تیغ بی‌برنامگی حوزه مد و لباس بر گردن فرهنگ عفاف و حجاب

سپهرغرب، گروه اجتماعی - عباس سریشی: باید در انتخاب لباس آگاهانه قدم برداریم چراکه برداشت دیگران از شخصیت ما تا حد زیادی به لباسی که می‌پوشیم بستگی دارد.

علی‌القاعده همه انسان‌ها حق‌دارند و می‌توانند تا بر اساس، فرهنگ، آداب‌ورسوم و اعتقادات و حتی ذوق و سلیقه شخصی هرگونه که می‌خواهند البسه خود را انتخاب و از آن استفاده نمایند زیرا این امر مغایر با عقل و قانون نیست و فقط مشروط بر اینکه اساسی‌ترین اصل آن یعنی پوشاندن بدن و ستر عورت رعایت شود.

البته این قاعده نیز اساساً جزء ارکان اخلاق و فطرت نوع بشر بوده و فرقی نمی‌کند این انسان یک فرد عادی ساکن در عمق جنگل‌های دورافتاده باشد یا شهروندی صاحب‌نام در شهری بزرگ زیرا پوشاندن بدن بر اساس هر استدلال عقلی، دینی، اجتماعی و یا فرهنگی که باشد خاصه‌ همه انسان‌های روی کره زمین است.

همچنین نوع فرهنگ جهان‌بینی، آداب‌ورسوم و حتی سطح اقتصادی جوامع نیز نقش اساسی و مهمی را در نوع شکل یا انتخاب و استفاده از البسه افراد و جوامع ایفا می‌کند گرچه ممکن است در طول گذشت زمان نیز شاهد تغییرات و استحاله‌هایی هم در این نمایه‌های فکری و فرهنگی نیز باشیم.

در این خصوص روانشناسان براین باورند که آراستگی یعنی اینکه انسان خود را شایسته داشتن ظاهری پوشیده و مرتب بداند از این منظر پوشیدن لباس تمیز و آراسته نه‌تنها شادابی و حس مطلوبی در وی به وجود می‌آورد بلکه ظاهری باوقار از او به نمایش می‌گذارد؛ و این در حالی است که در دنیای امروزی متأسفانه بخش قابل‌توجهی از انسان‌ها به‌اشتباه شیک‌پوشی و ساده‌پوشی را با برند‌پوشی و تجمل‌گرایی اشتباه می‌گیرند.

این صاحب‌نظران معتقدند داشتن ظاهر و البسه آراسته و مرتب (و نه الزاماً شیک و تازه) علاوه بر تعریف شخصیت فرد در نگاه دیگران به‌نوعی مُبیَّن میزان احترام و اعتبار به مخاطبین نیز تلقی می‌گردد و البته این موضوع حتی در موضوع ارتباط میان‌فردی همسران و فرزندان نیز آن‌چنان مؤثر و مهم تلقی می‌شود که بسیاری معتقدند وجود ظاهر آراسته زن و شوهر و نیز والدین و فرزندان در محیط خانه موجبات اعتلا سطح رضایتمندی آن‌ها از یکدیگر می‌شود.

به زبان ساده افراد خود را شایسته ظاهری تمیز و مرتب دانسته و نیز این حق را هم برای دیگران قائل شده‌اند تا از معاشرت و در کنار آن‌ها بودن احساس لذت و رضایت داشته باشند...

همچنین روانشناسان معتقدند افرادی که در انتخاب و استفاده از لباس مناسب و شایسته دقت کرده و بیشتر از آنکه نگران قیمت و جنس آن باشند توجه خود را معطوف به مرتب بودن و پاکیزه بودن آن می‌کنند از ذهن و فکری بسیار مرتب و منظم‌تری نسبت به دیگران برخوردارند که این موضوع هم بدان معناست که این افراد معمولاً به‌دلیل عدم مشغولیت‌های ذهنی و حاشیه‌ای بهتر و بیشتر با دیگران ارتباط برقرار نموده ضمن اینکه تجربه نیز به‌وضوح نشان می‌دهد که محتوای این ارتباطات نیز غالباً سرشار از انرژی مثبت و گرم است.

و اما در مقابل آن دسته از افرادی که با استفاده از لباس‌های خاص سعی در ایجاد و نمایش نوعی تشَخُّص مصنوعی می‌کنند درواقع به‌دنبال خرید تعریف و تحسین و یا پر کردن خلأهای عاطفی و روانی خویش با استفاده از مکانیسم جبران هستند تا در سایه آن خودباختگی‌ها، کمبودها و فقر فرهنگی خویش را پوشش و یا پر نمایند.

در آن خصوص شخصیت‌شناسی افرادی که لباس‌هایی می‌پوشند که به چشم آمده و اصطلاحاً غیرمعمولی است مبین افرادی است که دوست دارند به دیگران نشان دهند که مجزا هستند و این پیام را می‌رسانند که متمایل‌ هستند در جامعه بیشتر دیده‌شده و به چشم افراد آیند.

و البته این‌همه در حالی است که اصولاً آراستگی ظاهر یک حُسن محسوب می‌شود که الزاماً هم نیازمند هزینه‌های آن‌چنانی نبوده و حتی بر تن کردن لباس‌های یک برند خاص هم نمی‌توان به تنهایی برای افراد شخصیت‌آفرین باشد؛ زیرا گاهی انسان‌های معمولی با لباس‌های بسیار معمولی‌تر بیشتر در مرکز ثقل و توجه دیگران قرار می‌گیرند تا آن‌دسته از افرادی که به نمایشگاهی سیار از مُد و بِرند و یا بعضاً مضحک از البسه رنگ‌ووارنگ و بعضاً مسئله‌دار بدل شده‌اند.

     ارزش آنچه ما می‌پوشیم...!

و اما جامعه ایرانی اسلامی ما نیز با دارا بودن تاریخ و فرهنگی طولانی در موضوع البسه و پوشش و همچنین تلازم این امر با آموزه‌های فطری و اخلاق بشری تعاریف خاصی را در این خصوص ارائه داده که لاجرم همه ما نیز با هر طبقه اجتماعی و یا فرهنگ و اعتقاد و سطح دانش و بینش در قالب ارزش‌ها و هنجارها موظف به تمکین و اطاعت از آن هستیم.

البته لازم به ذکر است که محتوای این باید‌ها و نباید‌ها نیز الزاماً به معنای اجبار در انتخاب و یا به حاشیه راندن سلایق نیست و یا از منظر دیگر ما را مجبور به تحمل یا استفاده قهری و جبری از نوع خاصی از پوشش نمی‌کند اما بر اساس یک قاعده منطقی و اخلاقی این انتظار و توقع از آحاد افراد جامعه می‌رود تا از هرگونه هنجارشکنی و گذر از مرزهای ارزشی با اتکا به مفاهیم به‌ظاهر درست و منطقی مانند آزادی‌های فردی و اجتماعی، نوآوری، زیباشناسی، جوان‌گرایی و مدرنیسم و... خودداری کرده و در مسیر سلامت فکری به‌دوراز هرگونه افراط‌وتفریط حرکت کنند.

زیرا در این باب و در روایتی از رسول مکرم اسلام این‌گونه عنوان‌شده است که: از انگشت‌نما شدن در هر دو سوی (افراط‌وتفریط) بپرهیزید، افراط در نازکی، نرمی و بلندی لباس یا تفریط در ضخامت، زبری و کوتاهی و نیز اینکه فرمودند: لباسی را که در زیبایی یا زشتی شهرت دارد نپوشید که هر کس لباس شهرت بپوشد خداوند از او روی گرداند تا زمانی که آن را به کنار نهد و همچنین فرمودند: هر کس در دنیا لباس شهرت بپوشد خداوند در روز قیامت لباس ذلت بر او بپوشاند)(مکارم‌الاخلاق ص 118)

شاید تفسیر این روایت بدان موضوع اشاره دارد که لباس، نماد و سمبل اعتقاد انسان است و زبان گویای اوست که از سِرِ درون انسان، پرده برمی‌دارد و حتی نسبت به جنس و رنگ و شکل لباس حساسیت نشان می‌دهد و رهنمود ارائه می‌نماید تا ما به اهمیت لباس و پوشش برای انسان پی برده و بدانیم که انسان با پوشیدن لباس، نشانه‌ها و نمادهای فرهنگی و اعتقادی خود را به نمایش می‌گذارد.

هرچند بر اساس گفته‌های رسول مکرم اسلام درواقع این لباس تقواست که موجبات سعادت دنیا و آخرت انسان را باعث می‌شود اما نکته اینجاست که این لباس ظاهری هم باید وسیله‌ای باشد برای دستیابی به کمالات و زیبایی‌های باطنی [تقوا] و اینکه لباس ظاهری یک انسان عُقلایی نباید با معیار‌های دست‌یابی به کمالات انسانی مخالفت داشته باشد گو اینکه امام علی (علیه‌السلام) نیز در این خصوص می‌فرماید: بهترین لباس؛ لباسی است که تو را از خدا به خود مشغول نسازد.

و البته در این میان نیز فرقی بین زن و مرد وجود نداشته و هر دو جنس موظف‌اند تا بر اساس عقل و حدود ارزشی نسبت به انتخاب و استفاده از البسه خود توجه ویژه را معمول نمایند، با این‌حال به خاطر ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاص جنس مؤنث این بایستگی‌ها از تأکید و توصیه‌های بیشتری برخوردار است.

مفاهیم مستتر در لباس‌های امروزی مردم...!

و اما امروزه بسیاری از مردم برای خرید لباس‌های خود وقت و هزینه‌های زیادی را صرف می‌کنند و صدالبته بر اساس اصل آزادی فردی و میل و سلیقه شخصی رنگ و مدل لباس‌هایشان را نیز مطابق با شخصیت، فرهنگی و حتی جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود برمی‌گزینند و این در حالی‌است که همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم نحوه لباس پوشیدن ما می‌تواند اطلاعات جامع و مشخصی را درباره نوع تفکر، اهداف و ویژگی‌های شخصیتی‌مان در اختیار دیگران قرار دهد.

درواقع ما بابت هزینه‌ای که برای خرید لباس صرف می‌کنیم انتظارات خاصی داریم، اینکه شاید فکر کنیم چون هزینه زیادی برای آن پرداخت کرده‌ایم پس لباس باید کیفیت بالایی داشته باشد اما کارشناسان براین عقیده‌اند که الزاماً این‌گونه نیست و جدا از قیمت و یا حتی بِرند و مارک در تشخیص لباس خوب باید به موضوعات مهم‌تر دیگری مانند جنس پارچه، کیفیت دوخت و برش، کیفیت پارچه، مطابقت الگوی پارچه، کیفیت دکمه، جیب، زیپ، رنگ‌بندی پارچه، راحتی و تن‌خوری و به‌صورت ویژه قیمت و حتی قضاوت مردم... نیز توجه کرد زیرا بسیاری از چیزهایی که در روان آدمی اثر می‌گذارد به‌دلیل عادات رفتاری و هنجارهای اجتماعی مجال بروز پیدا نمی‌کند؛ اما طرز لباس پوشیدن ازجمله معدود شاخص‌هایی است که اطلاعات زیادی را پیرامون شخصیت و جهان‌بینی هر فرد در اختیار بیننده قرار می‌دهد.

جامعه شناسان با عنوان اینکه اگر می‌خواهید این برداشت را از خود به وجود آورید که انسان موفق، قانونمند، منطقی و شادی هستید، لباسی بپوشید که کاملاً اندازه‌ بدنتان باشد. آن‌ها معتقدند بهترین گزینه لباسی است که برای شخص و شخصیت شما دوخته شده باشد؛ زیرا دیگران به جزئیات توجه می‌کنند؛ و با توجه به این مؤلفه‌ها در مورد شما قضاوت می‌کنند. موضوع اینجاست که لباس شما 90 درصد بدن شما را می‌پوشاند و اولین چیزی است که با دیدن شما به چشم می‌آید. 10 درصد دیگر هم مربوط به‌ظاهر و آرایش صورت شما و... است بنابراین باید از تأثیری که لباس بر روی برداشت دیگران بر ما می‌گذارد مطلع باشیم.

درواقع طرز لباس پوشیدن هر آدمی گویای شخصیت اوست. خیلی‌ها در انتخاب لباس دقت کافی به خرج نمی‌دهند و هر چه دمِ دستشان باشد می‌پوشند؛ اما چه‌بهتر که قبل از ظاهر شدن در انظار عمومی، کمی بیشتر برای لباس پوشیدنتان وقت بگذارید. توصیه می‌شود که در انتخاب لباس آگاهانه قدم بردارید، چراکه برداشت دیگران از شخصیت شما تا حد زیادی به لباسی که می‌پوشید بستگی دارد. این‌طور نباشد که لباسی را فقط برای اینکه مد شده به تن کنید، بلکه قبل از هر چیزی از خودتان بپرسید آیا این مد و یا رنگ و تیپ اصلاً با شخصیت من جور درمی‌آید یا نه؟

درواقع و ازآنچه گذشت این‌گونه برداشت می‌شود که کیفیت و چگونگی لباس هم ازنظر رنگ و هم ازنظر مدل و هم ازنظر آراستگی و تمیزی نشانه نوع شخصیت انسان است و چه‌بسا افرادی که با پوشیدن نوع خاصی از لباس‏ها دچار مسخ شخصیتی می‏شوند و به‌کلی اعمال و رفتارشان تغییر پیدا می‏کند.

     لباس خوب یا انتخاب خوب...!؟

و اما پوشش زنان و مردان ایرانی ازجمله مسائلی است که از دوران باستان تاکنون دارای اهمیت ویژه بوده و تاکنون دست‌خوش تحولات بسیار زیادی نیز شده که در این میان یکی از برجسته‌ترین عوامل تغییر و تحول پوشاک مردم کشور ما التقاط و آمیزش فرهنگ‌هاست که بر اساس موضوعاتی چون ارتباطات مرزی، وصلت‌های قومی، مراوده‌های فرهنگی و سیاسی شکل‌گرفته است.

البته این همه‌گیری هم متعلق به طبقه‌ای خاص نیست، بلکه امروزه از شهرهای بزرگ گرفته تا روستاها نیز به‌نوعی شاهد اقتباس و تقلید از سبک‌‌ها و اسلوب جدید، هستیم بنابراین اکنون این سؤالات به ذهن بسیاری از ما متبادر گشته که به‌رغم همه توصیه‌های اخلاقی، دینی و ارزشی و یا حتی دارا بودن یک فرهنگ پوششی غنی چرا مبتلا به این نوع تقلید و الگوبرداری‌های نامتجانس شده‌ایم و اینکه در مبحث لباس و پوشش باید به کدام موضوع بیشتر اهمیت داد لباس خوب یا انتخاب خوب و یا به دیگر تعبیر ملاک‌های ما ایرانیان برای خرید لباس چیست و چه مؤلفه‌های را در این خصوص باید لحاظ کرده و یا رعایت کنیم و یا با توجه به پیامدهای منفی، در بحث پوشش برای تعدیل و یا کاهش پیامدهای ناگوار آن، باید به‌دنبال چه راهکارهایی بود؟

این انحرافات و سرگشتگی‌ها از کجا نشأت گرفته و متأثر از چیست؟ آیا به این خاطر است که لباس‌های تولید داخل مطالبات استفاده‌کنندگان را از حیث کیفیت و کمیت و یا نگاه هنری پاسخ نمی‌دهد؟ یک لباس خوب از منظر ما چه تعریفی دارد؟ چه دلایلی باعث گرایش به لباس‌های مارک‌دار و برند می‌شود؟ آیا اساساً در جامعه نگاه مفهومی به لباس وجود دارد؟

و... ده‌ها سؤال ازاین‌دست که باعث شد خبرنگاران بخش فرهنگی روزنامه سپهرغرب با حضور در تعدادی از بازارها، پاساژها و مراکز خرید (با محوریت البسه) شنوای نظرات تعدادی از شهروندان همدانی در این خصوص باشند.

و اما در جمع‌بندی گفتگو‌های صورت گرفته با تعداد 50 نفر از شهروندان همدانی (اعم از مذکر و مؤنث و در سنین مختلف) این‌گونه برداشت می‌شود که:

تقریباً 46 نفر با اشاره به اینکه لباس معرف شخصیت انسان است معتقدند که انتخاب لباس (از همه وجوه آن) بسیار مهم تلقی شده و باید در این امر دقت بسیار زیادی را مدنظر داشت.

از منظر 41 نفر پرسش‌شوندگان کیفیت لباس ازلحاظ جنس و سپس تن‌خوری و مطابقت با جنسیت مهم‌ترین مؤلفه انتخاب لباس توسط آن‌ها است. درعین‌حال ضمن تقبیح استفاده از برخی لباس‌های خاص معتقدند نباید پوشیدن برخی لباس‌ها به نام نوگرایی برند‌سازی و یا جوانی باعث تحریک، جلب‌توجه و یا خنده و تقبیح دیگران شود.

از منظر 38 نفر امروزه در کشور ما با توجه به مشکل تورم قیمت لباس نقش بسیار مؤثری در بحث انتخاب و خرید دارد. گو اینکه 37 نفر از پرسش‌شوندگان همدانی شرکت‌کننده در این گفتگو نیز به گفته خود اساساً هیچ اعتقاد خاصی به مارک و برند خاص نداشته و معتقد بودند این موضوع فقط بهانه‌ای برای گران‌تر فروختن اجناس است.

تقریباً همین گروه معتقد بودند که لباس‌های تولید داخل به لحاظ کیفیت دست‌کمی از لباس‌های وارداتی ندارد ضمن اینکه بسیاری از همین لباس‌های به‌اصطلاح خارجی هم بر اساس شنیده‌ها تولید داخل هستند و فقط مارک خارجی بر آن‌ها دوخته‌شده است.

همچنین این گروه معتقد بودند که اساساً هیچ فرقی بین البسه عرضه‌شده در بازارهای پایین‌شهر با البسه عرضه‌شده در پاساژهای لوکس و بالاشهر وجود ندارد و همه آن‌ها تقریباً در یک سطح هستند.

جمعی بالغ‌بر 34 نفر با عنوان اینکه لازم است تا در شکل و شیوه تولید البسه (کمی و کیفی) تجدیدنظر شود براین باور بودند که هنوز نگاه هنری خاص و برجسته‌ای (بر مبنای جاذبه‌سازی ارزشی) بر روی لباس‌های ایرانی به وجود نیامده و مطالبات و نیازهای طبقات سنی و جنسی در این حیث لحاظ نمی‌شود.

درعین‌حال همین گروه معتقد بودند که فقدان نظارت اجتماعی و یا کنترل شبکه توزیع باعث شده تا امروزه علاوه بر مبحث قاچاق و یا کپی‌برداری شاهد رواج و استفاده البسه وارداتی در طیف جوان (و به‌خصوص بانوان) باشیم که اساساً هیچ انطباق عقلانی و اخلاقی با آداب‌ورسوم ملی و مذهبی ما ندارد هرچند همین گروه معتقد بودند که باید نسبت به خواسته‌های نوگرایانه منطقی نسل جوان هم جوابگو بود و با نگاه داخلی به آن پاسخ داد.

30 نفر از گفتگو شوندگان استفاده از برخی لباس‌ها موجود را رسماً به‌عنوان عامل هنجارشکنی تلقی کرده و خواستار شدت برخورد مسئولان با استفاده‌کنندگان و فروشندگان و حتی تولیدکنندگان آن شدند.

جمعی از بانوان حاضر در گفتگو با اشاره به افزایش محسوس لباس‌های زنانه مسئله‌دار (تنگ و کوتاه و نازک) معتقدند که این موضوع ظاهراً بر اساس یک برنامه‌ریزی مشخص بوده که طی سال‌ها اخیر به میزان زیادی باعث گرایش (ناخواسته) بسیاری از زنان جامعه به استفاده از این البسه به‌دلیل وفور و قیمت تقریباً پایین آن‌ها شده است.

28 نفر از پرسش‌شوندگان معتقدند که اگر تولیدکنندگان داخلی بتوانند بر روی دو مقوله جنس پارچه و کیفیت برش و دوخت تلاش و کار بیشتری را در دستور فعالیت خود قرار دهند شاید دیگر لازم نباشد که از خارج (و با این حجم زیاد) لباس وارد کنیم. درعین‌حال می‌توانیم علاوه بر پاسخگویی به نیاز داخلی فرصتی را هم برای حضور در بازارهای جهانی پیدا کنیم.

برخی مادران شرکت‌کننده در گفتگو با اشاره به اینکه در مبحث لباس کودکان هنوز جای کار زیاد است عنوان کردند جدا از بحث افزایش قیمت تأمل‌برانگیز اما مدل لباس‌های بچه‌گانه باید دارای ویژگی‌های خاصی مانند رنگ‌بندی؛ کیفیت و مدل‌های جالب‌تری باشد که متأسفانه هنوز به آن‌ها توجه خاصی نشده است.

جمعی بالغ‌بر 22 نفر از گفتگو‌شوندگان این گفتگو‌ها (جوانان و نوجوان دختر و پسر) معتقد بودند که لازم است گاهی تحولاتی منطقی در بحث لباس و مدل‌های آن به وجود آید که متأسفانه در کشور ما به این موضوع (مگر در چند مورد خاص) دقت نشده اینکه به‌طور نمونه ما در همدان اصلاً تاکنون نمایشگاه مد و تولیدات خاص جوانان نداشته‌ایم.

حدود 14 نفر از بانوان با اشاره به گرانی شدید و کمبود تولید برخی لباس‌های ویژه بانوان عنوان کردند بیشتر خانم‌هایی که هنوز معتقد به استفاده از لباس‌های بلند ضخیم (اعم از مانتو پیراهن و یا به‌صوت خاص چادر) هستند در این سال‌ها با مشکلات زیادی مواجهه هستند که باید به این موضوع توجه کرد.

حدود 11 نفر از آقایان همدانی با اشاره به وجود افرایش تأمل‌برانگیز قیمت و نیز برخی قیمت‌گذاری‌های عجیب‌وغریب در بازار البسه معتقدند که این بی‌نظمی باعث شده تا بسیاری از خانواده‌ها حتی در طول یکی دو سال هم نتوانند نسبت به تهیه البسه نو اقدام کنند.

همین گروه معتقدند که فقدان نظارت باعث شده تا امروز برخی لباس‌های نه‌چندان باکیفیت و قابل‌قبول صرف به‌علت ویترینی‌شدن در پاساژهای نسبتاً لوکس با قیمت‌های بسیار تأمل‌برانگیز برای فروش عرضه شود.

حدود هشت دانش‌آموز شرکت‌کننده در این گفتگو با عنوان اینکه از مدل و رنگ لباس‌های رسمی مدارس خود رضایت ندارند خواهان نظرخواهی از دانش‌آموزان در خصوص جذاب‌سازی آن‌ها منطبق با سلایق و نظریات آن‌ها شدند.