توریست بحران؛ اولین قطعه یک دومینوی مخرب

سپهرغرب، گروه فرهنگی: کارگردان مستند «ناگهانگی» می‌گوید، ایران دچار توریست بحران شده و این اتفاق برای خرده فرهنگ‌های کشور بسیار آفت‌زاست. اما سؤال این است که توریست بحران یعنی چه؟

سیل‌های چند هفته اخیر در برخی استان‌های کشور یادآور بهار سخت و تلخ سال قبل بود که بارش‌های سیل‌آسا خسارت‌های زیادی را به خانه‌های مردم و جاده‌ها و پل‌ها در چند استان کشور وارد کرد. در آن مقطع کمک‌های سازمانی و مردمی متعددی به سیل‌زدگان به‌ویژه در جنوب کشور شد و حالا بخشی از این اتفاق‌ها به مستندی تبدیل شده که با نام «ناگهانگی» در بخش «آوینی» جشنواره حقیقت به نمایش درخواهد آمد.

این مستند روایتی است از کمک‌هایی که برای مردم مناطق سیل‌زده ارسال شده بود و یا توسط خود یاری‌دهنده‌ها به مردم روستاها و شهرها داده می‌شد. یکی از نکات برجسته این مستند نوع کمک‌رسانی‌های مردمی است که در جریان کمک به زلزله‌ سرپل ذهاب نیز به دلیل خدشه وارد کردن به عزت و کرامت مردم موجب انتقادهایی شده بود.

علی نیک‌بخت - کارگردان این مستند - که در بسیاری از حوادث طبیعی و بحران‌زا مثل زلزله در بم، ورزقان و سرپل ذهاب و تقریباً تمام مناطق سیل‌زده سال 98 حضور داشته درباره «ناگهانگی» می‌گوید: وقتی سیل بلوچستان اتفاق افتاد، تقریبا همزمان بود با شهادت سردار سلیمانی و کلافگی زیادی در کشور وجود داشت. در همان اوضاع همت روح الله رفیعی، مدیر گروه مستند روایت فتح بر این موضوع متمرکز بود و از من خواست که به منطقه بلوچستان بروم و ببینم چه کاری می‌شود انجام داد. من هم قبول کردم ولی گفتم دوست دارم روی کمک رسانی از سمت مردم کار کنم، چون فکر می‌کردم اگرچه این کمک‌ها یک همدلی بزرگ را شکل می‌دهد اما آفت‌هایی هم دارد.

وی افزود: پس از گفت‌وگوهایی در نهایت راهی شدم و برای اینکه که بتوانم این افراد یاری‌رسان را پیدا کنم کار سختی باید انجام می‌شد، چون سیل بسیار گسترده بود و من هم می‌خواستم دقیق باشم تا حرف ناصوابی مطرح نشود. پس مجبور بودم یک منطقه گسترده را برای پیدا کردن گروه‌های مختلف طی کنم؛ گروه‌هایی که دسته‌بندی مختلفی داشتند مثل بازاری‌ها که قطب سرمایه بودند یا بچه‌های آفرود سوار. طبیعتاً به خاطر گستردگی منطقه سیل زده و کیفیت موقعیت بحران که سبب شده بود همه چیز، استانداردهای لازم را از دست بدهد و یک نظم جدید در اوج بی نظمی ایجاد شود، دسترسی‌ها آسان نبود و به همین دلیل دو هفته طول کشید تا این گروه‌ها را پیدا کنیم، با آن‌ها زیست کنیم و ببینیم آیا به سوژه ما نزدیک هستند و اصلاً حاضر به گفت‌وگو می‌شوند یا خیر.

این مستند ساز درباره دیگر سختی‌های ساخت مستندش گفت: در چنین بحران‌هایی باید یک توافق نهایی را با ذهن انجام دهیم؛ ما نظم خوراکی و خواب نداشتیم و پیش می‌آمد که مثلاً دو ساعت بدون اینکه بتوانیم کاری کنیم در یک جاده گیر می‌کردیم. وقتی این‌ها را با خود توافق کنید، سختی‌ها کمتر به چشم می‌آیند.

نیک‌بخت درباره پخش گسترده‌تر این مستند در شرایطی که با بحران‌هایی مثل سیل، کم روبرو نیستیم بیان کرد: روایت فتح یک رسالتی دارد براین مبنا که، برای اثری که قصه و روایت آن خوانش مردمی دارد، یا در جهت توسعه یا در جهت آفت زدایی از آن تلاش می‌کند. گاهی این اقدام لایه‌ای است و از رسانه ملی استفاده می‌کند و گاهی در مذاکره با ‌VODها کار می‌کند.‌ این فیلم در جشنواره حقیقت نمایش دارد ولی فکر نمی‌کنم از تلویزیون پخش شود و امیدوارم دچار توقیف نشود. در این مرحله مهم است که مدیران بالادستی با مفهوم مستند «ناگهانگی» دست و پنجه نرم کنند و برای بهبود آن موقعیت‌هایی که شکل می‌گیرد، تلاش کنند.

وی خاطرنشان کرد: به نظرم برای بهتر دیده شدن این مستند نیازمند این هستیم که نشست‌های تخصصی شکل بگیرد، قطعاً دانشکده‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌های تهران می‌توانند متولی و بررسی‌کننده جدی آن باشند. قطعا نقدهای جدی می‌توان به مستند و نگاه کارگردانی آن داشت که من هم پاسخ خواهم داد، اما در مجموع مستند «ناگهانگی» یک مسئله جدی دارد و آن هم این که ایران دچار توریست بحران شده است. ما باید از رفتار توریستی کوتاه مدت در بحران، عمیقاً پرهیز کنیم. حال ممکن است برای این کار یک ساختاری مثل هلال احمر را دچار آفت زدایی کنیم یا هر فکر دیگری را عملی کنیم، مهم فهمیدن این مسئله است که ما دچار توریست بحران هستیم و این اصلاً برای کشور ما خوب نیست به‌ویژه آنکه این اتفاق خرده فرهنگ‌های زیادی را از بین خواهد برد و اولین قطعه یک دومینو می‌تواند باشد. امیدوارم به زودی بتوانیم این مسئله را همگانی‌فهم کنیم و برای حل آن راه حل‌های مناسبی پیدا کنیم.