هنرمندان اصیل همدانی بدون حامی

 

رئیس انجمن موسیقی استان همدان گفت: کم‌رنگ بودن موسیقی ایرانی در سایه عدم حمایتی است که وجود دارد ما باید گوش مخاطب و ذائقه شنیداری او را تقویت کنیم. در کل دنیا از موسیقی پاپ، مالیات گرفته می‌شود و برای ماندگاری موسیقی کلاسیک خرج می‌شود، اما این مسئله در کشور ما وجود ندارد.

موسیقی به‌دلیل خاصیت و زبان مشترک در تمام دنیا، قابل‌فهم بوده و یکی از پرمصرف‌ترین، پرمخاطب‌ترین و پول‌سازترین رشته‌های هنری است. برای همین امروزه شرکت‌های بزرگ فعال در زمینه تولید، تکثیر، پخش و برگزاری کنسرت‌های موسیقی، شرکت‌هایی بسیار قدرتمند و ثروتمند بوده و موسیقی به‌دلیل همین ویژگی‌ها، در تمام دنیا قابل‌عرضه است.

با این حال ابعاد این مهم و طی روند آن نیاز به برنامه‌ریزی منسجمی دارد که متولیان نسبت به آن دغدغه جدی داشته و از این هنر بی‌بدیل در راستای تعمیق فرهنگ اصیل ایرانی و رشد ذائقه هنری مردم استفاده کنند. البته باید هم مخاطب را بشناسند، هم بدانند سرانجام کار کجاست و نقش هنرمندان در این میان چیست؟

بدون شک موسیقی به‌دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد، ازجمله مباحث‌ جنجال‌برانگیز هنرهاست، پیش از این نیز از دریچه این رسانه با هنرمندان این رشته در همدان گفت‌وگویی داشتیم؛ آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگو با علی آقامحمدی؛ مدرس موسیقی، نوازنده تار و سه‌تار در همدان و رئیس انجمن موسیقی استان است که قریب‌به دو سال از حضور او در این سمت می‌گذرد. آقامحمدی معتقد است که90 درصد موسیقی صداوسیما مبتذل بوده و با موسیقی استاندارد و اصیل فاصله دارد.

به اعتقاد آقا محمدی90 درصد موسیقی صدا و سیما مبتذل بوده و با موسیقی استاندارد و اصیل فاصله دارد، می‌گوید: بسیاری از آموزشگاه‌های موسیقی همدان اجاره‌ای بوده و به دلیل شرایط موجود در معرض تعطیلی هستند. او معتقد است کنسرت در همدان پیچ و تاب موازی کاری گم شده و همین کار را برای برگزاری کنسرت دشوار می‌کند؛ آقا محمدی از این که اساتید موسیقی از شرکت در جشنواره‌ها خودداری می‌کنند نیز گلایه مند است و می‌‌گوید: در صددیم در انجمن موسیقی به زودی صندوق رفاهی برای هنرمندان راه اندازی کنیم. مشروح گفتگو با او را در ادامه بخوانید.

* لطفا به‌عنوان مقدمه و طلیعه موضوع، از انجمن موسیقی همدان برایمان بگویید؛ این انجمن چه فعالیت‌هایی می‌کند؟ چه تعداد عضو دارد و برنامه‌های آن برای اهالی موسیقی چیست؟

انجمن موسیقی ایران؛ قدیمی‌ترین صنفی است که در این رشته در کشور فعالیت می‌کند و سابقه آغاز به‌کار آن به 25 سال پیش برمی‌گردد، دفتر اصلی این انجمن، در تهران بوده و مراکز استان‌ها نیز با تأییدیه انجمن و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، می‌توانند شعبات استانی را در این راستا راه‌اندازی کنند. این صنف خصولتی (خصوصی-دولتی) بوده، حکم تمامی اعضا از سوی این انجمن به آن‌ها اعطا می‌شود و کلیه هنرمندان ملزم هستند که در این انجمن عضو باشند.

البته عضویت هنرمندان در انجمن موسیقی در سال‌های قبل کم‌رنگ بود، اما در این دو سال قوت بیشتری گرفته، چراکه انجمن موسیقی، ما را ملزم کرد که همه هنرمندان موسیقی در این نهاد عضو شوند. سایت بامک هم به همین منظور طراحی شده و انتخاب اعضای انجمن از این طریق صورت می‌گیرد. ضمن اینکه ثبت‌نام، کاندیداتوری و رأی دادن نیز از این طریق انجام می‌شود.

به بیان کوتاه؛ انجمن موسیقی بازوی اجرایی وزارت ارشاد و بالطبع آن اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان است و به‌نوعی سیاست‌گذاری و اجرای امور مربوط به موسیقی، از جمله برگزاری کنسرت‌ها، کارگاه‌های آموزشی، کلاس‌ها، آزمون‌ها و مسابقات (ذیل کارگروه آموزش)، رویدادهای موسیقی و جشنواره‌ها نظیر جشنواره جوان، مقامی، سنتی و فجر (با مجوز اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی) توسط این انجمن صورت می‌گیرد.

از وظایف مهم این انجمن، حفظ و صیانت از موسیقی اصیل ایرانی است و درصدد هستیم در این انجمن به‌زودی صندوق رفاهی برای هنرمندان راه‌اندازی کنیم.

*کنسرت؛ از بحث‌برانگیزترین مسائل دنیای موسیقی است و مخالفان و موافقان تندوتیزی دارد؛ نظر شما در این باره چیست، همدان در چه وضعیتی قرار دارد، آیا وضعیت ما در کیفیت مطلوب است؟

ببینید، نخست این را عرض کنم که موسیقی؛ هنری است که نمی‌شود آن را در یک چارچوب قرار داد؛ البته این به معنای بی‌نظمی نیست، بلکه منظور من اینست که هنرمند باید آزاد باشد تا بتواند هنرش را ارائه دهد. از طرفی به اعتقاد من موسیقی؛ هنری است که باید در سبد مصرفی تمام خانواده‌های ایرانی باشد و اگر موسیقی ضعیف باشد، گرایش به به ناهنجاری‌ها بیشتر می‌شود.

با ذکر این مقدمه باید عرض کنم، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچ‌گونه محدودیتی برای صدور مجوز درخصوص کنسرت‌ها در همدان ندارد، اما موازی‌کاری باعث شده تا برگزاری کنسرت‌ها با مشکل مواجه شود.

در تمامی استان‌ها اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ارشاد مجوز برگزاری کنسرت را در چارچوب قوانین موجود صادر می‌کند، اما در همدان باید چند نهاد این موضوع را تأیید کنند، مثلاً اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اماکن، نامه می‌فرستد (در حیطه بیرون سالن مراقب باشد تا درگیری و مسائلی از این قبیل پیش نیاید) از اماکن، نامه به دادگستری می‌رود، در حالیکه واقعاً هیچ ربطی به این نهاد ندارد، از آنجا نامه به شورای تأمین استان می‌رود و و قِسْ عَلی هَذا....

در کنار این مسئله این را هم درنظر بگیرید که سالن هم یک مشکل جدی است. در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی یک سالن کوچک برای کنسرت‌ها وجود دارد که اصلاً پاسخگو نیست و من پیشنهاد می‌کنم دوستان، شعار «همدان پایتخت تاریخ و تمدن» را همه‌جا سر ندهند! وقتی ما یک سالن استاندارد برای موسیقی و تئاتر نداریم! این سالن‌های کوچک باعث می‌شود به‌علت تعداد کم افراد شرکت‌کنننده در کنسرت، قیمت بلیت بالا رفته و ناخواسته خیلی‌ها از شنیدن موسیقی خوب بی‌بهره شوند.

مسئله بعدی که مایلم آن را مطرح کنم، اینست که موسیقی که در جامعه ما رواج پیدا کرده موسیقی نیست، بلکه یک سری اصوات است که ساختار ندارد، همدان گروه‌های پاپی دارد که برخی از آن‌ها به مراتب از گروه‌های مطرح کشوری قوی‌تر هستند، اما چون حامی و اسپانسر ندارند، به حاشیه رانده شده و آن‌طور که باید ‌دیده نمی‌شوند.

ذکر این مطلب هم در اینجا خالی از لطف نیست که یک‌بار به یکی از خوانندگانی که در همدان کنسرت داشت، گفتم: قیمت بلیت‌ها خیلی بالا است و مردم نمی‌توانند استفاده کنند. نمی‌شود این قیمت را پایین‌تر آورد؟ او به من گفت: واقعیت اینست که من اصلاً خواننده نیستم! برای یک مدت پنج‌ساله روی من سرمایه‌گذاری کرده و مرا سر زبان‌ها می‌اندازند، من هم باید بهره مالی خودم را ببرم و اصطلاحاً در این مدت جیبم را پر کنم! چند سال دیگر هم از یاد می‌روم.

درست هم می‌گفت، چون نه صدا داشت و نه تکنیک را بلد بود. از همین افراد هم، وقتی چهار تا سؤال تخصصی در مورد موسیقی بپرسید، نمی‌توانند جواب بدهند. مسائلی ازاین‌دست بسیار است و سبب می‌شود که خیلی‌ها با لپ‌تاپی که حین اجرا در سالن وجود دارد، خوانندگی کنند، چون واقعاً صدا و تکنیک ندارند.

* وضعیت برگزاری جشنواره در استان چگونه است و آخرین‌بار چه زمانی این جشنواره برگزار شد؟

اتفاقاً سال گذشته سی‌وچهارمین دوره جشنواره موسیقی در همدان بود و تاکنون 22 دوره در همدان برگزار شده که امسال به‌دلیل شیوع ویروس کرونا برگزاری جشنواره کنسل شد.

سیاستی که سال گذشته از سوی دفتر موسیقی ایران وجود داشت، این بود که 30 درصد از گروه‌های حاضر در جشنواره استانی بوده، 30 درصد کشوری و 40 درصد نیز به گروهای عاشقی، پاپ و مقامی اختصاص پیدا کند. بررسی‌های انجام شده نشان داد سهمی که از این 30 درصد برای استان همدان درنظر گرفته شده با توجه به پتانسیل استان و نوازنده‌های مطرحی که دارد، ناچیز است. بنابراین انجمن موسیقی ساختار را تغییر داده و این تعداد را افزایش داد. بر این اساس 28 گروه درخواست حضور در این جشنواره را دادند که از این تعداد، 15 گروه پذیرفته شدند. دوگروه همدانی فعال در خارج از ایران و سه‌گروه فعال در موسیقی پاپ نیز در این جشنواره حضور داشتند که طی یک‌هفته، 34 برنامه شامل کلاس و کارگاه آموزشی برگزار شده و به‌لحاظ کیفیت، همدانی‌ها بعد از تهران در جایگاه دوم بودند.

امسال فراخوان حضور داده شد که 15 گروه درخواست حضور دادند، اما همان‌طور که عرض کردم، جشنواره به‌دلیل شیوع ویروس کرونا لغو شد.

نکته مهمی که درخصوص جشنواره‌ها وجود دارد، اینست که در استان‌های دیگر که این جشنواره‌ها برگزار می‌شود، اساتید موسیقی، به‌صورت تک‌نوازی یا گروه‌نوازی در آن حضور چشمگیری دارند، اما در جشنواره همدان این‌طور نیست. آنچنان که سال گذشته حضور اساتید، بسیار کم‌رنگ بود! درصدد بودیم تا یک جشنواره غرب کشوری برگزار کنیم که با توجه به پیش‌بینی عدم حضور اساتید و بیم کاهش رتبه همدان، علی‌رغم ظرفیت بالایی که در این زمینه دارد، از برگزاری آن صرف‌نظر کردیم.

*به‌عنوان شخصی که کارشناس موسیقی است، قبول دارید جوانان از موسیقی اصیل رویگردان شده‌اند؟ عامل اصلی زده‌شدن و موضع‌گیری جوانان در مقابل موسیقی ایرانی را چه می‌دانید؟

بله؛ ببینید مسئله اینست که کوتاهی از طرف خود هنرمندان هم بوده و ما در شناساندن موسیقی خوب به جوانان قصور کرده‌ایم، موسیقی کلاسیک ایرانی به‌واسطه ساختاری که دارد، هضمش سخت است، مطالعه می‌خواهد و شاید از حوصله جوان ایرانی، خارج باشد. یکی از مقصرین اصلی در این ماجرا هم صداوسیما است، اما ما هم در این زمینه کم‌کاری کرده‌ایم.

* اصلی‌ترین مشکل امروز موسیقی ما چیست؟

سیاست‌گذاری کلان و کمبود بودجه، مسائل مهمی هستند. متأسفانه کم‌ترین بودجه در کشور ما به فرهنگ اختصاص دارد و تا وقتی که نگاه این‌طور باشد، ما محکوم به فناییم. هر جامعه‌ای را فرهنگ و هنرمندان آن جامعه می‌سازد و ناهنجاری‌ها در سایه بی‌توجهی به این مقوله شکل می‌گیرد. ما باید موسیقی خوب را گسترش دهیم و معلم‌های خوب برای این کار تربیت کنیم، بخشی از کلاس‌های انجمن موسیقی، کلاس برای معلم‌ها است که در آن شرکت می‌کنند. وقتی که این افراد قوی شدند، یکی از پایه‌های اصلی گسترش موسیقی خوب شده و موسیقی را نجات می‌دهند، اما تا وقتی نگاهمان به فرهنگ دم‌دستی و درجه دو باشد، نباید خیلی انتظار پیشرفت و اثرگذاری داشت.

* یکی از مسائل در دنیای فعلی موسیقی، روی آوردن هنرمندان به موسیقی تلفیقی چیست؟ علت این امر چیست و چرا گاهی شاهد کارهای کم‌ارزش از برخی هنرمندان هستیم؟

موسیقی تلفیقی، خیلی وقت‌ها واقعاً غلط است. اینکه از یک ساز غیرایرانی یا جهانی، در کنار ساز ایرانی استفاده شود، تلفیق نیست. اگر آهنگ خلق‌شده محتوا و ساختار نداشته باشد؛ فقط اصوات است و وقتی خلاقیت نباشد، کار از بین می‌رود. حس و حال هنرمند، باید در موسیقی جاری باشد و اگر این حس، درونی نباشد، تکرار مکررات است. 90 سال پیش میرزاعبدالله و درویش‌خان به سبکی می‌نواختند و عده‌ای از نوازندگان ما می‌گویند، همین سبک را باید بدون کم‌وکاست ادامه داد. در حالیکه این کار فقط تکرار است و دیگر نامش هنر نیست. اگر این کار را بکنیم، می‌شود انبارداری نه موسیقی‌دانی و هرکسی از عهده آن برمی‌آید. حس و حال هنرمند، در موسیقی خیلی مهم است.

* دامنه نوآوری و خلاقیت در موسیقی ایرانی تا کجاست؟

ذائقه آدمی در حال تغییر است و این تغییر، همه ابعاد سبک زندگی مردم را دربرگرفته، همیشه در همه‌جا تغییر بوده و این تغییرات، الزاماً بد نیست. در هنر هم اینکه بگوییم، همه آن چیزی که در قدیم بوده الان هم باشد، درست نیست. بلکه باید با حفظ اصالت این هنر، به سمت نوآوری رفت؛ یعنی با دید نو در ساختار. اما براساس ردیف‌نوازی مرسوم، نوگرایی داشت.

همه گروه‌ها از دفتر موسیقی در ارشاد تهران مجوز می‌گیرند، همین باعث می‌شود موسیقی زیرزمینی هم رو شده و با مجوزی که برای قانونمند شدن دارد، ذائقه مخاطب را خراب کند. وظیفه موزیسین‌ها و همه هنرمندان اینست که برای تربیت شنوایی مردم، موسیقی خوب را ترویج دهند. 90 درصد موسیقی صداوسیما مبتذل بوده و اصلاً یکی از دلایل بیگانگی اهالی هنر با صداوسیما هم اینست که چون نگاه فنی دارند، این موسیقی‌های مبتذل را برنمی‌تابند، چون می‌دانند متخصص، بالای سر این موسیقی‌ها نبوده و مخرب است. سازهای ایرانی در صداوسیما نشان داده نمی‌شود. خوب جوان ما در جاهای دیگر سازهای دنیا را می‌بیند. این‌ها بد نیست، اما هویت ما در حفظ سازها و موسیقی‌مان چه می‌شود؟ این مسائل حل‌شدنی است و یک برنامه جامع می‌خواهد، اما نمی‌شود یا شاید عده‌ای نمی‌خواهند.

* با این تفاسیر آیا می‌توان گفت موسیقی ایرانی روبه‌افول است؟

موسیقی کلاسیک جهانی را ببینید، وقتی اجرا می‌شود مخاطب خاص خود را دارد و سالن چندهزار نفری پر می‌شود. یک موسیقی پاپ در یک سالن ورزشی برگزار می‌شود و 15 هزار نفر می‌آیند، چون قابل‌فهم است. شاید موسیقی ایرانی با همه این اتفاقات و طی این مسیر کم‌رنگ شود، اما از بین نمی‌رود. کم‌رنگ بودن موسیقی ایرانی در سایه عدم حمایتی است که وجود دارد. ما باید گوش مخاطب و ذائقه شنیداری او را تقویت کنیم. در کل دنیا از موسیقی پاپ، مالیات گرفته می‌شود و برای ماندگاری موسیقی کلاسیک خرج می‌شود، اما این مسئله در کشور ما وجود ندارد.

* با توجه به اینکه صادرات یکی از اصلی‌ترین رویکردهای معرفی فرهنگ و هنر هر کشوری در دنیاست، مهم‌ترین مشکلات زیرساختی در امر صادرات موسیقی چیست و وضعیت ما در این بخش چگونه است؟

در همه نقاط دنیا، بالاترین درآمدها را سوپراستارها و هنرمندان دارند. در تمام جوامع می‌گویند، هنرمند نباید دغدغه‌ای به‌جز هنر داشته باشد تا بتواند از طریق هنر خود، به احیای فرهنگ کشورش کمک کند، (اینکه گرفتن اقامت در کشورهای دیگر هم برای هنرمندان راحت‌تر بوده در این راستا قرار دارد) چون برای دنیا این مسئله مهم است و هنرمند را مفید می‌داند نه مضر تا بتواند فرهنگ‌سازی کند. در کل دنیا هنر را صنعت می‌دانند و صنعت موسیقی را پردرآمد. اما در ایران واقعاً مشکلاتی در این زمینه وجود دارد که همدان هم مستثنا نیست.

می‌توان موسیقی را صادر هم کرد. سال‌های قبل که تحریم‌ها به این شکل نبود، هنرمندان ایرانی در کشورهای دیگر حاضر می‌شدند و از این طریق به معرفی هنر خود می‌پرداختند که تحریم، باعث‌شده این اتفاق نیفتد.

از مشکلات جدی هنرمندان در همدان اینست که از 26 آموزشگاه استان، به‌جز یکی دو آموزشگاه، همه مستأجر هستند و 18 آموزشگاه در همدان وجود دارد که نیمی از آن‌ها برای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه نوشته‌اند که آموزرشگاه خود را تعطیل کنند، چون واقعاً در مضیقه هستند و هیچ حمایت مالی وجود ندارد. علتش هم اینست که می‌گویند بودجه نداریم.

هنرمند تا مقاطع بالا درس خوانده، برای موسیقی زحمت کشیده، 30 معلم در آموزشگاه او هستند، 1000 نفر هنرجو دارد. این سرمایه ارزشمند در سایه بی‌توجهی از بین می‌رود و همه آن‌ها بیکار می‌شوند. چه کسی پاسخگو است؟ ضمن اینکه در اینجا بیشترین آسیب را فرهنگی می‌بیند، آسیبی که ای‌بسا جبران‌ناپذیر است.

* ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید اگر به‌عنوان کلام پایانی نکته‌ای هست، بفرمایید.

در پایان از هنرمندان همدان می‌خواهم که در کنار هم باشند، همدلی باعث می‌شود کارهای بزرگ رقم بخورد، اگر همدلی نباشد، هیچ اتفاقی نمیفتد.