سازوکار اجرایی «آب و گاز مجانی» برای کم‌مصرف‌ها

برنامه فوری وزارت نفت و نیرو چیست؟

سپهرغرب، گروه اقتصادی: وزارت‌خانه‌های نفت و نیرو با اجرای یک طرح مطالعاتی کوتاه مدت به منظور بازنگری و دقیق سازی شاخص‌های کم مصرفی، خوش مصرفی و پرمصرفی در زمینه آب و گاز، می‌توانند اقدام به اجرای طرحی مشابه برق رایگان کم‌مصرف‌ها در بخش آب و گاز کنند.

در جلسه اخیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا که در حضور مقام معظم رهبری برگزار شد، موضوع محوری جلسه تصمیم گیری درباره راه حل‌های فوری و کوتاه مدت برای حل مشکلات اقتصادی به ویژه کاهش فشارهای معیشتی مردم و کمک به محرومان و کم درآمدها بوده است. ظاهراً در این جلسه طرح‌هایی در خصوص رایگان شدن آب و گاز محرومان و کم مصرف‌ها مشابه آنچه در خصوص برق اتفاق افتاده، به طور جدی پیشنهاد شده و مقرر شده است که از کسانی که مصرف پایین دارند، هزینه ای در قبال آب و گاز گرفته نشود و تخفیف ویژه داده شود، در عوض از پرمصرف‌ها مبالغ بیشتری دریافت شود که کمبود درآمدی دولت را جبران کند.

محمدرضا پورابراهیمی عضو شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا هم در گفتگویی که درباره این جلسه با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم داشته، ضمن اشاره به این پیشنهاد گفته است: از دیگر کمک‌هایی که ما می‌توانیم انجام دهیم، تأمین خدمات ارزان‌قیمت لازم در بحث آب، برق، گاز و تلفن است، به‌طور مثال می‌توانیم نرخ خدمات اقشار ضعیف را تخفیف دهیم یا در بحث الگوی مصرف سقف معافیت وزارت نیرو را (که می‌گوید اگر مصرف از یک حدی پایین‌تر باشد از پرداخت هزینه معاف می‌شوند) افزایش دهیم تا شامل افراد بیشتری شود.

در ادامه ضمن تشریح آنچه در خصوص رایگان شدن برق کم مصرف‌ها رخ داده، برخی ابعاد پیشنهاد مجانی شدن آب و گاز محرومان و کم مصرف‌ها را بررسی می‌شود.

مصرف انرژی در ایران مشمول یارانه است. این موضوع مهم که همواره به عنوان یک رویکرد اصلاح نشده در نظام اقتصادی کشور بوده، موجب شده تا در ایران هر فردی که بیشتر انرژی مصرف کند، بیشتر از یارانه پنهان آن بهره مند شود.

اگرچه یارانه به مصرف انرژی داده می‌شود اما در نظام تعرفه گذاری آب، برق و گاز تلاش شده با پلکانی کردن تعرفه ها، مشترکان را به کاهش مصرف تشویق کنند. با این حال، با توجه به فاصله قیمت تمام شده تولید و تأمین انرژی در کشور با قیمتی که از مصرف کننده دریافت می‌شود، پلکانی بودن تعرفه گذاری نیز نتوانسته روی اصلاح مدیریت مصرف انرژی در ایران اثرگذار باشد.

هم اکنون کشور ما جزو پرمصرف ترین کشورهای جهان در زمینه مصرف انرژی است؛ مصرفی که بیشتر آن در بخش غیرمولد صورت می‌گیرد و بار اصلی این مصرف را دهک‌های پردرآمد کشور رقم زده اند. چه در بخش آب، چه برق و چه گاز که سه بخش اصلی و جدانشدنی زندگی روزمره ما هستند، سهم دهک‌های کم درآمد در مصرف آنها نسبت به دهک‌های پردرآمد، بسیار پایین تر است. خانواده‌های پردرآمدی در کشور داریم که بیش از 10 برابر یک خانواده متوسط و ده‌ها برابر یک خانواده در مناطق محروم، به مصرف آب، برق یا گاز می‌پردازند.

در بخش برق، 36 میلیون مشترک در کشور داریم که از این تعداد 30 میلیون مشترک در بخش خانگی هستند. از این تعداد مشترک خانگی، بالغ بر 8.5 میلیون مشترک، افرادی هستند که بسیار پایین تر از الگوی مصرف تعیین شده، برق مصرف می‌کنند (بر اساس مصرف برق بخش خانگی کشور در سال 98) و به اصلاح مشترکان کم مصرف هستند. حداقل نیمی از این مشترکان (جمعیتی بالغ بر 10 تا 12 میلیون نفر) روستانشین هستند.

دولت طرحی با عنوان "برق امید" را از ابتدای آبان ماه امسال اجرایی کرده است. این طرح، با هدف نهادینه سازی فرهنگ مصرف بهینه برق در بخش خانگی در سال 1399 به تصویب هیأت وزیران رسید. تغییر نگرش مصرف کنندگان « بخش خانگی » به استفاده صحیح از منابع انرژی و حفظ محیط زیست با استفاده از ساز و کارهای تشویقی و بازدارنده از اهداف اصلی این طرح است.

در این طرح مشترکان به سه دسته مشترکان کم مصرف،خوش مصرف و پرمصرف تقسیم می‌شوند. برای هر دسته متناسب با منطقه جغرافیائی، الگوی مصرف برق تعیین می‌شود. مشترکان برق به تناسب مشارکت در این طرح از مزایای تشویقی شامل تخفیف تا 100درصد تعرفه برق بهره مند می‌شوند.

در واقع مشترکان کم‌مصرف که دهک‌های محروم و کم‌درآمد کشور نیز جزء همین دسته هستند، برق رایگان دریافت می‌کنند؛ اما در عوض در این طرح مجوزهایی به دولت داده شده تا دریافت پول از مشترکان پرمصرف را افزایش دهد تا هم مجموع دریافتی‌های دولت از قبوض برق کاهش نداشته باشد و هم پولی که پیش از این از دهک‌های کم درآمد بابت مصرف پایین آنها دریافت می‌شد، از دهک‌های پردرآمد بابت مصرف بالای آنها دریافت شود.

طرح برق رایگان محرومان از ابتدای آبان ماه در سراسر کشور آغاز شده و قرار است انتهای آذرماه، نخستین خروجی اجرای این طرح با مشخص شدن تعداد مشترکانی که مشمول برق رایگان شده اند، مشخص شود.

بررسی‌های تسنیم نشان می‌دهد ظرفیت‌های اجرای طرحی مشابه برق رایگان، در زمینه آب و گاز هم وجود دارد چرا که از یک سو با مصرف فزاینده و اسراف گونه آب و گاز در کشور مواجهیم و از سوی دیگر، بار اصلی شدت مصرف را دهک‌های پردرآمد بر کشور تحمیل کرده اند.

از اینرو می‌توان با تعیین الگوهای بهینه مصرف، مصرف آب و گاز برای دهک‌های محروم و کم درآمد که اغلب مصرفی پایین تر از الگوی متعارف دارند، رایگان کرد و در قالب طرحی مدون، دریافت پول از مشترکان پرمصرف که اغلب در دهک‌های پردرآمد هستند را افزایش داد.

نکته مهمی که در زمینه گاز وجود دارد این است که در تعیین شاخص‌های الگوی مصرف، نمی توان با شاخص‌های فعلی که فقط مبتنی بر میزان مصرف است بدون توجه به نوع سیستم گرمایشی منزل مسکونی، متراژ آن، منطقه قرار گرفته در آن و... اقدام به تقسیم بندی مشترکان کرد و در این زمینه لازم است مجموعه وزارت نفت و به خصوص شرکت ملی گاز ایران، با همکاری نهادهایی چون نظام مهندسی ساختمان و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، شاخص‌های دقیق تری برای تعیین الگوی کم مصرفی، خوش مصرفی و پرمصرفی را در زمینه گاز مشخص کنند که بر اساس آن، بتوان اجرای طرحی مشابه برق امید را در گاز نیز پیاده سازی کرد.

در زمینه آب، مشترک بودن کنتورها برای واحدهای مسکونی، مهمترین چالش اجرای این طرح است. اگرچه در بسیاری از آپارتمان‌های قدیمی ساز، به علت نبود فضا، امکان تفکیک کنتورها به سهولت وجود ندارد؛ اما می‌توان با تعیین شاخص‌هایی در میزان مصرف بر اساس تعداد خانوار، مشکل کنتورهای مشترک را در اجرای این طرح حل کرد.

تعیین شاخص‌ها در زمینه کم مصرفی، خوش مصرفی و پرمصرفی آب نیز با بازنگری و دقیق سازی، می‌تواند زمینه اجرای طرحی مشابه برق رایگان را در زمینه آب فراهم سازد.

در واقع دولت به ویژه وزارت نفت و نیرو با اجرای یک طرح مطالعاتی کوتاه مدت به منظور بازنگری و دقیق سازی شاخص‌های کم مصرفی، خوش مصرفی و پرمصرفی در زمینه آب و گاز، می‌تواند نقاط دارای ضعف اجرای طرحی برای رایگان شدن آب و گاز محرومان را شناسایی و اقدام به اجرای طرحی مشابه برق رایگان در بخش آب و گاز کنند.