چگونه خود مراقبتی در ایام کرونا را به کــودکـان آموزش دهیم؟

سپهرغرب، گروه اجتماعی: با همه‌گیری کرونا ویروس در 10 ماه گذشته، ترس از ابتلا به آن روی کودکان تأثیر داشته و آنها هم نگران بیمار شدن خود، والدین و دوستان‌شان هستند و در مواجهه با اضطراب واکنش‌ نشان می‌دهند، اما کودکان نمی‌توانند به صورت کلامی درباره احساساتشان صحبت کنند و بیشتر واکنش‌های آنان به صورت رفتاری است.

در شرایط بحران پاندمی کرونا روزانه اخبار نگران کننده‌ای از تلویزیون و رادیو پخش می‌شود، صحبت‌های والدین درباره پر شدن بیمارستان‌ها، آمار مرگ و میر و بحران، تغییر سبک زندگی، نرفتن دانش‌آموزان به مدرسه، قرنطینه خانگی و رفت و آمد نکردن با اقوام و فامیل، تفریح نکردن، پارک نرفتن و موارد دیگر ذهن کودکان را بیشتر از بزرگسالان نگران و مضطرب کرده است. کودکان بر اثر استرس یا نگرانی بیشتر واکنش‌هایی مانند گریه کردن، دروغ گفتن، چسبیدن به والدین، پرخاشگری و عصبانیت دارند.

برخی از آنها در حالت ترس ناخودآگاه دچار علائم جسمی مثل حالت تهوع، استفراغ، اسهال، بی قراری، شب ادراری، کاهش اشتها یا اختلال خواب می‌شوند، ترساندن بیش از اندازه کودک در این شرایط کار صحیحی نیست، باید بزرگسالان، پدر یا مادران مراقب سلامت جسمی و روحی کودک در این گونه شرایط بحرانی باشند. برای بررسی بیشتر لزوم آموزش خودمراقبتی، تأثیر افکار ناسالم در ذهن کودکان و آسیب‌های روانی اضطراب‌های کرونایی بر کودکان با شهلا شیرانی، دکترای روانشناسی و درمانگر اختلالات خلقی هیجانی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

 والدین در زمینه آموزش خودمراقبتی به کودکان در ایام کرونا چه وظیفه‌ای دارند؟

این روزها به طور یقین خانواده‌ها و والدین دغدغه‌های زیاد و درگیری‌های ذهنی فراوانی را با تغییر الگوهای انتقال کرونا و موارد ابتلای کودکان به کرونا تجربه می‌کنند و همین مسئله موجب شده که خانواده‌ها به جای اینکه با زبان کودکانه و در حد شناخت کودکان، خودمراقبتی‌های بهداشتی را به آنها آموزش دهند، به سراغ راحت‌ترین راهکار انطباق با محیط، یعنی ترساندن کودک از محیط و اجتناب افراطی از تماس با اشیا، دوستان و عوامل محیطی می‌روند. همین انتقال پیام ترس از محیط از سمت خانواده به عنوان مهم‌ترین منبع امن اطلاع رسانی، موجب می‌شود کودکان با توجه به سبک والدین، خلق و بستر ژنتیکی و ویژگی‌های شخصیتی شکل گرفته در آنها این پیام ترس دریافت شده را به مرور درونی و ذهنی کرده و به شکل افکار ناسالم ابراز کنند.

 افکار ناسالم چه افکاری هستند و چه تأثیری بر کودکان دارند؟

منظور از افکار ناسالم افکاری است که می‌توانند باعث ایجاد، افزایش و نهادینه کردن هیجانات متفاوت شود. عمده‌ترین افکار ناسالمی که کودکان در زمینه اضطراب از خود نشان می‌دهند فاجعه سازی و پیش برآورد از خطر است و شکل گیری این افکار ناسالم می‌تواند ناتوانی برای مقابله در برابر شرایط اضطراب زا را برای کودکان ایجاد کند، به نوعی که ذهن کودک فعال شده و مرتب بر مسئله «خطر ابتلاء به کرونا بالا است و توانایی مقابله با آن وجود ندارد» تاکید می‌کند.

 اضطراب‌های کرونایی چه آسیب‌های روانی برای کودک دارد؟

فعال شدن ذهن در زمینه این افکار منجر به بروز مسائلی مانند بدخلقی، بروز خشم، پرخاشگری و بهانه‌گیری شده و در شرایط وخیم‌تر می‌تواند نگرانی افراطی در مورد بیماری و ترس از ابتلاء، فوت نزدیکان و مشکلات رفتاری مانند ناخن جویدن، شب ادراری، کابوس‌های شبانه، علائم اضطراب جدایی، ترس از ارتباط با افراد، انزوا و تمایل به تنها ماندن در کودکان را در هنگام حضور نداشتن در مدرسه، جمع همسالان و دوستان را ظاهر کند.

 برای آموزش خودمراقبتی و کاهش وحشت از کرونا در کودکان چه باید کرد؟

توصیه می‌شود والدین به جای ترساندن کودکان از کرونا سعی کنند از راهکارهای مثبت‌تری استفاده کنند. ً با آرامش در مورد بیماری صحبت کنند و به کودکان اطمینان دهند با رعایت نکات بهداشتی مانند شستشوی مرتب دست‌ها، دست نزدن به چشم، دهان و بینی، ماسک زدن و رعایت فاصله اجتماعی، مشکل جدی پیش نخواهد آمد، کودکان را تشویق کنند در مورد ترس از بیماری با خانواده صحبت کنند و در مواقع ضروری از افراد قابل اعتمادشان کمک بخواهند.

 دور کردن افکار منفی از ذهن کودکان چه تأثیری در کاهش ترس آنها از کرونا دارد؟

والدین باید آگاهانه و با توجه به روند رشد و تحول شناختی کودک با او حرف بزنند، معمولاً کودکان در درک احتمال‌ها به خوبی بزرگسالان عمل نمی‌کنند. پس باید از بیان هر مطلب اضافه که باعث پردازش اضافه در ذهن کودکان می‌شود اجتناب کرده و با همدلی و صبوری کردن در برابر بی‌قراری‌های آنها آرامش را در کودکان ایجاد کرده تا افکار منفی، حالت عصبی و نگرانی کودکان کاهش یابد.

 برای کاهش اضطراب کرونایی کودکان والدین چه آموزش‌هایی را در اولویت قرار دهند؟

والدین می‌توانند با یک برنامه منظم از نظر و پیشنهاد خود کودکان در ایجاد آن برنامه بهره ببرند. منظور برنامه‌ای است که تنها مسائل درسی و آموزشی را در خود جا نداده باشد و استفاده از بازی، خواندن قصه، درست کردن کلیپ‌های خنده دار، گفت وگو با دوستان از طریق تلفن و تماس تصویری، درست کردن کاردستی و مشارکت دادن کودکان در کارها و مسئولیت‌های منزل مثل نظافت و آشپزی در برنامه منظم کودکان توصیه می‌شود.

والدین باید امکان ابراز احساسات به کودکان بدهند، توجه به این نکته ضروری است که دور ماندن کودکان از زندگی اجتماعی و هیجان‌های بدقلقی مانند خشم، غم و احساس ناامیدی یک پدیده طبیعی است، حمایت و همدلی کردن با کودکان در این زمینه بسیار مفید است. والدین باید اجازه بدهند کودکان درباره اطلاعات خود از بیماری کرونا با آنها صحبت کنند تا بتوانند بدفهمی‌ها و اطلاعات نادرست در این زمینه را برطرف کنند، پدر و مادر در برطرف کردن این اطلاعات نادرست می‌توانند از سایت‌ها و منابع معتبر خبری استفاده کرده و با توجه به سن و شناخت کودک آنها را برایشان توضیح دهند.

 خلاقیت و ایده پردازی والدین در ایام کرونایی چه تأثیری در کاهش اضطراب کودکان دارد؟

توصیه می‌شود که والدین در این روزها بیشتر از همیشه خلاق باشند و سعی کنند از ایده‌های خوب برای حواس پرتی کودکان و سرگرم کردن آنها به امور جذاب زندگی استفاده کنند. والدینی که خلق و خوی تحریک پذیر دارند و اضطراب بالینی را تجربه می‌کنند باید از طریق رفتارهایی مانند کسب اطلاعات صحیح و بررسی شواهد مثبت و درست آرام کردن، ذهن کودک را از اضطراب خالی کنند و اجازه ندهند که بر ذهن کودکان غلبه کند. علاوه بر مسائل مطرح شده، والدین باید آگاه باشند که تصحیح افکار ناسالم در کودکان می‌تواند در توفیق آنها برای کسب راه‌های مقابله‌ای مناسب در شرایط بحرانی مفید باشد. استفاده از تفکرهای جایگزین و چند بعدی و تمرین تفکر به شیوه مثبت می‌تواند باعث گسترش و انعطاف پذیری فضای ذهن شود. به طور یقین این تلاش‌ها در حل مسئله کودکان تأثیر به سزایی دارد و اعتماد به نفس آنها را افزایش می‌دهد.

 والدین برای یادگیری بهتر و رعایت بهداشت به کودکان در ارائه آموزش‌های خودمراقبتی از چه موضوعاتی استفاده کنند؟

والدین می‌توانند با توجه به سبک‌های یادگیری کودکان از شیوه‌های متفاوتی برای آموزش خود مراقبتی بهداشتی به کودکان استفاده کنند. به طور مثال از شیوه‌های اجرای نمایش همراه با موسیقی شاد کودکان و اجرای پانتومیم برای کودکانی که سبک یادگیری حرکتی بدنی دارند، بهره گرفته و با استفاده از نمایش فیلم، کلیپ و اسلاید برای آموزش خود مراقبتی‌ها برای کودکانی که سبک یادگیری دیداری_شنیداری دارند می‌توانند استفاده کنند.

نقاشی به کودکان کمک می‌کند همه مسائل زندگی را به شکل تجربه درآورند و خود را آزمون کنند. به طور حتم این روش شیوه‌ای مناسب برای ابراز هیجانات کودکان است. هیجانات منفی و بدقلقی مانند اضطراب و نگرانی و خشم و غم، که کودکان را درگیر کرده و باعث افت عملکرد آنها شده است را در صفحه نقاشی و به کمک رنگ‌ها می‌توان برون ریزی و تعدیل کرد. استفاده از نقاشی هم برای آموزش مسائل بهداشتی همراه با شیوه قصه گویی، شیوه‌ای جذاب و دوست داشتنی برای کودکانی است که سبک یادگیری دیداری شنیداری دارند.