تراژدی بی‌پایان زاگرس

تن این دیار، با درد عجین است

سپهرغرب، گروه خبر: سال‌هاست که این دیار، تنش با درد عجین گشته و هرروز قصه پرغصه تازه‌ای دارد. یک‌روز زوال، دیگر روز خشکی و امروز آتش.... انگار که در طالع‌اش جز شومی، خط دیگری نگاشته نشده است و در این میان، فریادرسی نیز وجود ندارد.

یک خرمن آتش، شادی‌هایم را برچید...، تیر و نیزه بی‌امانِ شرر، بر جانم زخمه زده و خیمه نیستی بر سرم، آوار می‌شود. تمنای آرامش دارم؛ اما استخوانم آتش گرفته است و دود آن، در چشمان پوپکی می‌رود که بر شانه‌هایم، آشیانه گستراند.

تا دوردست که چشم کار می‌کند، تیرگی، دود و فلاکت است و من مبهوت، از سرنوشتی که حقم نبود. در این قرون وحشیِ دنیا، دیگر سرودم ناب‌ترین ترانه نیست و حال، در فراق می‌گریم. در خود هیچ احساسی جز نیستی، حس نمی‌کنم و می‌نالم از آتشی که شادی را ربود و عاشقانه‌های شقایق را سوزاند.

گنجشک‌ها، دیده را خون می‌کنند و کاری از دست‌شان برنمی‌آید و میان حادثه سوختنم، معلق هستند. چشم آهوان نیز بر این هیمه و آتش، ژاله‌بار است و پا به شیشه آسمان می‌کوبند، تا از این تقدیر، فریاد وامصیبتا سر دهند.

آشوب به جان چکاوکان هم افتاده و این دل و آن دل می‌کنند که شاید، راهی برای رهایی تن سوخته بلوط‌هایم بجویند؛ اما این عاکفان همیشگی، بر هیچ می‌پیچند.

بازهم پایان بهار و آغاز گرما، فرا رسید و تراژدی همیشگی سوختن زاگرس آغاز شد. سال‌هاست که این دیار، تنش با درد عجین گشته و هرروز قصه پرغصه تازه‌ای دارد. یک‌روز زوال، دیگر روز خشکی و امروز آتش.... انگار که در طالع‌اش جز شومی، خط دیگری نگاشته نشده است و در این میان، فریادرسی نیز وجود ندارد.

      توسعه در زاگرس، شدیداً ناقص و معیوب جلو رفته است

دراین خصوص مجید دریکوند، فعال و دکترای محیط زیست، با اشاره به تهدیدات منطقه زاگرس گفت: مهم‍‌ترین این موارد، شامل چرای بی‌رویه دام و بهره‌برداری خارج از ظرفیتِ برد همچون زغال‌گیری و... است.

وی ادامه داد: همچنین پکیجی از مشکلات دخیل در از بین بردن و زوال بلوط، رخ داده است که عبارتند از: تخریب جنگل‌ها و تغییر کاربری گسترده، کشاورزی ناپایدار، بهره‌برداری بحرانی و عصیان‌گرانه از منابع آبی، عدم اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، فرسایش شدید خاک، ریزگردها و بسیاری موارد دیگر.

دریکوند با اشاره به اینکه، توسعه در زاگرس، شدیداً ناقص و معیوب جلو رفته است، ادامه داد: عملاً روند توسعه در زاگرس را می‌توان به یک فرآیند دچار عقب‌افتادگی جسمی تشبیه کرد که به‌نام توسعه محیط زیست، اتفاق افتاده است. حال آنکه عملاً توسعه‌ای نیز صورت نگرفته و این بازی باخت‌باخت، برای زاگرس است.

این دکترای محیط زیست، با یادآوری اجرای برنامه زاگرس مرکزی گفت: این طرح، چند سال است که به اتمام رسیده و اعتبار آن از طرف unep تمدید نشده؛ اما باید ادامه پیدا می‌کرد. هرچند زمانی که برنامه فعال بود، باز هم لرستان، سهمی از آن نداشت.

وی بیان کرد: مهم‌ترین موضوع، پرداختن به استان‌ها و مصداق‌های زاگرس مرکزی بود؛ یعنی به جای لرستان، نباید سراغ اصفهان می‌رفتند و دیگر اینکه؛ رویکرد اصلی برنامه می‌بایست، تقویت اقتصاد جوامع بومی و پیشانی، مواجهه با طبیعت زاگرس باشد. البته شانس اجرای مجدد این‌گونه برنامه‌ها؛ تقریباً نزدیک به صفر است، اما نباید ناامید هم بود.

دریکوند خاطرنشان کرد: در هر صورت بهره‌مندی از اعتبارات بین‌المللی، فرصتی بی‌نظیر برای برون‌رفت از مشکلات فعلی بوده که البته، این موضوع محتاج ارتباطات بین‌المللی است.

این دکترای محیط زیست، به روند آتش‌سوزی‌ها در زاگرس نیز اشاره کرد و گفت: بنا‌بر گزارشات متولیان امر، 95 درصد آ‌ن‌ها توسط عامل انسانی صورت پذیرفته که این عامل، خود به زیرمجموعه‌های دیگری از جمله منازعات قومی، گردشگران، فعالیت‌های کشاورزی و... تقسیم می‌شود.

وی عنوان کرد: از نظر من، مهم‌ترین و بهترین راه و نسخه نجات‌بخش زاگرس، حضور مردم و مشارکت اجتماعی برای حفظ آن بوده و بدون مشارکت عملی مردم، این مهم امکان‌پذیر نیست.

دریکوند خاطرنشان کرد: این همه وسعت و چند صد نفر نیروی ادارات مرتبط؛ اصلاً با هم، هم‌خوانی ندارد و حضور مردم هم؛ تنها با سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت در حوزه آموزش عمومی، آن هم از سنین پایه، اجرایی و عملیاتی خواهد شد.

وی تأکید کرد: بدون مردم در این موضوع، محکوم به شکست هستیم. کمااینکه تا به‌حال هم، شکست خورده‌ایم.

      لرستان جزء مناطق با ریسک بالای آتش‌سوزی است

استان لرستان با مساحت بیش از دو میلیون و 830 هزار هکتار در حوزه رویشی زاگرس و غرب کشور که حدود 1.7 درصد مساحت کل کشور را از نظر وسعت، دارا بوده نیز سهم بالایی از عرصه‌های طبیعی زاگرس را به خود اختصاص داده و برای همین، نیاز است نگاه ویژه‌ای به طبیعت آن شود.

در همین رابطه، احمدرضا ساتیاروند، معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی لرستان اظهار کرد: لرستان یکی از استان‌های با پوشش جنگلی و مرتعی بوده که بیش از یک‌میلیون و 800 هزار هکتار مساحت دارد.

وی با بیان اینکه، لرستان دومین استان به‌لحاظ وسعت و پوشش درختان بلوط در مناطق زاگرس‌نشین است، افزود: باتوجه به اقلیم خاص منطقه و استان، احتمال وقوع آتش‌سوزی بیشتر بوده و جزء مناطق با ریسک بالای حریق است.

ساتیاروند کوهستانی و صعب‌العبور بودن استان را از جمله مشکلات عمده در اتفاقات حریق عنوان کرد و گفت: باتوجه به وضعیت نامناسب نیروی انسانی و کمبود تجهیزات، سرعت عمل در مقابل آتش‌سوزی پایین می‌آید و ممکن است، نشود در زمان کوتاهی، آن را مهار کرد.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی لرستان بیان کرد: براساس قانون، برای اطفای حریق، تمام نیروها باید بسیج شوند و دراین رابطه، تفاهم‌نامه‌هایی با ارگان‌هایی مانند امور عشایری و حفاظت محیط زیست منعقد کرده‌ایم.

وی با بیان اینکه؛ جلساتی با فرمانداران و تمامی دهیاران تشکیل داده‌ و حساسیت موضوع را به همه آنان اعلام کرده‌ایم‌، گفت: همچنین در مناطقی که آنتن‌دهی موبایل وجود ندارد، تجهیزات ارتباط رادیویی مستقر و در دورترین مناطق نیز توسعه داده شده است.

ساتیاروند بااشاره به‌علت آتش‌سوزی‌های امسال اظهار کرد: سال‌های گذشته، تا نیمه اول خرداد نیز بارندگی داشتیم، اما امسال در ماه فروردین به اتمام رسیدند. برای همین علوفه و گیاهان زیراشکوب زودتر از موعد، خشک شدند. در نتیجه آتش‌سوزی‌ها شدت یافتند.

این مسئول با بیان اینکه؛ عمده آتش‌سوزی‌ها، منشأ انسانی دارند، ادامه داد: هرچند که در بعضی موارد، عوامل طبیعی نیز ممکن است، دخیل باشند.

وی از مردم درخواست کرد که همه جوانب امنیتی برای کاهش آتش‌سوزی در طبیعت را رعایت کنند و اضافه کرد: همچنین کشاورزان، باید از سوزاندن پس‌چَر اراضی کشاورزی خود، خودداری کنند.

به‌گفته ساتیاروند، هیچ اقدامی در راستای حفاظت از منابع طبیعی، بدون مشارکت جوامع محلی امکان‌پذیر نیست و باید از این پتانسیل به‌نحو احسن استفاده کرد. برای همین جلساتی با سمن‌ها و گروه‌های مردم‌نهاد تشکیل شده است.

      حریق بیش‌تر در بعدازظهرها رخ می‌دهد

همچنین لرستان دارای پنج منطقه تحت مدیریت، شش منطقه شکار و صید ممنوع و چهار زیستگاه حساس، با توان و ارزش اکولوژیکی بالا بوده که 25 درصد تنوع ژنتیکی کشور را به‌خود اختصاص داده است. برای همین؛ نه‌تنها عرصه‌های طبیعی، بلکه حیات‌وحش آن نیز در معرض تهدید قرار دارد.

در همین رابطه، نبی‌الله قائدرحمتی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان بیان کرد: باتوجه به بارش‌های مناسبی که امسال داشتیم، پوشش گیاهی غنی، در مناطق شکل گرفته و نیاز به حفاظت و حراست جهت جلوگیری از آتش‌سوزی ضروری است.

وی یادآور شد: طی سال‌های گذشته، به‌ویژه سال 98 با تلاش محیط‌بانان، برنامه‌ریزی اداره کل و همکاری‌های بین‌بخشی، میزان آتش‌سوزی‌های اتفاق افتاده، در مناطق تحت مدیریت محیط زیست، شش مورد و حدود 4.15 هکتار بود که نسبت‌به پنج هکتار سال قبل آن، 17 درصد کاهش حریق، در سطح مناطق تحت مدیریت داشتیم.

قائدرحمتی اظهار کرد: بنابراین توقع، انتظار مردم و مسئولان بالا رفته، به‌طوری که انتظار بر اینست که سالی بدون آتش‌سوزی داشته باشیم و تحقق این امر مهم، با توجه به پوشش گیاهی غنی، تلاش و همکاری مضاعف همگی را می‌طلبد.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان، بااشاره به خلاصه اقدامات و برنامه‌ریزی‌های انجام شده، طی سال جاری گفت: در این رابطه، اکیپ‌های عملیاتی واکنش سریع، جهت اطفای حریق در مناطق تحت مدیریت استان برقرار شده است.

وی تصریح کرد: همچنین به‌منظور پیشگیری، آمادگی و مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی در مناطق تحت مدیریت، 104 نفر نیرو(کارشناس و محیط‌بان) طی 20 تیم واکنش سریع، تشکیل و در حالت آماده‌باش کامل هستند.

قائدرحمتی ایجاد آتش‌بُر در مناطق تحت مدیریت و نصب تابلوهای هشداری در زیستگاه‌ها و مناطق حساس به حریق را، از دیگر اقدامات برشمرد و گفت: همچنین اطلاعیه پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی، در سایت محیط زیست و رسانه‌ها بارگذاری و منتشر شده است.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان، شناسایی نقاط بحرانی و حساس در مناطق تحت مدیریت و انجام تمهیدات لازم، جهت پیشگیری از حریق را از دیگر اقدامات عنوان کرد و افزود: همچنین گشت و کنترل مناطق، توسط اکیپ‌های واکنش سریع در نقاط بحرانی، سازمان‌دهی جوامع بومی، محلی و تشکل‌های فعال حوزه محیط زیست در جهت پیشگیری و مقابله با حریق و استقرار تجهیزات اطفای حریق در پاسگاه‌های محیط‌بانی افزایش یافته است.

وی بیان کرد: تعامل با سایر دستگاه‌های مرتبط نیز جهت استفاده از ظرفیت نیروی انسانی و تجهیزاتی آن‌ها در مناطق بحرانی حریق، از تمهیدات دیگر اداره محیط زیست بوده است.

وی خاطرنشان کرد: براساس گزارشات و آتش‌سوزی‌های سنوات قبل و فرم‌های تکمیل شده ارسالی توسط مسئولان مناطق، تجزیه و تحلیل صورت گرفته، بیشترین آتش‌سوزی‌ها در بعدازظهر و ساعت 17 به‌ بعد، در مسیرهای گردشگری و محل‌های اتراق گردشگران و ایام تعطیل، در مناطق تحت مدیریت رخ داده است.

قائدرحمتی ادامه داد: بنابراین ضرورت دارد که در ایام تعطیلات، به‌ویژه روزهای پیشِ رو، مسیرهای گردشگری و مسیل‌های اتراق گردشگران، گشت و کنترل مداوم همراه با اعلام توصیه‌های محیط زیست، نصب بنر و اگر امکان داشته باشد، دیده‌بان‌های حریق، در این محدوده‌ها به‌کار گرفته شود.

این مسئول به تشکیل جلسه پیشگیری و اطفای حریق، با محوریت مناطق تحت مدیریت محیط زیست استان نیز اشاره کرد و گفت: در این نشست بر اهمیت پیشگیری، آموزش و اطلاع‌رسانی قبل از وقوع حادثه، تأکید و قرار شد به محض ابلاغ اعتبار به استان، محیط زیست و منابع طبیعی در اولویت قرار گیرند.

      منابع طبیعی برای حفاظت از جنگل‌ها و جلوگیری از آتش‌سوزی چه‌کار کرده است؟

در این راستا شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی لرستان نیز گفت: برای جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی‌های احتمالی در عرصه‌های طبیعی، بیش از 150 نقطه بحرانی با مساحت 750 هزار هکتار مشخص شده است.

وی با بیان اینکه؛ طی یک‌ماه گذشته در نقاط حساس آتش‌بُر ایجاد شده‌ است، ادامه داد: همچنین کشیک‌های شبانه‌روزی در اداره کل منابع طبیعی و سطح استان برقرار کرده‌ایم.

نجفی بیان کرد: امسال با تدبیر استاندار، بنا شده که یک بالگرد در منطقه مستقر شود و برای نخستین‌بار نیز مجوز پرواز صد ساعت پرواز یک فروند هواپیما، بر فراز عرصه‌های مرتعی و جنگلی استان گرفته شده است.

مدیرکل منابع طبیعی لرستان اضافه کرد: مجموع این اقدامات، در راستای پیشگیری از حریق، تخریب و تصرف اراضی ملی نهایی و عملیاتی خواهند شد.

در پایان باید یادآور شویم که 40 درصد نزولات آسمانی، تأمین 40 درصد آب شیرین کشور و تغذیه 27 درصد جمعیت کشور، از 30 میلیون هکتار اراضی زاگرس است و رفع بحران آن، علاوه‌بر حل فاجعه زیست‌محیطی، به پیشگیری و مرتفع‌سازی بسیاری از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی منجر خواهد شد. حساسیت موضوع، به‌قدری است که اگر سریعاً تمهیدات لازم برای آن اندیشیده نشود، قطعاً دودش به چشم همگان خواهد رفت و تنها زاگرسیان بازنده نخواهند بود.

برای احیا و نجات این جنگل‌ها، نیاز به نگاه فرابخشی، تهیه و تدوین برنامه اقدام ملی داریم و نباید هر استان به‌تنهایی عمل کند. چراکه زاگرس، دیگر یارای مقابله با مصائب سریالی را ندارد و چشم‌ امیدش، به دستان یک‌یک ایرانیان است.