پژوهش، میان آنچه باید باشد و نیست

معاون پژوهشی پژوهشگاه رویان: کار پژوهشی صِرف، بی‌عدالتی در حق جامعه است

سپهرغرب، گروه کاردانش: معاون پژوهشی پژوهشگاه رویان ضمن اشاره به اهمیت مسئله محور و توجه به نیازهای واقعی جامعه در انجام پژوهش‌ها، تأکید کرد: یکی از چالش‌های بزرگ در این حوزه، افزایش بسیار زیاد هزینه‌ها است و در این بخش نیازمند حمایت بیشتر خیرین پژوهش هستیم.

پروانه افشاریان به همه‌گیری بیماری کرونا در کشور اشاره کرد و گفت: پژوهشگران باید این انعطاف‌پذیری را داشته باشند تا در بحران‌ها، متفاوت‌تر عمل کنند. به‌عنوان‌مثال، همکاران پژوهشگاه رویان به‌محض بروز این مشکل در کشور، بخشی از توان پژوهشی خود را در اختیار بخش تشخیص مولکولی قراردادند تا بتوانند نیازهای مردم و جامعه را تأمین کنند.

وی افزود: دستگاه‌های گران‌قیمت و تجهیزاتی که در پژوهش‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفتند، بلافاصله به بحث کووید 19 اختصاص داده شدند. چند نفر از همکاران و محققین تمام مدت به‌صورت داوطلبانه در این آزمایشگاه همکاری داشتند. همچنین برخی از پژوهشگران رویان به‌صورت داوطلبانه در تعطیلات عید به گروه سلول‌درمانی پیوستند.

معاون پژوهشی پژوهشگاه رویان تأکید کرد: اگر پژوهش‌ها مسئله‌محور بوده و در راستای حل مشکلات و نیازهای جامعه انجام شوند، می‌توانیم بگوییم پژوهشگر در حال انجام کاری است که مشمول این حدیث پیامبر اکرم (ص) می‌شود که «فرشتگان بال‌های خویش را زیر پای کسانی که در مسیر کسب علم و دانش حرکت می‌کنند، می‌گسترانند.»

پژوهش صرف، بی‌عدالتی در حق جامعه

افشاریان گفت: پژوهشگر نباید تنها به‌دنبال انجام یک کار پژوهشی صرف باشد و این کار، بی‌عدالتی در حق مردم بوده و موجب اتلاف بودجه، زمان و نیروی انسانی می‌شود. اگر پژوهش‌ها بر اساس نیاز جامعه باشند، مطمئناً در درجه اول شامل حمایت خداوند می‌شوند و خود پژوهشگر نیز از کاری که به ثمر رسیده است، احساس لذت کرده و انگیزه پیدا می‌کند.

وی با اشاره به مشکل بودجه در انجام تحقیقات افزود: یکی از چالش‌های بزرگ که در حوزه پژوهش با آن مواجه هستیم، افزایش بسیار زیاد هزینه‌ها است، به‌خصوص در بخشی که به شکل ارزی تهیه می‌شود و این مسئله، هزینه‌های انجام پژوهش‌ها را بسیار افزایش داده است. در شرایط کنونی با افزایش نرخ ارز، اثرات تحریم بیشتر احساس می‌شود. در این زمینه نیازمند حمایت بیشتر خیرین پژوهش هستیم و امیدواریم ما را همراهی و کمک کنند.

تأثیر تحریم‌ها در روند پژوهش

معاون پژوهشی پژوهشگاه خاطرنشان کرد: تحریم و افزایش نرخ ارز اگرچه تهدیدی برای پژوهش محسوب می‌شود، اما درعین‌حال فرصتی برای پژوهشگران کشور ایجاد کرده است. تهدید می‌تواند تبدیل به یک فرصت شود و این موضوع بستگی به این دارد که چطور به تهدید نگاه شود. نگاه مثبتی به تولیدات داخل به وجود آمده است که منجر به شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان متعدد در کشور شده و این شرکت‌ها باقوت و قدرت بیشتری محصولات خود را تولید و در اختیار بازار داخلی قرار می‌دهند.

افشاریان افزود: به‌عنوان‌مثال، اوایل دهه 90 به چند ماده پژوهشی (فاکتور رشد سلول‌ها در محیط خارج از بدن) باقیمت بالا برای انجام تحقیقات نیاز داشتیم و هر ویال بسیار کوچک آن، چند صد دلار قیمت داشت. همکاران پژوهشگاه رویان به این نتیجه رسیدند که توانمندی تولید این مواد را دارند و با حمایت صنایع نوین وزارت صنعت، معدن و تجارت، این کار با موفقیت انجام شد یا مثال دیگر که حمایت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران از طرح پژوهشی جداسازی سلول‌های بنیادی از نمونه خون بند ناف، منجر به تأسیس شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان شد.

وی تأکید کرد: بها دادن به پژوهش‌های داخل باعث می‌شود منِ پژوهشگر زمانی که می‌بینم تولیداتم با رعایت همه استانداردهای لازم برای تولید، به سمت تجاری‌سازی پیش می‌رود و قرار است در بازار داخلی عرضه‌شده و با نمونه‌های خارجی رقابت کند، باانگیزه بیشتری کار می‌کنم. البته امیدواریم این توجه و حمایت از پژوهش در کشور و تولید داخل تنها به خاطر افزایش نرخ ارز نبوده و ادامه پیدا کند.

معاون پژوهشی پژوهشگاه رویان افزود: در همه کشورها، دولت همه سازمان‌ها را موظف می‌کند که بخشی از بودجه خود را به پژوهش اختصاص دهند. در ایران، این مسئله در بعضی از سازمان‌ها رخ‌داده و در برخی دیگر از سازمان‌ها به دلیل مشکلات مختلف، این اتفاق روی نداده است. امیدوارم سیاستمداران کشور این موضوع را مدنظر داشته باشند که هرچه به پژوهش‌های داخل کشور بهای بیشتری بدهند، علاوه بر رفع نیازهای کشور، منجر به کارآفرینی بیشتر خواهد شد. در این شرایط، هم پژوهشگر وظیفه دارد نیاز جامعه را به‌درستی شناسایی کند و هم مجموعه‌های سیاست‌گذاری در سطح کلان، وظیفه‌دارند از پژوهش و پژوهشگران کشور حمایت کنند.

نمی‌توانیم تولید مقاله را امر نابجایی بدانیم

افشاریان گفت: نمی‌توانیم تولید مقاله را امر نابجایی بدانیم. تولید مقاله ازنظر افرادی که در حوزه مدیریت دانش کار می‌کنند، پایه اولیه تولید محصول یا خدمت است، اما یک پژوهشگر نباید تنها به تولید مقاله اکتفا کند. اگر منِ پژوهشگر بدانم محصولی که تولید کرده‌ام، در کشور موردحمایت قرار می‌گیرد، مطمئناً به سمت تولید محصول حرکت می‌کنم و کنام هم باید به این تفکر پژوهشگر کمک ‌کند. معتقدم اگر کنام بر این نکته تأکید کند که تولید محصول مهم نیست، خواه‌ناخواه روی ذهن پژوهشگر تأثیر گذاشته و فقط به سمت تولید مقاله هدایت می‌شود. برای تولید محصول در ابتدا نیاز به انباشت دانش داریم که به‌صورت چاپ مقاله ظهور پیدا می‌کند.

وی افزود: این مسئله در برگه‌های ارتقاء اعضای هیئت‌علمی هنوز به‌صورت پررنگ دیده نشده است که اگر یک عضو هیئت‌علمی، محصولی تولید کرد و مورد تأیید قرار گرفت، این محصول به‌اندازه پنج تا 10 مقاله امتیاز داده شود. البته ما در پژوهشگاه رویان این کار را انجام داده‌ایم و در ارزش‌یابی سالیانه اعضای هیئت‌علمی پژوهشگاه، تولید محصول در حد ارائه چند مقاله دیده‌شده است.

اخلاق در پژوهش به یک واحد درسی اجباری تبدیل شود

معاون پژوهشی پژوهشگاه رویان با اشاره به اهمیت رعایت اخلاق در پژوهش گفت: وقتی مسئله‌ای آموزش داده نمی‌شود، چه‌طور می‌توان انتظار داشت که این موضوع رعایت شود؟ معتقدم اخلاق در پژوهش نیازمند آگاهی دادن و آموزش است و اگر جای مسئولین وزارت علوم بودم، آن را در همان سال نخست دانشگاه، تبدیل به یک واحد درسی اجباری می‌کردم.

افشاریان افزود: کمیته اخلاق در پژوهشگاه رویان بسیار فعال است به‌طوری‌که طرح‌های پژوهشی بعد از تصویب علمی تا زمانی که توسط این کمیته تأیید نشوند، مجوز شروع فعالیت ندارند. جلسه‌های مداومی بین مدیر گروه اخلاق پزشکی با مدیران سایر گروه‌ها برگزار می‌شود. برگه‌های کمیته اخلاق مرتب به‌روزرسانی می‌شوند و دانشجویان پژوهشگاه از بدو ورود با بحث رعایت اخلاق در پژوهش آشنا و به آن‌ها آگاهی‌های لازم داده می‌شود.

وی تأکید کرد: افراد باید به‌صورت عملیاتی با بحث اخلاق در پژوهش آشنا شوند و اگر این موارد در هر سازمانی که کار پژوهشی می‌کند به‌درستی رعایت شود، پژوهشگران جوان، استاندارهای لازم درزمینهی اخلاق پژوهش را فراگرفته و رعایت می‌کنند.

وی در گفتگو با ایسنا گفت: سامانه‌های نظارتی هم باید در این زمینه دخالت کنند و اگر پژوهشگری از روی ناآگاهی مرتکب خطایی شد، وظیفه سیستم است که به‌موقع این خطا را شناسایی کند. آگاهی دادن صحیح و در گام بعد، نظارت دقیق و مستمر در این حوزه می‌تواند زمینه را برای تقلب و ساده‌سازی علمی بسیار محدود کند به‌طوری‌که با آموزش صحیح این‌گونه تقلب‌ها صورت نپذیرد و با نظارت مستمر جلوی مواردی که به اجرا رسیده است، گرفته شود.