خانواده ایرانی

چگونه همسایگی خوب باعث افزایش روزی می‌شود؟

ویژگی‌های همسایه از منظر احادیث

سپهرغرب، گروه اندیشه: یکی از مزایای همسایه خوب طبق آموزه‌های قرآن و حدیث، این است که برکت را به خانه می‌آورد و راه روزی را به سمت ما و خانواده‌مان باز می‌کند.

ماجرای دعاهای حضرت زهرا (س) برای همسایه‌ها را بسیاری از ما در حدیث و روایت‌ها خوانده‌ایم؛ آنجا که امام حسن (ع) فرموده بودند که نیمه‌شب‌ها صدای دعا کردن مادرم را می‌شنیدم که در دعاهای خود همسایه را بر خود و خانواده ترجیح می‌داده و ابتدا برای همسایه‌ها دعا می‌فرمودند و در پاسخ به ابهام فرزند خود، می‌فرمودند: «الجار ثم الدار؛ اول همسایه بعد خانه.»

 برای اینکه با حقوق همسایه‌داری در اسلام آشنا شویم، اولین پرسش این است که محدوده همسایه‌ها کجاست؟ لزوماً باید با کسی دیوار مشترک داشته باشیم تا همسایه محسوب شویم یا محدوده وسیع‌تری در اسلام دارد؟

اگر بخواهیم محدوده همسایگی را که در بین روایت‌های امامان معصوم علیهم‌السلام حساب کنیم، تا 40 خانه ادامه پیدا می‌کند. طبق روایتی که به نقل از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در کتاب وسائل‌الشیعه نوشته شده، این نکته برای ما مشخص می‌شود. آنجا‌که حضرت فرمودند: «تا 40خانه از سمت روبرو و از پشت سر و از شرق و غرب، همسایه تو محسوب می‌شود.»

 به همین دلیل است که مردم روستاها و شهرهای کوچک غریبه‌ها و تازه‌واردها را زودتر تشخیص می‌دهند؟

بله. اگر وارد محله‌ای در روستایی شدیم یا به شهر دیگری سفر کردیم و مردم آنجا مثل غریبه‌ها نگاهمان کردند، نباید تعجب کنیم. حتی اگر جلو آمدند و زود پرسیدند «با کی کار داری؟» هم ناراحت نشویم. چون حتماً آن‌ها خیلی خوب همسایه‌ها و هم‌محله‌ای‌هایشان را می‌شناسند و تا یک غریبه را ببینند، تشخیص می‌دهند.

 چرا در روایت‌های دینی تا این اندازه بر خوب بودن همسایه‌ها تأکید شده است؟ مگر همسایه چه تأثیری بر زندگی ما دارد؟

در جلد دوم کتاب اصول کافی آمده که امام صادق علیه‌السلام درباره مزایای همسایه خوب فرموده اند: «حسن‌الجوار یعمر الدیار و یزید فی‌الاعمار؛ همسایگی خوب خانه‌ها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند.» دلیلش هم این است که یک همسایه خوب آزار و اذیتی ندارد که آدم را ناراحت و عصبانی کند. همان‌طور‌که همسایه بد مدام با اعصاب آدم کلنجار می‌رود. در عین حال وقتی همسایه‌ها رابطه خوبی با هم داشته باشند به محض اینکه مشکلی در ساختمان یا کوچه و خیابان آن‌ها اتفاق بیفتد و نیاز به عمران و بازسازی داشته باشد، همگی دست به دست هم می‌دهند و محل زندگی‌شان را آباد می‌کنند.

مزیت دیگر همسایه خوب این است که برکت را به خانه ما می‌آورد و راه روزی را به سمت ما و خانواده‌مان باز می‌کند. این مژده را هم امام صادق علیه السلام داده و در روایتی که به نقل از آن حضرت در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده، آمده است که: «حسن الجوار یزید فی الرزق؛ همسایه خوب روزی را زیاد می‌کند.»

 اما چگونه همسایه می‌تواند برکت و روزی ما را زیاد کند؟

سرازیر شدن روزی به سمت خانه ممکن است به این‌صورت باشد که مثلاً شما و همسایه خوبتان، فکرهایتان را کنار هم می‌گذارید و کار و کاسبی راه می‌اندازید که اتفاقاً رونق خوبی هم پیدا می‌کند. ممکن هم هست که هر وقت از لحاظ مادی دست شما تنگ باشد، همان همسایه خوب به کمک شما بیاید و گره از کارتان باز کند.

در کتاب غررالحکم، حدیث بسیار زیبایی به نقل از امام علی علیه‌السلام نوشته شده که فرموده‌اند: «من حسن جواره کثر جیرانه؛ هر کس همسایه خوبی باشد همسایگانش زیاد می‌شوند.» چون او همسایه خوبی است و همه از آداب معاشرت و همسایگی‌اش تعریف می‌کنند، همه دوست دارند خانه‌ای در نزدیکی او داشته باشند تا از برکت و رحمتی که با خودش دارد بهره‌مند شوند.

 معیارها و شاخصه‌های همسایه خوب را عنوان کردید. همسایه بد یعنی چه؟ چگونه بفهمیم برای دیگران همسایه خوبی هستیم یا نه؟

بر اساس روایتی در کتاب میزان‌الحکمه، پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله همسایه بد را این طور معرفی کرده‌اند که: «به خدا پناه می‌برم از همسایه بد؛ چشمانش تو را می‌پاید و مراقب توست و دلش خواهان رسوایی توست. اگر خوبی ببیند آن را می‌پوشاند و فاش نمی‌کند و اگر بدی ببیند آن را آشکار می‌کند و همه‌جا پخش می‌کند.»

درواقع همسایه بد کسی است که مدام چشمش به دنبال همسایه‌هاست که آن‌ها چه کار می‌کنند و کجا می‌روند. این جستجوگری هم برای این نیست که از رسیدن خطر به آن‌ها جلوگیری کند، بلکه نیت بدی پشت این کارش است. چون می‌خواهد عیب‌ها و کاستی‌های دیگران را پیدا کند و با فاش کردن آن‌ها آبرویشان را به بازی بگیرد.

روشش هم این طور است که اگر بدی از کسی ببیند به همه می‌گوید. نکته قابل توجه این است که ذات همسایه بد آن قدر بد است که پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «به خدا پناه می‌برم از همسایه بد اگر تو را در خوبی و خوشی دید ناراحت می‌شود و اگر تو را گرفتار و بدحال دید خوشحال می‌شود.» این روایت هم در جلد دوم کتاب کافی نوشته شده است.

 بارها در دستورات اسلامی تأکید شده که همسایه‌ها به گردن هم حق دارند. شاید در کلاس درس اسلام یکی بی‌خبر از همه‌جا، بلند شود و بپرسد این حق همسایگی که می‌گویید یعنی چه؟ همسایه من چه حقی بر عهده من دارد که باید بپردازم؟ یا اصلاً خودم چه حقی بر همسایه‌هایم دارم که باید هوایم را داشته باشند؟

پیغمبر اکرم (ص) جواب این سؤال را این‌طور فرموده‌اند که: «اگر از تو کمک خواست کمکش کنی، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهی، اگر نیازمند شد نیازش را برطرف سازی، اگر مصیبتی دید او را دلداری دهی، اگر خیر و خوبی به او رسید به او تبریک و شادباش بگویی، اگر بیمار شد به عیادتش بروی، وقتی مرد در تشییع جنازه‌اش شرکت کنی. خانه‌ات را بلندتر از خانه او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری –مگر آنکه خودش اجازه بدهد– هرگاه میوه‌ای خریدی به او تعارف کنی- و اگر این کار را نکردی، باید مخفیانه میوه را به خانه‌ات ببری- فرزندت را با میوه بیرون نیاور، چراکه ممکن است فرزند همسایه‌ات با دیدن میوه در دست او ناراحت شود. با بوی غذای آشپزخانه او را ناراحت مکن، مگر آن که مقداری از غذا را برای او بفرستی.»

به هر حال می‌گویند دوست و همسایه خوب را باید در مواقع سختی و مصیبت شناخت. اگر خانواده‌ای دچار مصیبتی شد، وظیفه دوست و اقوام و همسایه‌هاست که به دیدنش بروند و تسلیتش بدهند. از طرف دیگر هم اگر خیری از جایی به او رسید، نوزادی در خانواده‌شان متولد شد، موفقیت علمی یا شغلی پیدا کرد و هر خیر دیگری، همسایه‌ها موظف هستند به او تبریک بگویند. در یک کلام با خوشی همسایه خوشحال باشیم و در ناراحتی‌اش، تسکینش بدهیم.

از سوی دیگر بیماری هم برای همه پیش می‌آید. همسایه‌ها باید هوای یکدیگر را در روزهای ناخوشی داشته باشند. سر و صدا کردن در آپارتمانی که یک بیمار در یکی از واحدها در حال استراحت است هم یکی از حقوق همسایگی است. مردن هم که برای همه اتفاق می‌افتد. همسایه‌ها باید چند قدمی هم که شده پشت سر جنازه همسایه‌شان راه بروند یا لااقل فاتحه‌ای بخوانند تا خیرشان به روح آن مرحوم برسد.

 این مشکل به خصوص در زندگی‌های آپارتمان‌نشینی و برج نشینی به وضوح دیده می‌شود.

همین‌طور است. خانه‌های ویلایی که جایشان را به آپارتمان‌ها و برج‌های چند ده واحدی می‌دهند، خانه‌های اطراف بدجور به زحمت می‌افتند. دوران ساخت‌و‌ساز ساختمان جدید که دردسرها و سر‌و‌صداهای خودش را دارد. اگر همسایه‌ها با این فعالیت اقتصادی و ساختمان‌سازی ما کنار می‌آیند و از سر و صداها گله نمی‌کنند، ما هم باید حواسمان باشد که پنجره‌های ساختمان خود را درست روبروی حیاط همسایه کناری نسازیم تا یک عمر خود و خانواده‌اش از این کار ما در عذاب و سختی باشند.

 ظاهراً در کتاب حقوق و سایر روایت‌های منسوب به امام سجاد علیه‌السلام هم نکاتی درباره همسایه‌داری نوشته شده است. آن حضرت حقوق همسایه‌ها را چگونه تعریف کرده‌اند و در این زمینه چه دستوراتی برای ما دارند؟

امام زین‌العابدین علیه‌السلام هم طبق روایتی که شیخ صدوق در کتاب خصال نوشته، حقوق همسایگی را این‌طور تعریف فرموده‌اند که: «حق همسایه‌ات این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و در حضورش او را احترام کنی. اگر به او ستمی شد یاری‌اش برسانی. دنبال عیب‌هایش نباشی. اگر از او بدی دیدی، بپوشانی. اگر بدانی که پند و اندرز تو را می‌پذیرد، او را پنهانی نصیحت کنی. در سختی‌ها رهایش نکنی. از لغزش و اشتباهش درگذری. گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی.»