آزادی بیان به سبک اروپایی

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ 99/6/18 و در پی اهانت یک نشریه فرانسوی به ساحت مقدس پیامبر اعظم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، بیانیه‌ای صادر کردند که در آن این اقدام را یک‌گناه بزرگ و نابخشودنی و نشانه عناد و کینه‌ دستگاه‌های سیاسی و فرهنگی دنیای غرب با اسلام دانستند و متذکر شدند: این حرکت در این برهه‌ زمانی می‌تواند نیز به انگیزه‌ منصرف کردن ذهن ملّت‌ها و دولت‌های غرب آسیا از نقشه‌های شومی باشد که آمریکا و رژیم صهیونیستی برای این منطقه در سر دارند. سیدمسعود شجاعی‌طباطبایی؛ هنرمند کارتونیست و مدیرکل هنرهای تجسمی حوزه هنری در گفت‌وگویی به بررسی بیشتر مسائل مرتبط با این اقدام پرداخته است که در ادامه آن را می‌خوانید:
* در این چندروز شاهد چنداتفاق بودیم، عادی‌سازی روابط کشور امارات با رژیم صهیونیستی، اعتراضات گستره به این مسئله، چاپ کاریکاتوری برای اهانت به پیامبر اعظم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، واکنش سریع رئیس‌جمهور فرانسه در حمایت از این کار سخیف و بیانیه رهبر انقلاب در این‌باره. تحلیل شما در رابطه با این موارد چیست؟
در ارتباط با اتفاقات تلخی که در چندهفته‌ اخیر افتاد، شاید شروعش با دستگیری آقای عماد حجاج کلید خورد. عماد حجاج، یکی از کاریکاتوریست‌های خوب اردنی است که غالب کارهایش هویت ضدصهیونیستی دارد. او بعد از ارتباط امارات و رژیم صهیونیستی و عادی‌سازی روابط، کاریکاتوری طراحی کرد و شخص بن‌زائد را به چالش کشید. موضوع این است که امارات قرار بود از آمریکا هواپیماهای جنگی اف‌35 بخرد و رژیم صهیونیستی مانع آن شد. آقای عماد حجاج از این موضع، که هم رژیم صهیونیستی را به‌‌رسمیت شناختید و هم این رژیم دارد با شما به این شکل برخورد می‌کند، بن‌زائد را با کاریکاتورش به چالش کشید.
این اتفاق خیلی زود باعث شد که کشور هم‌پیمان امارات؛ یعنی اردن، عماد حجاج را راهی زندان کند. بلافاصله هنرمندانِ کاریکاتوریست از سراسر دنیا به این اقدام واکنش نشان دادند و سریع آزاد شد. درواقع ترفند اوّل‌شدن هشتگ فری عماد حجاج و برخورد جدی و قاطع هنرمندان دنیا، باعث آزادی‌ او شد.
من با ایشان در ارتباطم. ایشان همچنان درگیر است و به دادگاه می‌رود. به هرجهت مفاهیم خیلی تندی را به ایشان ابراز می‌کنند. امّا از آن تلخ‌تر، انتشار کاریکاتورهای موهن علیه پیامبر اسلام(ص) بود که به‌شدت قلب میلیون‌ها مسلمان را در سراسر دنیا جریحه‌دار کرد. خیلی جالب است که آقای مکرون؛ رئیس‌جمهور فرانسه بلافاصله واکنش نشان می‌دهد و این کفرگویی را مجاز می‌داند. این قضیه خیلی بالاتر از کفرگویی بوده و یک‌جور نفرت‌پراکنی است.
*مجاز دانستن نفرت‌پراکنی در این شکل و با این ابعاد، چگونه با آزادی بیان معنا پیدا می‌کند؟
امّا درباره پیام دیروز رهبر معظم انقلاب، ایشان فرمودند که این اهانت قابل‌بخشش نیست و این‌ها توهین به پیامبر گرامی اسلام را جزء آزادی بیان می‌دانند. این درحالی‌ است که کشور فرانسه، بالاترین مجازات‌ها را در ارتباط با رژیم صهیونیستی و مبحث هولوکاست دارد. هرکسی که در فرانسه در مورد هولوکاست حتی تردید کند، با جرائم سنگینی روبه‌رو می‌شود. آقایان روبر فوریسون (1) و روژه گارودی (2) نه‌تنها جرائم سنگینی برایشان وضع شد و به زندان رفتند، بلکه بارها با آن‌ها برخورد فیزیکی خیلی جدی صورت گرفت. قریب به 10 بار با آقای روبر فوریسون، برخورد فیزیکی صورت گرفت که یک‌بار تا پای مرگ هم پیش رفت و دو و نیم ماه در کما بود و هرگز دولت فرانسه در این‌باره اقدام خاصی انجام نداد.
این آزادی بیان یک رویه‌ دوگانه در غرب است. از این طرف توهین به مهربان‌ترین موجود عالم هستی؛ یعنی پیامبر گرامی اسلام آزاد شمرده می‌شود، ولی از آن طرف اگر کوچک‌ترین اعتراض و تردیدی به موجودیت رژیم اشغالگر اسرائیل صورت بگیرد، برخورد خیلی سنگینی می‌کنند. بنابراین حرف‌های مکرون؛ رئیس‌جمهور فرانسه یک‌جور عوام‌فریبی است. همچنان که آقا فرمودند.
یک مبحث دیگر این است که این‌ها با چنین کارهای بسیار ناراحت‌کننده و مشمئزکننده، می‌خواهند اذهان مردم دنیا را از سمت‌وسوی اتفاقات تلخی که درباره‌ سازش با رژیم اشغالگر اسرائیل صورت می‌گیرد، دور یا خارج کنند. همین دو روز قبل کشور کوزوو که 90 درصد مردمش مسلمان هستند، بدون اینکه حتی رئیس‌جمهورشان از متن توافق‌نامه باخبر باشد، در عمل انجام شده قرار گرفت و به‌نوعی موجودیت رژیم صهیونیستی را به‌رسمیت شناخت. این اباحه‌گری دارد به این شکل ادامه پیدا می‌کند.
* شما چه نقش و وظیفه‌ای برای خودتان و هنرمندان آزاده‌ای که دغدغه‌های این‌چنینی دارند، قائل هستید؟
امّا الان وظیفه‌ ما چیست؟ یعنی ما به‌عنوان کسانی که در حوزه‌ کارتون و کاریکاتور کار می‌کنیم، چه اقدامی باید انجام دهیم؟ در مرحله‌ نخست ما برای هراتفاقی که در مورد هرهنرمند کاریکاتوریست یا هرکسی که به این اتفاقات در حوزه‌ هنر یا هنرهای تجسمی موضع بگیرد و موضع‌گیری‌اش باعث گرفتاری و مشکلاتی مثل زندان شود، قطعاً‌ با طرح‌ها، صحبت‌ها و هشتگ‌هایمان برخورد خواهیم کرد.
در حال حاضر پیگیر یک‌سری اتفاقات جدی‌تری هم هستیم. این اتفاقات جدی‌تر قبلاً دوبار تکرار شد. نخستین‌بار زمانی بود که 12 طرح توهین‌آمیز در روزنامه جردن پستن دانمارک چاپ شد و ما بلافاصله واکنش نشان داده و اعلام کردیم که این آزادی بیان شما برخوردی دوگانه بوده و اساساً چرا نسبت به هولوکاست برخورد سخت و خیلی جدی دارید، اما نسبت به مباحث دیگر اعلام می‌کنید آزادی بیان هیچ حدومرزی ندارد؟ موضوع اصلی‌مان در آن مسابقات، هم مسابقه‌ نخست و هم مسابقه‌ دوم، این بود که اساساً چرا هولوکاست، بهانه‌ای برای اشغال کشور فلسطین می‌شود؟ کشوری که هیچ ارتباطی با جنگ جهانی دوم نداشته و حتی بی‌طرف بوده و هزاران کیلومتر با مرزهای کشورهای متخاصم فاصله داشت. کشورهای اروپایی به جان هم افتادند و یک‌سری اتفاقاتی افتاد که به‌عنوان هولوکاست از آن یاد می‌کنند، ولی غرامتش را از یک کشور مسلمانی که کیلومترها فاصله دارد، درخواست کرده و آن کشور را در سال 1948 به شکل جدی موردهجمه قرار داده و اشغال کرده و به‌‌رسمیت می‌شناسند. این به‌رسمیت شناختن، جای سؤال دارد.
ما نگران هولوکاست فلسطین هستیم. ما نگران هولوکاست‌های دیگری در دنیا مثل یمن، میانمار و اتفاقات تلخی که برای مظلومان دنیا در هرجایی روی می‌دهد، هستیم. حتی ما واژه‌ای تحت‌عنوان اتمیک هولوکاست هم داریم. همان نسل‌کشی که در دو شهر هیروشیما و ناکازاکی رخ داد که یک کشتار جمعی به‌حساب می‌آید و تا الان هیچ عذرخواهی هم ازسوی آمریکا صورت نگرفته است.
دولت‌های مستکبر دنیا واقعاً‌ به خودشان اجازه می‌دهند هرکاری که ازنظر خودشان مشکلی ندارد را به شکلی مطرح کنند، هر توهینی را روا دانسته و هر برخورد سبوعانه و استعمارگرانه را بر خودشان لازم و فرض می‌کنند. به‌راحتی در امور کشورها دخالت کرده و آن‌ها را وادار می‌کنند که پای میز مذاکره و سازش بیایند، ولی متأسفانه وقتی مباحثی مثل هولوکاست مطرح می‌شود، اصلاً‌ نمی‌توانند قبول کنند.
* موارد دیگری هم بوده که فرانسه با کاریکاتورهایی در مورد موضوعاتی غیر از مسئله‌ هولوکاست هم تند برخورد کرده باشد؟
کشور فرانسه خودش را مدعی آزادی بیان در دنیا می‌داند؛ یعنی مدعی نخست در این حوزه. امّا این آزادی بیان فقط در بعضی از رفتارها مثل‌ اسلام‌ستیزی خودش را نشان می‌دهد. اسلام‌ستیزی، یکی از اتفاقاتی است که به شکل جدی در رسانه‌هایشان کار می‌شود. مبحث ایران‌ستیزی هم در برنامه‌ کاری‌شان به شکل جدی مطرح است، ولی درباره‌ سانسور در فرانسه ما شاهد اتفاقات خیلی جدی بودیم. مثلاً وقتی فرانسه به‌عنوان کشور استعمارکننده، الجزایر را تحت‌استعمار خودش قرار داد، کاریکاتوریست‌های زیادی نسبت به این اتفاق واکنش نشان دادند که همه‌ این‌ها به‌نوعی سانسور شد و بسیاری از هنرمندان مطرح کشور فرانسه به این سانسورها به‌شدت معترض بودند. بسیاری از این سانسورها مربوط به الجزایر، مراکش و کشورهایی بود که زیر نفوذ و سیطره‌ رژیم فرانسه هستند.
همچنین اگر شما کاریکاتوری کار کنید که به‌نوعی دولت‌های هم‌پیمان با فرانسه را زیر سؤال ببرد، با آن برخورد می‌کنند. فقط هولوکاست خط قرمزشان نیست. به‌عنوان مثال کاریکاتوری از آنتونیو آنتونس(3)؛ هنرمند پرتغالی در نشریه‌ نیویورک‌تایمز منتشر شد. در این طرح، کاریکاتوریست می‌خواست تسلّط رژیم صهیونیستی بر آمریکا را نشان دهد. یعنی ترامپ را به شکل یک آدم کور با عینک دودی کشیده بود که یک سگ راهنما داشت که آن، نتانیاهو بود. این طرح باعث خشم این‌ها شد. خود ترامپ وارد عمل شد و اعلام کرد که از این به‌بعد این نشریه، نباید ستون کاریکاتور داشته باشد! تا این حد برخوردهای این‌ها عجیب، غیرمنتظره، بامزه و طنزآمیز است. این نحوه‌ برخورد، خودش کاریکاتور است. خیلی از کاریکاتوریست‌های دنیا به این قضیه واکنش نشان دادند که مگر می‌شود ستون کاریکاتور یک نشریه را به بهانه‌ یک کاریکاتور ضدصهیونیستی یا ضدآمریکایی ببندید، ولی به همین سادگی جلوی انتشار کاریکاتور در یک نشریه را گرفتند.
ترامپ به‌شدت با رسانه‌ها، حتی رسانه‌های هم‌سو مخالف است. هر رسانه‌ای اگر ذره‌ای به بعضی از صحبت‌ها و توئیت‌هایش تعرض کند، به‌شدت برخورد می‌کند. به همین خاطر رسانه‌های خارجی بخصوص آمریکایی، خیلی میانه‌ خوشی با او ندارند. ولی جرأت ابراز و بیان هم ندارند. مثلاً نشریه مُد نزدیک به 70 سال سابقه‌ انتشار در آمریکا داشت. این نشریه یک شخصیت خیالی به‌نام «آلفرد ای نیومن» داشت که دندان وسط نداشت. آخرین طرحی که روی جلد این نشریه کار شد، این بود که تعدادی خبرنگار میکروفن‌هایشان را جلوی تریبون ترامپ گذاشته بودند، ولی تنها کسی که توانسته بود با ترامپ برخورد کند، آلفرد ای نیومن بود که میکروفنش را در چشم ترامپ کرده بود. برخورد ترامپ هم خیلی ساده بود؛ نشریه را بست! نشریه‌ای که نزدیک به هفت‌دهه از انتشارش می‌گذشت و افتخار آمریکایی‌ها این بود که می‌گفتند یک نشریه قدیمی در این حوزه داریم.
اساساً با خیلی از کاریکاتوریست‌هایشان برخوردهای تندی دارند. مثلاً آقای دیوید لیواین(4)، در سن 81 سالگی یک کاریکاتوری کار کرد و یکی از شخصیت‌های سیاسی رژیم صهیونیستی را زیر سؤال برد. بلافاصله ایشان را اخراج کردند. ایشان یکی از بهترین چهره‌های حوزه کاریکاتور در دنیا به‌حساب می‌آید.
آقای ناجی‌‌العلی(5) از مهاجرانی بود که در سال 1948 بعد از به‌‌رسمیت شناختن رژیم اسرائیل آواره شد. ایشان یکی از پرکارترین کاریکاتوریست‌ها در جهان عرب به‌حساب می‌آمد، ولی نتوانستند کاریکاتورهایش را تحمل کنند و سرانجام موساد در لندن با شلیک گلوله او را ترور کرده و به شهادت رساند و البته این اتفاقات ادامه دارد.
یک کاریکاتوریست دیگری به‌نام آقای کارلوس لاتوف(6) در آمریکای لاتین که نه مسلمان است و نه ارتباطی دارد با مسائلی که ما الان به شکل جدی در منطقه، خصوصاً با رژیم صهیونیستی داریم. 12 سال پیش ایشان به سرزمین‌های اشغالی برای بازدید می‌رود و در عین حال یک بازدیدی هم از منطقه غزه می‌کند. وقتی این دوگانگی را مشاهده می‌کند، دست به‌کار شده و علیه رژیم صهیونیستی شروع به‌کار کردن می‌کند. این‌قدر کارهای ایشان مؤثر و تأثیرگذار بوده که جریان ایجاد می‌کند. برخورد رژیم صهیونیستی هم خیلی بامزه است. حزب لیکود، ایشان را در لیست مرگ قرار می‌دهد. یعنی به‌راحتی در دنیای معاصر، یک کاریکاتوریست را صرفاً به جرم کشیدن کاریکاتور، در لیست مرگ قرار می‌دهند. این کار فانتزی و مسخره‌ای است، ولی اتفاق افتاد. در لیست مرگ قرارگرفتن ایشان، دقیقاً زمانی بود که ما نخستین مسابقه هولوکاست را برپا کرده بودیم و خیلی از هنرمندان برزیلی برای حمایت از آقای کارلوس لاتوف، اعلام کردند که اسامی ما را هم در آن لیست اضافه کنید و ما هم کنار ایشان هستیم. در نخستین مسابقه‌ هولوکاست، خط‌شکنان اصلی ما برزیلی‌ها بودند. ما بیشترین و جدی‌ترین حملات کاریکاتوری را ازطرف هنرمندان کاریکاتوریست برزیلی در مورد هجمه‌ رژیم صهیونیستی داشتیم.
چند سال پیش وقتی یک کاریکاتور موهن علیه پیامبرگرامی اسلام در مجله شارلی ابدو چاپ شد، داعش به دفتر این مجله حمله کرد و افراد را به رگبار بست. بمب‌گذاری در حاشیه‌ مسابقات ورزشی در استادیوم انجام شد و با ماشین به مردم حمله کردند. بعدها معلوم شد همه‌ این اقدامات، مجموعه‌ای از یک پازل بود که می‌خواست بهانه‌ای برای اسلام‌هراسی و پیشبرد طرح خاورمیانه‌ جدید و ورود جدی اروپا در قضایای منطقه غرب آسیا باشد. رهبر انقلاب هم در پیام اخیرشان فرمودند: «با اینکه کار این مجله بسیار بد است، ولی حواستان باشد مسئله‌ اصلی فراموش نشود. بخصوص اینکه عکس‌العمل سریع رئیس‌جمهور فرانسه نشان می‌دهد که این هم ممکن است، قطعه‌ای از پازل یک طرح بزرگ‌تر باشد.» به‌نظر شما آن مسئله اصلی که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند، چیست؟
دقیقاً یک قطعه از پازل است. به‌نظر من مورد هجمه قرارگرفتن تعدادی از کاریکاتوریست‌های نشریه‌ شارلی ابدو، ساخته و پرداخته‌ کسانی بود که بعداً مشخص شد، خودشان از کسانی هستند که از داعش حمایت جدی کردند.
بار دومی که ما مسابقه هولوکاست را برگزار کردیم، یک طرح توهین‌آمیزی بر روی جلد نشریه‌ شارلی ابدو قرار گرفت. علتش هم این بود که یک حمله‌ صورت گرفته بود و تعدادی از کسانی که در این نشریه قلم می‌زدند، مورد ترور قرار گرفتند که خود این ترور، جای صحبت و سؤال دارد که چه کسانی عامل این قضیه بودند؟ کسانی عامل این قضیه بودند که خودشان از طرف دولت فرانسه و دولت‌های غربی، خصوصاً آمریکا حمایت می‌شدند. این اتفاق خیلی عجیبی بود. از این جهت که به یک‌باره تمام سران کشورهای غربی کنار همدیگر دست‌به‌دست هم دادند و یک راهپیمایی خیلی مضحکی را شبیه به سیرک برگزار کردند. درحالیکه ما اتفاقات خیلی تلخ‌تری را در سراسر دنیا شاهدیم. همین الان در یمن به‌طور متوسط در هرپنج دقیقه، یک بچه یمنی در اثر بمباران یا سوءتغذیه به شهادت می‌رسد. ولی این‌ها به‌دنبال یک اتفاق خاص بودند. این خاصیت رسانه‌های غربی است که می‌توانند خیلی سریع یک اتفاق کوچک را تبدیل به یک اتفاق خیلی بزرگ کرده و یک کارناوال راه‌ انداخته و یک اتفاق را بزرگ‌نمایی کنند تا حدی که بتوانند به امیال خودشان دست پیدا کنند.
زمانی که بوش ایران را محور شرارت اعلام کرد، بلافاصله سندیکای بزرگ (cagle»(7» به‌طور متمرکز و مشخص علیه ایران موضع گرفت و مجموعه‌ای را تحت‌عنوان جنگ با ایران ارائه کرد. این سندیکا با تمام دنیا در ارتباط است و کاریکاتوریست‌ها در آنجا آثارشان را ارائه می‌کنند. آن‌ها به تمام دنیا این آثار را می‌فرستند و در نشریات مختلف حتی در پاکستان کارهایشان به چاپ می‌رسد و فقط حق‌الزحمه‌ای پرداخت می‌کنند. درواقع می‌خواستند آزمایش کنند که چطور می‌شود موقعیت را ارزیابی کرد تا بعد از عراق یک هجمه‌ای علیه ایران داشته باشند. در این اتفاقات اخیر هم، وقتی طرح‌های ضدپیامبر(ص) را کار می‌کنند، درواقع دارند آزمایش می‌کنند تا ببینند الان فضا چه‌جوری است و چگونه می‌توانند از این فضا بهره ببرند.؛ یعنی این نوع بهره‌گیری به چه شکل است؟
بنابراین کاریکاتور از دید آن‌ها یک سلاح بوده و از دید ما هم یک سلاح است که جواب بدهیم. چون کاریکاتور یک زبان واکنش سریع بین‌المللی است، خیلی سریع می‌تواند با مردم دنیا ارتباط برقرار کرده و بسیار هم تأثیرگذار باشد. وقتی کاریکاتوری را علیه پیامبر ما کار می‌کنند، ما هم اصل آزادی بیانشان را زیر سؤال می‌بریم. وقتی مبحث هولوکاست را به چالش می‌کشیم، دیوانه می‌شوند و دیوانگی‌شان به‌حدی زیاد می‌شود که به پرت‌و‌پلاگویی منجر می‌شود. مثلاً منشه امیر (8)، گوینده رادیو فارسی رژیم اسرائیل اعلام می‌کند که برگزارکنندگان مسابقه هولوکاست آدم‌خوارند. مشخص است که این‌ها بسیار عصبی‌اند و حرف‌های بی‌ربط می‌زنند. البته این رفتار هیستریک برای ما بسیار خوشحال‌کننده بود.
واقعاً برای بنده‌ باعث خوشحالی و یک نشان درخشان است که 22 کشور بنده را ممنوع‌الورود کرده‌اند. خود نتانیاهو از من شکایت کرد و آقای کوفی عنان واکنش نشان داد. هرچقدر این‌ها تقلا می‌کنند، نتیجه‌ عکس می‌گیرند. یک زمانی فقط آقای ناجی‌العلی در مقابل هیمنه‌ رژیم صهیونیستی، دولت آمریکا و دولت‌های غربی ایستاد، امّا حالا این‌ها با صدها هنرمند کاریکاتوریست نه‌تنها از کشورهای اسلامی، بلکه از تمام کشورهای دنیا مواجه‌ هستند و این برایشان خیلی سخت و ناگوار است. برای همین هم به‌شدت هراس دارند، از اینکه ما یک اتفاق دیگر را بر علیه‌شان شروع نکنیم.
البته چون این‌ها دوباره اقدام به انتشار طرح‌های توهین‌آمیز علیه پیامبر کردند، ما هم امروز یا فردا ان‌شااللّه فراخوان سوم مسابقه‌ هولوکاست را منتشر خواهیم کرد. یک تودهنی اساسی، هم به رژیم صهیونیستی و هم به دولت فرانسه و دولت‌های غربی می‌زنیم و می‌گوییم که این آزادی‌بیانی که شما ادعا می‌کنید، دروغ است. دولت‌های غربی خیلی خبیثند. مطمئنم که اگر ما شروع کنیم، بلافاصله تمام رسانه‌های غربی این خبر را تحریف می‌کنند؛ یعنی فراخوان را تحریف می‌کنند. بلافاصله بعد از عنوان هولوکاست می‌زنند هولوکاست دینا (9)؛ یعنی نفی هولوکاست. درصورتی که ما اصلاً به‌دنبال نفی و اثبات هولوکاست نیستیم. ما به‌دنبال این هستیم که بگوییم اگر هولوکاستی هم بر فرض وجود داشته باشد، چرا تاوانش را مردم فلسطین باید بدهند؟
1) Robert Faurisson
2) Roger Garaudy
3) Antonio Antunes Moreira
4) David Levine
5) Naji al-Ali
6) Carlos Latuff
(7 https://www.cagle.com
(8 Menashe Amir، روزنامه‌نگار ایرانی-اسرائیلی مقیم بیت‌المقدس است. وی سردبیری بخش فارسی وبگاه وزارت امور خارجه اسرائیل را به‌عهده دارد.
9) Holocaust denial