رشـد فوق‌العاده عقل در عصر ظهور

سپهرغرب، گروه اندیشه: آنچه در روایت امام باقر علیه‌السلام آمده این است که آمدن حضرت مهدی علیه‌السلام زمینه ترقی و تکامل عقل و خرد مردم است.

آیت‌الله مکارم شیرازی در کتاب نخستین آفریده خدا پیرامون رشد فوق‌العاده عقل در عصر ظهور، روایتی را از امام باقر (ع) نقل می‌کند:

امام باقر علیه السلام فرمودند: هنگامی که حضرت مهدی (علیه‌السلام) ظهور کند خداوند دست خود را (یا دست حضرت مهدی (علیه‌السلام) را که دست اوست) بر سر مردم می‌گذارد و بدین وسیله عقل‌های مردم کامل می‌شود و تکامل عقلی پیدا می‌کنند.

آیت‌الله مکارم شیرازی در تبیین این حدیث شریف می‌گوید: «پیامبران تبلیغ آئین خود را چگونه آغاز کردند؟ با برنامه‌های اقتصادی یا نظامی، یا با برنامه‌های فکری و فرهنگی؟ شکی نیست که آغاز کار آن بزرگواران با برنامه‌های فکری و فرهنگی بود؛ چون دین با فکر و فرهنگ مردم سروکار دارد و طبیعی است که از همان نقطه شروع می‌کند. این مطلب در آیات متعدّدی از قرآن مجید آمده، که به دو نمونه آن قناعت می‌کنیم:

1. در آیه شریفه 46 سوره سبأ می‌خوانیم:

«(قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلهِ مَثْنَی وَفُرَادَی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُمْ مِّنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِیرٌ لَّکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ)؛ بگو: شما را تنها به یک چیز اندرز می‌دهم، دو نفر دو نفر یا به تنهایی برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید. این دوست و همنشین شما [= محمّد] هیچ گونه جنونی ندارد؛ او فقط بیم دهنده شما در برابر عذاب شدید (الهی) است».

موعظه خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این آیه شریفه، دعوت به فکر و اندیشه است. خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) از مردم می‌خواهند که به طور جدّی به صورت فردی یا گروهی در مورد دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیندیشند. که اگر چنین کنند، فلسفه دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در اصول و فروع و احکام و اخلاق خواهند یافت. خلاصه این که دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) دعوت به تفکر و فرهنگ و عقلانیت است.

2. خداوندمتعال در آیات هفت گانه ابتدای سوره مزمل می‌فرماید:

«(یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلاً * نِّصْفَهُ أَوْ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً * أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً * إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئآ وَأَقْوَمُ قِیلاً * إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً)؛ ای جامه به خود پیچیده! شب را، جز کمی به پا خیز. نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن، یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با تأمّل و دقّت بخوان. چراکه ما به زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد. به یقین نماز و عبادت شبانه گامی استوار و گفتاری پایدارتر است، زیرا تو در روز تلاش مستمر و طولانی خواهی داشت».

در این هفت آیه، که جز اولین آیاتی است که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده، برنامه هفتگی اسلام آشکار است. در زمانی که مشرکان اجازه تلاوت آشکار قرآن را به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نمی‌دادند، و در آن هنگام که تعداد اندک مسلمانان مرکز تجمّعی همچون مسجد و حسینیه و مانند آن نداشتند، آنها شبانه در خانه یکی از مسلمانان جمع می‌شدند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا نیمه شب و گاه تا بعد از نیمه شب و گاه به مقدار یک سوم از شب، برای آنها قرآن بخواند و آنها با استماع کلام وحی و تفکّر و تدبّر در آن ایمانشان را تقویت کنند. بنابراین، شروع کار انبیا، به ویژه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بلکه عمده فعالیت آن بزرگواران، فعالیت فرهنگی و فکری بود و جز در موارد ضرورت و ناچاری دست به قبضه شمشیر نمی‌بردند.

طبق روایت مورد بحث، هنگامی که حضرت مهدی (علیه السلام) قیام فرماید، او نیز کار خود را با فعالیت‌های فکری و فرهنگی آغاز کند. بنابراین، این که گفته می‌شود آن حضرت عملیات نظامی را سرلوحه کار خود قرار داده و آن قدر از دشمنان می‌کشد تا رکاب اسبش را خون فراگیرد، مطلب صحیحی نیست.

ما اگر از حضرت مهدی (علیه‌السلام) چنین چهره‌ای برای مردم دنیا ترسیم کنیم، باعث وحشت و دوری آنها از دین می‌شود. اما آنچه در روایت امام باقر (علیه‌السلام) آمده، که آمدن حضرت مهدی (علیه‌السلام) زمینه ترقّی و تکامل عقل و خرد مردم است، باعث جذب آنها به دین می‌گردد. البته آن حضرت در مقابل یک عدّه لجوجِ عنودِ فاسد و مفسد، که هدایت‌های او در آنها بی اثر باشد، به شیوه دیگری رفتار می‌کند؛ امّا محور کارهای حضرت برنامه‌های فکری و فرهنگی جذّاب است، و از این طریق بر جهان غلبه پیدا می‌کند و تمام عالم تحت فرمان حضرتش درمی آیند.