دلار و بورس روی کدام اعداد به تعادل می‌رسند

چرا با وجود کاهش قیمت ارز قیمت کالاها کم نمی‌شود؟

سپهرغرب، گروه اقتصادی: استاد اقتصاد دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه قیمت واقعی و بنیادی دلار براساس مطالعات انجام شده حوالی 20 هزار تومان است، گفت:‌ صادرکنندگان، روی تنزیل ارز مقاومت می‌کنند و اجازه کاهش نمی‌دهند.

این روزها به واسطه ریزش چند هزار تومانی دلار، بازار شایعات و تحلیل‌ها در مورد آینده قیمت‌ در بازار سهام، خودرو، طلا و ارز داغ است به همین علت هیجان و اثرات روانی آن را به وضوح می‌توان در این بازارها و ریزش قیمت‌ها مشاهده کرد.

علاوه بر آن میزان تأثیر کاهش دلار روی قیمت کالا و خدمات مصرفی مردم بسیار با اهمیت است. برای پیش‌بینی وضعیت نرخ ارز و تأثیر آن روی متغیرهای اقتصادی و بازارهای گوناگون به سراغ استاد اقتصاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران رفتیم.

تیمور رحمانی براساس مطالعات انجام‌شده معتقد است که رسیدن دلار به 11 تا 12 هزار تومان را نشدنی می‌داند و می‌گوید صادرکنندگان انحصاری در سامانه نیما که قدرتشان کم هم نیست اجازه ریزش قیمت ارز را نمی‌دهند و از طرفی جهش قیمت مسکن و سهام نیز با واقعیت‌ها و منطق اقتصادی نیز هم‌خوان نیست.

از وی درباره امکان کاهش قیمت کالاها و خدمات پس از کاهش قیمت ارز هم پرسیدیم. این پرسشی بود که مخاطبان فارس با ثبت سوژه «چرا قیمت‌ها با افت قیمت دلار کاهش نمی‌یابد؟» در سامانه فارس من طرح کرده بودند.

مشروح این گفت‌وگو بدین شرح است:

با توجه به روند کاهشی قیمت ارز در روزهای اخیر مردم انتظار دارند که آثار آن را در کاهش قیمت کالا و خدمات مشاهده کنند. گفته می‌شود در بازارهای مختلف مانند بازار خودرو همه فروشنده شدند یا منتظر هستند که چه زمانی شرایط قیمت‌ها تثبیت می‌شود. آیا این انتظار صحیح است؟ رابطه قیمت ارز با قیمت کالاها و دارایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

فکر نمی‌کنم نرخ ارز جا داشته باشد که خیلی پایین بیاید. بر اساس مبانی و بنیادهای اقتصاد جای چندانی برای پایین آمدن ندارد. در حالت خوش‌بینانه حوالی 20 هزار تومان می‌تواند باشد. بر اساس مطالعات خودم و دانشجویانم همین حدود را متصور هستیم. تفاوت میان قیمت کالا و دارایی‌ها وجود دارد. در سال 99 به دلیل شدید بودن انتظارات تورمی، بسیاری فکر می‌کردند تحت‌فشار تحریم‌ها کشور دچار بن‌بست می‌شود و به‌ناچار به چاپ پول برای گذراندن امورات روزمره روی خواهند آورد. متناسب با این نگاه و انتظارات شدید تورمی، قیمت دارایی‌ها از حد نرمال و طبیعی و بنیادی اقتصاد بالاتر رفت. خودرو نیز جنس دارایی به خود گرفت و قیمت آن وحشتناک بالا رفت. به همین دلیل بود که از حالت کالا خارج شد و جنس دارایی پیدا کرد. بعضی حتی فکر می‌کردند پایه پولی و نقدینگی به سمت 100 درصد برود. کسی تصور رشدهای معمولی و اندکی بالاتر از آن را نداشت و فکر می‌کردند از کنترل خارج می‌شود.

بعد معلوم شد که این خبرها نیست و انتظارات تورمی زیاد از حد بدبینانه بوده است. قاعدتاً باید قیمت‌ها برمی‌گشت و تعدیل می‌شد. همین اتفاق هم افتاد. اگر دقت کنید قیمت همه دارایی‌ها با چاشنی انتخابات ‌امریکا همراه شده و باعث کاهش قیمت‌ها شد؛ اما هنوز قیمت کالاها خود را با ارز تعدیل نکرده و قیمت خدمات به نسبت به دارایی‌ها رشد پیدا نکرد.

واقعیت این است که اکنون قیمت دارایی‌ها افت پیداکرده اما نباید انتظار داشت سطح قیمت کالا و خدمات کاهشی شود، چون افزایش آن‌ها قابل توجه و منطبق با رشد ارز نبوده است.

مسئله دوم در این باره مسئله چسبندگی قیمت‌ها است. باید توجه کرد که نباید انتظار کاهش قیمت کالاها را داشت؛ اما شاید برخی کالاهایی که مستقیم با ارز ارتباط دارند مقداری از قیمت آن‌ها کاسته شود.

این روزها قیمت ارز در بازار حدود 21 تا 23 هزار تومان نوسان می‌کند. از طرفی در سامانه نیما قیمت دلار همچنان روی 25 هزار تومان باقی‌مانده است. چرا این نرخ، خود را با بازار هماهنگ نمی‌کند؟ نکته دیگر اینکه صادرات غیرنفتی خود را با دلار 2500 تومانی تنظیم کرده و اگر قیمت دلار پایین بیاید آیا شاهد افت صادرات خواهیم بود یا وضعیت تغییری نخواهد کرد؟

در رابطه با اینکه چرا قیمت ارز در سامانه نیما واکنش نشان نداده است، باید گفت شرایط بازارها با هم متفاوت است. در بازار اسکناس، عده‌ای می‌خواهند قدرت خرید خود را حفظ کنند و شرایط آن با سامانه نیما متفاوت است. نیما شکل بازار ندارد و بیشتر سامانه است که صادرکننده و واردکننده با هم سروکار دارند.

به خاطر این که صادرکنندگان اصلی قدرت انحصاری دارند در مقابل کاهش نرخ دلار مقاومت می‌کنند. چون در نیما بازار رقابتی نیست این امکان وجود دارد که قیمت دلار پایین نیاید. البته عدم اطمینان نیز از شرایط کنونی وجود دارد و زود است بگوییم قمیت آن کاهشی شود. از طرفی خریدار ارز برای واردات کالا نمی‌تواند از بازار اسکناس نیاز خود را تأمین کند به خاطر مشکلات نقل‌وانتقال و هزینه‌های جانبی که به آن مترتب است؛ بنابراین وارد کننده نیاز خود را از طریق سامانه نیما تأمین می‌کند. در مقیاس تأمین ارز کلان مثل دو میلیون دلار اگر واردکننده بخواهد از بازار اسکناس جمع کند جابجا کردن آن دشوار است در حقیقت این بازارها تفکیک شده‌اند و خریداران و فروشندگان آن نمی‌توانند این دو را جایگزین هم کنند. صادرکنندگانی که قدرت انحصاری دارند احتمال این را می‌دهند که با آمدن رئیس جمهور جدید آمریکا ممکن است خبری نباشد و بعد از افتتاح اولیه ارز ناشی از انتظارات مجدداً قیمت‌ها بازگردد.

این دیدگاه که با حضور بایدن در آمریکا هم اتفاق خاصی در مورد کاهش نرخ دلار رخ ندهد و قیمت بالا برود، چقدر محتمل است؟

بله؛ دور از ذهن نیست. ما با سیاسیون در ارتباط نیستیم و باید شرایط پیش‌رو را بررسی کرد.

با حضور تیم جدید در آمریکا احتمال دارد که شاهد ریزش قیمت دلار باشیم؟ چه عواملی باعث شده پیش از اتفاقات جدید ناشی از انتخابات آمریکا، قیمت ارز در بازار ریزشی شود؟

قیمت همه دارایی‌ها از جمله دلار بیش از ارزش واقعی بالا رفته بود. در حال حاضر به‌دلیل ترسیم آینده بهتر، مبانی این قیمت‌های جهش‌یافته، سست شده و تعدیل آن چیز عجیبی نیست.

آیا در نقشه ارزی کشور و یا صادرات غیرنفتی، صادرات نفتی و بازگشت دلارهای بلوکه‌شده اتفاقی افتاده یا راه جدیدی برای دسترسی به ارزهای خارج از کشور باز شده است؟

ترامپ فرد کله شقی بود و همه دنیا این مسئله را دید. در شرایط کنونی، مقداری دسترسی به ارزهای خارج از کشور بیشتر و بهتر شده است. به‌نظرم دلیل اصلی مسئله انتظارات بود که فضا در حال حاضر تغییر کرده و دسترسی به منابع بیشتر شده البته تولید و فروش نفت نیز نسبت به قبل بهبود یافته است.

رسیدن قیمت دلار به 33 و 35 هزار تومان نرخ واقعی و بنیادی نبود؛ بنابراین از نرخ‌های کنونی تعجبی نداریم. چون دانشجویان اقتصاد روی نرخ‌های بنیادی با رانت منابع طبیعی و بدون آن، مطالعات و برآورد دارند. حداقل قیمت واقعی در شرایط کنونی 20 تا 22 هزار تومان پیش‌بینی می‌شود. این نرخ‌ها ربطی به اینکه بانک مرکزی چه می‌خواهد، ندارد بلکه مطالعات است.

با این اوصاف انتظار قیمت پایین‌تر را نداریم. عواملی مانند انتظارات، بهبود دسترسی به منابع و شرایط سیاسی در ریزش قیمت دلار موثر بودند. مسئله دیگر این است که متاسفانه منافع بازار سهام هم در میان ارز با قیمت بالا نهفته است. یک سال پیش این مسئله را گفتم. شرکت‌های عمده صادراتی وقتی قیمت ارز بالا باشد سودآوری زیادی خواهند داشت و مانع از افت سهام می‌شوند. ممکن است شرکت‌های بزرگ بگویند بازار ارز را وادار می‌کنیم که ریزش قیمت ادامه پیدا نکند.

با این نگاهی که شما داشتید، علت ریزش شاخص بورس در روزهای اخیر چیست؟ از طرفی هنوز قیمت ارز نیما کاهش نیافته است؟ چه عواملی بر این بازارها موثر بود؟

بالاخره دو اثر در این موضوع وجود دارد. بخشی انتظارات بود که گفته شد. دولت هم مایل است که نرخ دلار پایین بیاید. نه اینکه به سمت 10 یا 11 هزار تومان برسد،‌ بلکه زیر 20هزار تومان باشد. از طرفی صادرکنندگان مایل نیستند نرخ ارز پایین بیاید و به شدت با آن مشکل دارند. قدرتشان هم کم نیست و مشاهده کردید نرخ دلار بعد از روند نزولی، اندکی افزایش یافت. منافعشان در این است که نرخ دلار پایین نیاید و اجازه قدرت مانور در این زمینه را ندهند. مگر این که درآمدهای نفتی بیاید و آثار آن را ببینیم که البته زمان‌بر است.

با توجه به اینکه صادرات خود را با ارز 25 هزار تومانی تنظیم کرده و هزینه تولید برخی کالاها برای صادرات زیاد است و با این نرخ مزیت صادراتی پیدا می‌کنند اگر قیمت دلار کاهشی شود، فکر می‌کنید صادرات غیرنفتی شاهد تحولات خاصی خواهد بود؟

به‌هرحال برخی کالاهای صادراتی صرفه اقتصادی نخواهد داشت. صادرکنندگان اصلی مانند پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و معدنی‌ها و نظایر آن هستند که سهم عمده دارند. علی‌رغم ناکارایی که وجود دارد، تفاوت هزینه تولید و صادرات شان خیلی زیاد بوده و بعید است با کاهش اندک نرخ ارز تغییری در صادرات آن‌ها ایجاد شود. اگر قیمت روی 10 تا 12 هزار تومان باشد معلوم است صادرات برای آن‌ها نیز به‌صرفه نیست؛ به همین خاطر انتظار نداریم که نرخ دلار تنزل قابل‌توجه داشته باشد.

رئیس‌جمهور اخیراً گفته بود اگر هفت میلیارد دلار کره جنوبی آزاد شود دلار به 15 تومان می‌رسد و قبل‌تر نیز عنوان کرده بود برنامه ما برای سال آینده این است که دلار به 11 هزار و 500 تومان برسد و به رئیس‌کل بانک مرکزی نیز در این زمینه دستور داده‌ام.

نه مطمئن باشید هیچ‌وقت به این اعداد نمی‌رسد

اخیراً برخی از شرکت‌های حقوقی بورسی نیز نظرشان این بود که دلار تا 17 هزار تومان کاهش می‌یابد به همین علت شاهد خروج سرمایه از بازار هستیم.

: خیلی سخت است که دلار روی 17 هزارتومان بیاید. ولی اینکه روی 12 هزار تومان باشد نه به مصلحت اقتصاد ایران است و نه به راحتی امکان‌پذیر می‌شود. بانک مرکزی به راحتی تن به این مسئله نمی‌دهد که با تزریق ارز به بازار قیمت بازار را کاهش دهد. علاقه‌ای به این کار ندارد. در سخت ترین شرایط مقاومت کرده و سعی شده در حاشیه بازار مداخله کند تا ذخایر ارزی را از دست ندهد.

بعید است بانک مرکزی زیر بار برود که نرخ را به‌زور پایین بیاورد. نرخ جایی برای ریزش قابل‌توجه ندارد.

امکان دارد قیمت کالاهایی که مستقیم با ارز سروکار دارند کاهش یابد؟

بالا رفتن قیمت خیلی از کالاها به خاطر نرخ ارز نیست، مسئله اصلی این است که اساساً امکان واردات ندارند؛ مثلا بهترین لپ‌تاپ با نرخ ارز آزاد در بازارهای دیگر 40 میلیون تومان است اما در بازار ما 100 میلیون تومان فروخته می‌شود. چون امکان واردات آن فراهم نیست. به محض اینکه واردات شود دو اثر قیمتی و تقاضا می‌تواند در مجموع در برخی کالاها و اقلام باعث کاهش قیمت شود؛ اما در سایر کالاها تأثیر محسوسی نخواهد داشت.

در مورد تأثیر نرخ ارز روی بازار بورس نظرتان چیست؟ وضعیت شاخص بورس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ریزش‌ها تا چه زمانی ادامه‌دار خواهد بود؟

رابطه بلندمدتی برای بورس، مسکن و ارز پیش‌بینی کردیم. تا پایان شهریورماه امسال قیمت سهام خیلی پرش کرده بود. تازه در شهریورماه نشان می‌داد که این جهش زیاد بوده وای به حال اینکه بخواهید با قیمت‌های مردادماه که در اوج بود، مقایسه کنید. در حال حاضر به‌نظر می‌رسد با وضعیت فعلی شاخص بازار و قیمت سهام با افتی که کرده خیلی جایی برای کاهش قابل‌توجه نداشته باشد و در همین حدود بازی کند. دست‌کاری‌هایی که در بازار سهام می‌شود مانع از این بوده که به نتیجه درست برسیم.

منظورتان روی شاخص یک‌میلیون و 100 هزارتا یک‌میلیون و 200 هزار واحد است؟

بله بعید است تمایلی برای کاهش قابل توجه وجود داشته باشد. نسبت به همین موقع نقدینگی را که بررسی می‌کنیم 38 درصد رشد کرده است. این کار پوششی برای قیمت‌های بالا است. رشد قیمت سهام و مسکن از رشد نقدینگی نیز جلو زده بودند. در حال حاضر با افتی که رخ‌داده و همچنین رشد نقدینگی که داریم همگرایی میان این دو شاخص در حال ایجاد شدن است.

با توجه به خارج شدن پول از بازار سرمایه کدام بازار قابلیت جذب دارد؟ چه اتفاقی برای این پول‌ها می‌افتد؟

هیچ اتفاقی نمی‌افتد. سیالیت سپرده‌ها کم می‌شود. آدم‌ها به‌جای خریدوفروش در بازارهای گوناگون، سپرده در بانک ماندگار می‌کنند. احتمالاً سهم سپرده‌های غیردیداری افزایش پیدا می‌کند. ماه قبل رشد حجم پول کم شده بود که نشان می‌دهد از سیالیت نقدینگی کاسته شده است.

گفت‌وگو از مجتبی رحمتی