لزوم حفاظت از تنوع زیستی خاک

سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: تنوع زیستی خاک شامل انواع موجودات زنده از گیاهان و میکروارگانیسم‌ها تا مهره‌داران می‌باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی به مناسبت روز جهانی خاک تاکید کرد: حفاظت از خاک ضامن امنیت غذایی کشور، سلامت محیط زیست، حفظ تنوع زیستی، تعادل اقلیم و پایداری توسعه و لازم است با برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و اجرای برنامه‌های حفاظت از خاک و افزایش آگاهی‌های عمومی بهره‌برداران از منابع خاک اقدام کنیم و آن را برای نسل‌های حاضر و آتی حفاظت کنیم.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در متن پیام کیومرث کلانتری آمده است: «خاک پس از هوا و آب مهم‌ترین مولفه محیط زیست در زیست‌کره است به طوری که تمام شئون حیات بشری با آن مرتبط و وابسته به این منبع ارزشمنداست.

" روز جهانی خاک" مصادف با 5 دسامبر(15 آذر)، توسط اتحادیه بین‌المللی علوم خاک در سال 2002 به دنیا معرفی شد. این روز هر ساله با هدف جلب توجه جهانیان به اهمیت خاک به عنوان یک بخش حیاتی و مهم سیستم طبیعی و همین طور حیات بشر برگزار می‌شود. شعار سال 2020 روز جهانی خاک تحت عنوان " خاک را زنده نگه دارید، از تنوع زیستی خاک محافظت کنید"تعیین شده است که هدف آن ارتقای آگاهی نسبت به اهمیت حفظ سلامت اکوسیستم‌ها، مقابله با از دست دادن تنوع زیستی خاک و افزایش رفاه انسان است.

تنوع زیستی خاک شامل انواع موجودات زنده از گیاهان و میکروارگانیسم‌ها تا مهره‌داران می‌باشد. تنوع زیستی یک منبع تجدید ناشدنی است که حتی با تکنولوژی‌های نوین هم قابل جبران و احیا مجدد نخواهد بود. شعار روز جهانی خاک هم‌راستا با اهداف و سیاستگذاری‌های بین‌المللی مرتبط با تنوع زیستی سعی داشته است علاوه بر معرفی قابلیت‌های بی‌نظیر خاک به عنوان بستر حیات، در سطح جهانی و عام به این موضوع بپردازد که اگر به‌سرعت، برنامه‌ریزی شده و درست اقدام نکنیم، حاصلخیزی خاک همچنان با سرعتی نگران کننده کاهش می‌یابد و منابع و امنیت غذایی جهان به‌شدت تهدید می‌شود. بنابر تخمین سازمان غذا و کشاورزی FAO) ) ارزش اقتصادی – اجتماعی تنوع زیستی خاک بالغ بر 1542 میلیارد دلار است.

خاک یک منبع زنده است که بیش از 25 در صد از تنوع زیستی را در خود جای داده است. تخمین زده شده که حدود 90درصد موجودات زنده، بخشی از چرخه حیات خود را در خاک می‌گذرانند. ارگانیسم‌های خاک می‌توانند آلودگی‌های خاص را از بین ببرند. در واقع گیاهان به همراه سایر موجودات زنده خاک، یک جهان پهناور از تنوع زیستی را شکل می‌دهند که با حمایت و تعدیل فرآیندهای اصلی بیوزئوشیمیایی، سلامتی و حاصلخیزی خاک را حفظ می‌کنند و زندگی روی کره زمین را امکانپذیر می‌سازند.

فون و فلور خاک، ساختاری را ایجاد می‌کند که موجب هوادهی خاک و در نتیجه نفوذ و تصفیه و ذخیره آب می‌شود. افزایش نفوذپذیری زمین به آب، ضمن جلوگیری از سیل و فرسایش خاک باعث جذب آلودگی‌هایی از جمله باکتری‌ها و ویروس‌ها به ذرات خاک می‌شود و در نتیجه پاکیزگی و ایمنی آب و سایر زیستمدان خاک را فراهم می‌سازد. هر قدر تنوع زیستی خاک بیشتر باشد، فرآیندهای مفیدی نظیر تصفیه، زیست پالایی و پاکسازی خاک از آلودگی‌ها حتی آلودگی‌های شیمیایی، بهتر و کامل‌رانجام خواهد شد.

خاک نه تنها بستری برای حفظ آب و غذاست بلکه موجب متعادل نگه‌داشتن شرایط اقلیمی نیز می‌شود. ارگانیسم‌ها و تنوع زیستی غنی خاک، با ذخیره بیشتر و بهتر کربن در خاک، موجب کاهش گازهای گلخانه‌ای که عامل تغییر اقلیم و گرم شدن جو زمین هستند، می‌شوند. حدود 3000 میلیارد تن کربن در خاک وجود دارد که تقریبا 315 برابر میزان کربنی است که در حال حاضر در جو زمین رها می‌شود. یکی از مواردی که خاک را به چنین مولفه‌ای بنیادی در راهکار توقف تغییر اقلیم مبدل می‌کند، قابلیت نگهداری طولانی مدت کربن است. کربنی که در صورت باقی ماندن در سطح، تنها 1 یا 2 سال عمر می‌کند می‌تواند در خاک، صدها و حتی هزاران سال باقی بماند. کربن در ترکیب با کانی‌های خاک، تثبیت می‌شود و قابلیت بازگشت به جو زمین به عنوان گازهای گلخانه‌ای را نخواهد داشت.

علاوه بر این، خاکی که مقدار زیادی از کربن را ذخیره می‌کند سالم، حاصلخیز و قابل انعطاف و قادر به نگهداری مقدار زیادی آب و مواد مغذی است بنابراین برای حفظ سلامت خاک بایستی در وهله نخست آن را آلوده نکرد و ثانیا با استفاده از روش‌های نوین مدیریت محصول و کشاورزی از جمله رعایت تناوب زراعی و استفاده از کودهای آلی و زیستی، توان بیولوژیک و سلامتی خاک را برای حفظ اجزای تنوع زیستی، ذخایر ژنتیک و سلامت بشرافزایش داد.

در عصر کنونی فرسایش خاک در کنار تغییر اقلیم، دو چالش مهم و اولویت‌دار در سطح جهانی هستند. در سطح کشور نیز متاسفانه جزء یکی از کشورهای با نرخ تخریب و فرسایش شدید خاک هستیم. حفاظت از خاک ضامن امنیت غذایی کشور، سلامت محیط زیست، حفظ تنوع زیستی، تعادل اقلیم و پایداری توسعه است و بر همه ما لازم است با درک صحیح از ارزش‌های بالای خاک نسبت به برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، اجرای برنامه‌های متناسب با حفظ خاک و افزایش آگاهی‌های عمومی بهره برداران از منابع خاک اقدام و آن را برای نسل‌های حاضر و آتی حفاظت کنیم.