‌نظران این موضوع لاینحل نیست، اما قدر مسلم حل آن‌ نیز به‌ یک‌باره و با شیوه‌های آنی میسر نمی‌شود؛ بنابراین برای مقابله با این پد‌ید‌ه، به برنامه‌ریزی‌های د‌رازمد‌ت و زیربنایی نیاز داریم. برنامه‌هایی که به‌خصوص براساس واقعیت‌های اجتماعی بوده و ضمانت اجرایی به‌عنوان یکی از اصول برنامه‌ریزی آموزشی را دربرداشته باشند‌.

       معلمان و یک برنامه خاص برای سال 99

حالا اما با توجه به خلأهای قبلی و نامشخص بودن وضعیت آینده، وزیر آموزش‌وپرورش طی گفت‌وگویی تلویزیونی با بیان اینکه امسال برنامه‌ریزی آموزشی به‏دلیل شرایط پیش‌آمده نیازمند یک بازنگری ویژه است و درصورت نیاز علاوه‌بر اضافه کردن دو تا چند هفته به طول مدت آموزش و نیز استفاده از ظرفیت روزهای پنج‌شنبه و حتی جمعه، درنظر است تا این کسری زمان آموزش جبران شود؛ وی همچنین از برنامه‌هایی مانند آموزش‌های رسانه‌ای رونمایی از شبکه شاد (شبکه آموزشی دانش‌آموزان) و غیره خبر داد و اظهار امیدواری کرد که این فعالیت‌ها بتواند جوابگوی نیاز دانش‌آموزان و پاسخی به دغدغه‌های والدین باشد.

البته شاید برخی از این‌گونه تمهیدات بتواند تاحدودی نسبت به حل و رفع مشکلات کمک کرده و چرخ آموزش‌وپرورش را به حرکت درآورد، اما شکی نیست با توجه به اینکه حضور در کلاس و تدریس زنده معلمان براساس شناختی که معلم و دانش‌آموز از شخصیت، عادات، شیوه‌های تدریس و یا نقاط قوت و ضعف یکدیگر دارند، با هیچ فرآیند جایگزینی (آن‌هم به‌صورت موقتی و آزمایشی) قابل مقایسه و برابری نیست؛ بنابراین بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران و به‌خصوص والدین بر این باورند که انشاالله پس از عادی شدن شرایط و باز شدن مدارس، این معلمان هستند که باید کمر همت را بسته و به‌عنوان مدافعان حریم تعلیم و تربیت ایثارگرانه پا به عرصه تلاش و کوشش بگذارند.

البته بیان این موضوع صرفاً به معنای اجرای یک مسابقه سرعت برای تمام کردن کتاب درسی و ورود به تعطیلات تابستان نیست، بلکه هدف تلاش در جهت بازخوانی دروس قبلی، تحکیم پایه‌های آموزش و نیز ادامه کلاس براساس یک روند به دور از افراط‌وتفریط و یا تنش و خستگی‌زا طبق زمان‌بندی دوره آموزشی باقی‌مانده و یا احتمالاً مدت افزایش داده‌شده است که می‌تواند علاوه‌بر ایجاد نشاط و انگیزه برای دانش‌آموزان، ایشان را در تحمل این دوره فشرده کمک کند.

شاید به‌جرأت بتوان گفت با توجه به تبعاتی که امروزه و متأثر از وجود خلأها و فاصله‌های آموزشی در روند تدریس و آموزش دانش‌آموزان رخ داده، در این برهه خاص از زمان همان‌گونه که از دانش‌آموزان انتظار می‌رود که در مقوله یادگیری و توجه به آموزه‌ها تلاش و تمرکز بیشتری کرده و اصطلاحاً شش‌دانگ حواسشان را به درس و معلم بدهند، از والدین نیز خواسته می‌شود تا علاوه‌بر کاهش برنامه‌های جانبی، بستر مناسبی را جهت تقویت روحی و جسمی و نیز انگیزه‌سازی برای فرزندان خود ایجاد کنند.

درعین‌حال و به‌صورت خاص از معلمان، دبیران و مدرسان نیز این توقع وجود دارد که با درک شرایط و با توجه به یک استراحت دوماهه، اکنون با تلاش و کوشش بیشتر و صدالبته با نگاهی ویژه به شرایط این سال تحصیلی در کلاس‌های درس حاضر شده و به دور از هرگونه حاشیه‌سازی، برنامه جانبی و یا عملکردی به‌جز تدریس و آموزش، در کلاس به وظیفه خطیر خود جامه عمل بپوشانند.

 عباس سریشی