زراعت چوب راهبرد نجات‌بخش مبل و منبت

براساس مصوبه دولت، برداشت چوب از جنگل‌های شمال ممنوع است. از طرفی تأمین مواد سلولزی مورد نیاز صنایع چوب و کاغذ کشور نیز یک ضرورت اساسی محسوب می‌شود؛ نقش این صنایع در ایجاد اشتغال، کاهش واردات و مشارکت در تولید را نمی‌توان نادیده گرفت. بعد از ممنوعیت بهره‌برداری از جنگل‌های شمال (که یک تصمیم منطقی و مبتنی بر رویکرد حفاظت از عرصه‌های طبیعی کشور است)، از سه طریق می‌توان چوب مورد نیاز صنایع را تأمین کرد که استفاده از ضایعات محصولات کشاورزی، واردات چوب و از همه مهم‌تر زراعت چوب، ازجمله این روش‌ها است.

اما اکنون کشور با کمبود سالانه 700 هزار متر مکعب چوب روبه‌رو است که ناچار این مقدار چوب از خارج کشور و عمدتاً از روسیه و گرجستان وارد می‌شود و اگر از مسائل پیدا و پنهان واردات چوب بگذریم، درحال حاضر صنایع وابسته به چوب با ظرفیت پایین‌تری نسبت به ظرفیت اسمی خود درحال تولید هستند؛ حتی برخی واحدهای تولیدی در استان و شهرستان‌هایی که صنایع آن‌ها وابسته به تأمین چوب است، در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند.

دراین‌بین با عزم جدی مدیریت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و با همکاری مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تدوین طرح ملی زراعت چوب پیگیری شد؛ در این طرح زراعت چوب با محوریت کاشت رقم‌های مختلف صنوبر مطرح و مصوب شد.

اما متأسفانه به نظر می‌رسد توجه به این مقوله در استان همدان بسیار کم‌رنگ بوده و هست، حال آنکه درحال حاضر اغلب چوب مورد نیاز هنر صنعت مبل و منبت در دو شهر جهانی و ملی ملایر و تویسرکان از طریق جنگل‌های استان غربی و به‌ویژه کردستان تأمین می‌شود؛ البته اخیراً چیزی حدود 500 هکتار صنوبر در نهالستان قدس ملایر به امر کاشت صنوبر از طریق اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اختصاص یافته، اما این میزان کشت مطمئناً با میزان نیاز صنایع مرتبط هم‌خوانی نخواهد داشت. زیرا همدان با داشتن شهر جهانی مبل و منبت ملایر و شهر ملی منبت گلریز تویسرکان و نیز خوشه مبل و منبت نهاوند و قاب‌سازی رزن، بیش از این میزان تعریف‌شده نیازمند زراعت چوب برای صنایع خود است.

این‌روزها یکی از اصلی‌ترین گلایه‌های فعالان این عرصه به کمبود مواد اولیه و به‌ویژه چوب و گرانی آن بازمی‌گردد؛ حال آنکه بنا به سبقه دیرینه استان همدان در حوزه کشاورزی، یقیناً ظرفیت و زیرساخت اجرای طرح زراعت چوب متناسب با نیاز استان فراهم است. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با جواد میرعرب‌رضی، مجری زراعت چوب کشور و ابوالقاسم سوزنچی، رئیس خانه کشاورز ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مجری طرح ملی زراعت چوب کشور با بیان اینکه در سنوات گذشته با توجه به عوامل مختلف ازجمله قیمت محصولات چوبی و برداشت چوب از عرصه‌های جنگلی به نحو شایسته‌ای به این طرح پرداخته نشده است، گفت: با توجه به شرایط اقتصادی و همچنین ممنوعیت برداشت چوب از جنگل‌های شمال، توسعه زراعت چوب یکی از اولویت‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع است.

جواد میرعرب‌رضی افزود: این مهم در سال جاری به‌عنوان یکی از محورهای جهش تولید درنظر گرفته شده است.

وی اذعان کرد: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده تا سال 1408 مقرر شده به میزان 315 هزار هکتار زراعت چوب توسعه یابد که برای دستیابی به این هدف باید به‌طور متوسط سالانه 30 هزار هکتار زراعت چوب افزایش یابد.

میرعرب‌رضی با تأکید بر اینکه همدان در اجرای طرح مذکور یکی از استان‌هایی است که با نگاه ویژه متناسب با ظرفیت‌های حوزه صنایع چوبی‌اش (شهرهای جهانی و ملی مبل و منبت) مورد توجه قرار گرفته، خاطرنشان کرد: بر این اساس طبق برنامه‌ریزی که امسال در حوزه مذکور داشتیم، از 30 هزار هکتار زراعت چوب چیزی حدود یک‌هزار و 650 هکتار آن می‌بایست در همدان اجرا شود.

وی با تأکید بر اینکه میزان سهمیه مذکور برای همدان چیزی حدود 5.5 تا 6 درصد کل برنامه را امسال به خود اختصاص داده است، تشریح کرد: در راستای اجرای این طرح حمایت‌ها و بسته‌های تشویقی نیز تعریف شده که ازجمله آن‌ها اعطای نهال رایگان به کشاورزان و علاقه‌مندان و نیز اعطای تسهیلات کم‌بهره است تا بتوانیم این مهم را در قالب یک کسب‌وکار رونق دهیم.

* طبق برنامه ششم توسعه 75 هزار هکتار زراعت چوب در کشور اجرایی می‌شود

مجری زراعت چوب کشور با بیان اینکه طبق برنامه ششم توسعه سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری متعهد شده 75 هزار هکتار زارعت کشت را اجرایی کند که از این میزان تاکنون 17 هزار هکتار انجام شده است، خاطرنشان کرد: طبق برنامه ملی زراعت چوب که در شورای اقتصادی درحال نهایی شدن است، سالانه می‌بایست 30 هزار هکتار از عرصه‌های ما به زراعت چوب اختصاص یابد تا بتوانیم تا سال 1408 تولید 12 میلیون متر مکعب چوب را در کشور رقم بزنیم.

* ارائه تسهیلات به متقاضیان در قالب بند الف تبصره 18 بودجه

وی با بیان اینکه ارائه تسهیلات به متقاضیان در قالب اجرای این طرح در قانون بودجه منطبق با بند الف تبصره 18 است، اذعان کرد: درواقع زراعت چوب به‌عنوان یکی از کسب‌وکارهایی است که در حوزه کشاورزی توانسته مصوبه کارگروه ملی اقتصاد را دریافت کند.

* 120 میلیارد تومان تسهیلات در سطح ملی درنظر گرفته شده است

میرعرب‌رضی با تأکید بر آنکه این کسب‌وکار (زراعت چوب) توانسته ردیف بودجه 120 میلیارد تومانی را در عرصه ارائه تسهیلات به خود اختصاص دهد، ابراز کرد: امید است این تسهیلات طی روزهای آتی از سوی وزارت جهاد کشاورزی به استان‌ها ابلاغ شود.

مجری طرح ملی زراعت چوب کشور درخصوص الزام استان‌های به اجرای طرح گفت: الزام اجرای این طرح هم در راستای تحقق شعار سال یعنی جهش تولید دیده شده و هم در برنامه ملی سازمان جنگل‌ها و مراتع به‌عنوان سرفصل‌های اصلی درنظر گرفته شده است.

میرعرب‌رضی با تأکید بر اینکه طبق شعار سال یکی از سه برنامه اصلی سازمان جنگل‌ها در سال جاری اجرای زراعت چوب است، عنوان کرد: درعین‌حال همان‌طور که پیش از این نیز عنوان شد، یکی از 9 سرفصل برنامه‌های تعریف‌شده در سال 99 سازمان‌ جنگل‌ها تحقق این مهم منطبق با برنامه‌ریزی انجام‌شده است.

* اراضی ملی و اراضی مستثنیات عرصه‌های زراعت چوب

وی در واکنش به آن سؤال که اجرای طرح تنها از طریق سازمان منابع طبیعی خواهد بود، اظهار کرد: این طرح هم در اراضی ملی و هم در مستثنیات (اراضی احیاشده) اجرا می‌شود، اما مدیر متولی پیگیری این طرح در استان‌ها اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری است.

* استفاده از پساب برای آبیاری زراعت چوب

میرعرب‌رضی با تأکید بر اینکه خوشبختانه در استان‌هایی همچون گیلان، مازندران و زنجان و بخش‌هایی از استان اردبیل علاقه‌مندانی به اجرای طرح در اراضی مستثنیات و زمین‌های کشاورزی وجود دارند که این مهم از طریق جهاد کشاورزی دنبال و به منابع طبیعی استان اعلام می‌شود، خاطرنشان کرد: با توجه به منابع آبی محدود در کشور، درصدد استفاده از آب‌های نامتعارف (پساب) برای توسعه زراعت چوب هستیم.

رئیس خانه کشاورز استان همدان نیز در ادامه با بیان اینکه متأسفانه ساختار مدیریت به‌ویژه در حوزه کشاورزی کشور غلط است و استان همدان نیز از این قاعده مستثنا نیست، گفت: طی 10 سال گذشته معاونت باغبانی استانی همچون همدان تغییر نکرده و به‌عینه مشاهده کرده‌ام که گویی همه مدیران این بخش در جلسات موظف به تعریف و تمجید از او هستند.

*زراعت چوب در همدان متولی ندارد

ابوالقاسم سوزنچی ادامه داد: این درحالی است که تقدیر زمانی قابلیت طرح داد که فرد خارج از وظیفه تعریف‌شده کاری را به نحو احسن پیش ببرد، اما در این معاونت کاری غیر از وظایف تعریف‌شده انجام‌نشده و نمی‌شود.

وی با بیان اینکه متأسفانه نه‌تنها در همدان برای زراعت چوب کاری انجام نشده بلکه اخیراً قوانینی در استان مطرح و اجرایی شده که فعالیت‌های نیم‌بند را نیز زیر سؤال برده است، گفت: استقرار ایستگاه برداشت چوب در شهرستان تویسرکان یکی از این موانع ایجادشده است، زیرا برای این مهم تعریف از آیین‌نامه نداشته و نداریم.

سوزنچی با تأکید بر آنکه این‌روزها شرایط ما در عرصه مدیریت در بخش‌های مختلف یادآور داستان ملانصرالدین و گیر کردن سر گاو در خمره است، عنوان کرد: درحال حاضر در شهرستان تویسرکان و تاحدودی در شهرستان همدان، امکان حمل‌ونقل چوب بدون مجوز فراهم نبوده؛ حال آنکه متولی صدور این مجوز مشخص نیست.

وی با اشاره به اینکه طبق قوانین اختیار مناطق جنگلی با اداره کل منابع طبیعی است حال آنکه در شهرستان همدان و یا ملایر چیزی به‌عنوان جنگل وجود ندارد مگر اینکه از محل در اختیار گذاشتن اراضی از سوی منابع طبیعی بهره‌مند شده باشند، ابراز کرد: البته در شهرستان نهاوند مناطقی را می‌توان به‌عنوان جنگل قلمداد کرد، اما مسئله این است که درحال حاضر برای مناطق شهری که فاقد این ظرفیت هستند، متولی کیست؟

سوزنچی با تأکید بر اینکه متأسفانه هنوز متولی این بخش از صنعت (زراعت چوب) در استان مشخص نیست، خاطرنشان کرد: این درحالی است که امروز اگر در باغات اطراف شهر و حومه‌ها درختی را قطع کنید، شهرداری تنها شما را جریمه خواهد کرد؛ اما از آنجایی که درختان در داخل شهر شناسنامه‌دار شدند، برای قطع درخت لازم است موافقت شهرداری گرفته شود که این مهم مستلزم هزینه‌کرد بالایی است که متأسفانه برای احداث باغی با کاربری تولید چوب و جنگل، تعریفی وجود ندارد و متأسفانه متولیان امر نیز هیچ‌گونه احساس مسئولیتی در این بخش ندارند.

* سوددهی بالای زراعت چوب

وی با اشاره به ظرفیت اقتصادی بالای زراعت چوب، گفت: هیچ‌یک از بخش‌های کشاورزی در شرایط فعلی سوددهی بازار چوب را ندارد.

سوزنچی با بیان اینکه درحال حاضر در بلوار فرودگاه همدان تعدادی باغ زراعی مختص تولید چوب مورد نیاز برای دسته‌بیل وجود دارد، افزود: گرچه نیاز آبی بالایی دارد، اما پس از سه سال به مرحله بهره‌وری می‌رسد.

رئیس خانه کشاورز استان همدان افزود: در هفت‌سالگی نیز سالانه درآمدی 60 میلیون تومانی را در پی خواهد داشت.

سوزنچی با تأکید بر اینکه متأسفانه زراعت مروا (نوعی بید) که در شهرستان ملایر به اوج رسیده بود درحال حاضر رو به منسوخ شدن رفته، اظهار کرد: این درحالی است که زمانی چوب مورد نیاز صنعت سبدبافی شمال کشور از شهرستان ملایر تأمین می‌شد.

وی با تأکید بر اینکه صنعت چوب در استان همدان به‌گونه‌ای بدون متولی و یتیم واقع شده، تصریح کرد: خوشبختانه با توجه به ظرفیت شبکه و سیستم فاضلاب و پساب در همدان، یقیناً می‌توان از این ظرفیت برای آبیاری زراعت چوب بهره برد.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، سهم همدان در بخش زراعت چوب طی سال جاری (سال جهش تولید) چیزی حدود یک‌هزار و 650 هکتار است که در آستانه ماه ششم سال تنها یک‌سوم آن و فقط در شهرستان ملایر محقق شده، این درحالی است که ضرورت اجرای طرح به‌عنوان اولویت می‌بایست بنا به وابستگی معیشت و اقتصاد چهار شهرستان استان به تأمین چوب در آینده، در صف نخست اجرا قرار می‌گرفت. زیرا همان‌طور که عنوان شد، منابع مالی اجرای طرح نیز در قالب ارائه تسهیلات درحال ابلاغ است؛ بنابراین از دستگاه‌هایی همچون منابع طبیعی و جهاد کشاورزی انتظار می‌رفت اجرای این طرح را در سرفصل‌های اصلی کار خود قرار دهند، اما به نظر می‌رسد متأسفانه مدیران همدانی در این بخش نگاه برنامه‌محور و درعین‌حال آینده‌نگر ندارند، زیرا نه درحال حاضر کشاورز از امکان و مواهب اجرای طرح در اراضی مستثنیات اطلاع دارد و نه منابع طبیعی توانسته از طریق آگاهی‌بخشی افراد و متقاضیان، بخش خصوصی را به این سمت سوق دهد.