گردگیری روحی و معنوی در «شو برات»/ آیینی به قدمت تاریخ لرستان

یکی از آیین‌هایی است که قدمتی چند هزار ساله داشته و مختص به لرستان است، شو برات که ریشه چند هزار ساله دارد از آیین‌های نوروز است، آیینی که هر چند کم رنگ شده اما در شرایط امروز که بعضا کینه، حسادت و تنگ نظری افزایش پیدا کرده احیا آن برای زدودن کدورت‌ها حس می‌شود.

 نسرین صفربیرانوند، شوبرات آیینی هم طراز با الفه است اما با رویکردی متفاوت، شاید بسیاری از لرستانی‌ها نیز تاکنون اسمی از این آیین نشنیده‌ باشند و این بدون شک ضعفی است که باید در فرصت مناسب آسیب شناسی شود.

اما آنچه این آیین کهن و قدیمی را مهم جلوه داده است تاکید آن بر زدودن کدورت‌ها قبل از شروع سال جدید است، گذشتگان ما اصرار قابل توجهی بر رفع کینه و دل نگرانی‌های مردم در پایان سال داشته‌اند بنابراین از هر روشی برای تحقق این امر استفاده می‌کردند.

در این میان اما نکته‌ا‌ی که باید به آن توجه کرد کم رنگ و فراموش شدن برخی آیین‌ها که ریشه در باور و اعتقاد مردم دیار و سرزمینی دارد که فرهنگ غنی آن زبانزد جهانیان است، موضوعی که متولیان و دلسوزان عرصه فرهنگ باید مد نظر قراردهند احیا این آیین‌ها است.

الفه و شو برات دو آیین با دو رویکرد متفاوت

 رییس کانون هنرهای آیینی سنتی لرستان درباره قدمت آیین «شو برات» می‌گوید: در تاریخ و فرهنگ لرستان یک« شو برات» یا «شب برات» داریم یک «شوالفه» در خصوص تاریخ شو برات اختلاف‌هایی وجود دارد برخی می‌گویند این آیین یک روز قبل از جمعه آخرسال انجام می‌شده و برخی معتقد هستند؛ یک روز بعد از جمعه آخر سال ، اما آنچه واضح است قدمت شو برات به چند هزار سال پیش از اسلام برمی‌گردد.

بهزاد پاکدل عنوان می‌کند: برخی از آیین‌ها به دلیل مغایرت فرهنگی پس از اسلام از بین رفتند اما آیین‌هایی مانند شب الفه و شب برات به دلیل سازگاری با اسلام همچنان باقی ماندند.

وی به تفاوت دو آیین شو الفه و شو برات اشاره می‌کند و می‌افزاید: در حالی که شو الفه برای مردگان است اما شو برات برای زندگان است، در الفه حلوا را به یاد مردگان تناول می‌کنند و شو برات بزرگداشت زندگان است.

انحراف یک آیین از مسیر اصلی 

رییس کانون هنرهای آیینی سنتی لرستان می‌گوید: در گذشته شب الفه و جمعه آخر سال گریه و زاری در کار نبوده، یعنی کسی حق نداشته هنگام حضور در آرامستان‌ها گریه کند زیرا معتقد بودند عید در راه است و شادی را طلب می‌کردند، در گذشته جمعه آخر سال مردم به بیان خاطرات خوب و خوشی از که از درگذشتگان داشته‌اند می‌پرداخته‌اند، اما امروز شاهد انحراف این آیین از مسیر اصلی خود هستیم به طوری که گریه و زاری مردم در قبرستان‌ها رواج دارد.

پاکدل می‌گوید: بعضی‌ها زمان الفه را چهارشنبه و برخی نیز جمعه آخر سال عنوان می‌کنند، در جمعه آخر سال زنها زودتر از مردان به خانه آمده و مقداری حلوا با روغن حیوانی تهیه و روی سینی کوچکی می‌گذاشتند و دهها نفر از آن می‌خوردند، گاهی اشعاری هم می‌خواندند مانند «حلوا  داخ و داخ  دست سزونمه، کلگا شیرولی شار شیوونمه»

پاکدل عنوان می‌کند: این صحنه را خوب به یاد دارم که مردهای آبادی خانه به خانه می‌گشتند و فاتحه می‌خواندند، هر چند الفه در کل ایران و حتی بخش‌هایی از افغانستان و تاجیکستان نیز وجود دارد اما آنچه مسلم است اینکه لرستان در حال حاضر سردمدار برگزاری آیین الفه است زیرا مردم این دیار آیین را به صورت باستانی حفظ کرده‌اند هر چند در برخی جاها کمرنگ شده است.

شو برات؛ گردگیری معنوی

وی در مورد آیین شوبرات می‌گوید: شوبرات هم همان الفه است با این تفاوت که تنها مختص لرستان به ویژه عشایر و روستاییان بوده است، البته برات به تدریج و به آرامی در حال برچیده شدن است، در شهر که دیگر خبری از شو برات نیست اما در برخی روستاها این آیین همچنان پابرجا است، غذای شوبرات همانند الفه همان حلوا بوده البته گوشت کلشیر یا همان خروس نیز صرف می‌شده است.

تاکید بر گردگیری خانه دل

رییس کانون هنرهای آیینی سنتی لرستان می‌گوید: این آیین با قدمتی چندهزار ساله به دنبال حرمت نگه داشتن دل پاک زندگان است، اخرین مرحله گردگیری در بین مردم بوده گردگیری از دل، یعنی اهالی هر محله و آبادی با دل پاک به استقبال نوروز می‌رفتند، بزرگترها جمع شده و خانه به خانه سر می‌زدند تا کدورت‌ها از بین برود.

پاکدل می‌افزاید: اجازه نمی‌دادند هیچ کس با کدورت وارد سال جدید بشود همانگونه که خانه‌ها را از کثیفی پاک می‌کردند بر گردگیری خانه دل نیز تاکید داشتند، به تعبیری یک گردگیری معنوی که ضرورت احیا آن در شرایط کنونی حس می‌شود.

تاکید بر احیا آیین‌ها

وی معتقد است؛ برای احیا آیین‌هایی این چنینی نیازبه بازکردن و توضیح است تا جنبه خرافی که در ذهن نسل امروز است از بین برود زیرا این نسل تا نفهمند قبول نمی‌کند.

رییس کانون هنرهای آیینی سنتی لرستان  می‌گوید: متاسفانه دستگاه‌های فرهنگی که می‌بایست آیین‌ها و سنت‌ها را حفظ و احیا کنند نیازمند آموزش فرهنگی هستند، مجموعه سیستم فرهنگی استان حقیقتا بیمار است بنابراین احیا آیین‌ها کار سختی است اما دشواری دلیل بر محال بودن نیست.