خیام، شاعر رباعی‌ها

سپهرغرب، گروه دُرهای دَری: سه روز دیگر یعنی 28 اردیبهشت‌ماه بزرگداشت «خیام» نام‌گذاری شده است؛ بنابراین در این شماره صفحه دُرهای دَری مرور اندکی بر زندگی این شاعر ایرانی کردیم.

حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیامی مشهور به «خیام» فیلسوف، ریاضیدان، منجم و شاعر ایرانی سال 439 هجری قمری در نیشابور زاده شد؛ به این علت به او خیام می‌گفتند که پدرش به شغل خیمه‌دوزی مشغول بوده است.

وی در ترتیب رصد ملکشاهی و اصلاح تقویم جلالی همکاری داشت و اشعاری به زبان پارسی و تازی و کتاب‌هایی نیز به هردو زبان دارد.

این شاعر به رباعیاتش مشهور است؛ ادوارد فیتز جرالد شاعر انگلیسی، رباعیات وی را ترجمه و خیام را در میان انگلیسی‌زبانان مشهور کرد.

رباعیات او بسیار ساده و بی‌آلایش و به دور از تکلف و تصنع است؛ در عین اینکه شامل فصاحت و بلاغت بوده، دارای معانی عالی و استوار است. خیام در این رباعی‌ها افکار فلسفی خود را به زیباترین شکل بیان می‌کند.

از آثار معروف فارسی منسوب به عمر خیام، رساله نوروزنامه است که با نثری ساده و شیوا، پیدایی نوروز و آداب برگزاری آن را در دربار ساسانیان بازگو کرده، خیام در این رساله با شیفتگی تمام درباره آیین جهان‌داری شاهنشاهان کهن ایرانی و پیشه‌ها و دانش‌هایی که مورد توجه آنان بوده، سخن رانده و تنی چند از شاهان داستانی و تاریخی ایران را شناسانده است.

خیام در تاریخ 510 هجری قمری به پروردگارش پیوست.

از رباعی‌های دل‌انگیز خیام این دو مورد را بخوانید و لذت ببرید: «ناکرده گنه در این جهان کیست بگو/وآن کس که گنه نکرد چون زیست بگو/من بد کنم و تو بد مکافات کنی/پس فرق میان من و تو چیست بگو» و «در کارگه کوزه‌گری رفتم دوش/ دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش/ ناگاه یکی کوزه برآورد خروش/ کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش».