چرا جمعیت در دهه شصت افزایش یافت؟/ رشد جمعیت دهه شصت؛ مولد جمعیت جوان برای دهه80 و90

دیده تمایل بیشتر قشر فرودست به داشتن فرزندان بیشتر تقریبا به یک قانون اجتماعی و اقتصادی ثابت تبدیل شده است. تفاوت میان میزان باروری مناطق شهری و روستایی ایران شاهدی بر این مدعاست.

 سخنان نوروزی رهبر انقلاب نکات مهمی درباره جمعیت و نقش جمعیت جوان در بحث تولید داشت. یکی از مهترین قسمتهای صحبت ایشان درباره نقش رشد جمعیت دهه شصتی در پیدایش جمعیت جوان مستعد تولید در دهه‌های 80 و90 بود.

ایشان در این بخش از سخنان خود رشد جمعیت در دهه شصت را به رغم مخالفت‌ها و تمسخرها در داشتن یک جامعه جوان مستعد تولید در دهه‌های 80 و90 موثر دانستند.

اما چه عواملی باعث رشد جمعیت در دهه شصت شد؟ بازخوانی علل و عوامل رشد جمعیت در دهه شصت و مقایسه آن با آنچه از دهه هفتاد به بعد و با شروع طرح‌ کنترل جمعیت اتفاق افتاد، کمک خوبیست تا ببینیم چه عواملی باعث کاهش تدریجی و البته در مقاطعی ناگهانی رشد جمعیت در طی این چند دهه شده است.

الگوی ازدواج و نوع نگاه به آن*

سبک زندگی ارتباط مستقیمی با نوع نگاه به ازدواج و همچنین سن ازدواج دارد. از طرفی سن ازدواج خود تعیین‌کننده افزایش یا کاهش طول دوره باروری و تعداد فرزندانی است که در یک ازدواج متولد خواهند شد.

طبق سرشماری‌ها در دهه چهل میانگین سن ازدواج دختران 18.4 بوده است. این شاخص از همان سال تا سال 1390 همیشه افزایشی بوده است و فقط در سال 95 کمی کاهش پیدا کرده است. میانگین سن ازدواج دختران در سال 1390 به 23.4 رسید.

روند رشد تغییرات رشد جمعیت ایران برحسب مناطق شهری و روستایی 1335تا 1395

 تحصیلات و باروری

کوکران، آماردان اسکاتلندی معتقد است که تحصیلات زنان احتمالا سن ازدواج آنها را افزایش داده است. این حالت بر میزان باروری و رشد جمعیت تاثیر مستقیم دارد. بررسی‌های آماری و جامعه‌شناسانه دیگر هم نشان می‌دهد که تحصیلات بر نگرش‌ها نسبت به اندازه خانواده و منافع فرزندان تاثیر دارد.

بر اساس نتایج سرشماری در سال 1395 زنان با تحصیلات فوق‌لیسانس و دکترا در اوایل دهه هشتاد کمتر از 1.4 فرزند به دنیا می‌اوردند. درحالی که در همان زنان دیپلمه 1.8 فرزند به دنیا می‌اوردند. این عدد برای زنان گروه اول در سال 1395 به 1.2 فرزند رسید. درحالی که زنان گروه دوم در این سال هرکدام 2.2 فرزند به دنیا آوردند.

میزان باروری کل بر حسب سطح تحصیلات کل کشور بر اساس سرشماری 1395

 میزان باروری شهری کشور برحسب تحصیلات بر اساس نتایج سرشماری 1395

 وضعیت اقتصادی و اجتماعی

پدیده تمایل بیشتر قشر فرودست به داشتن فرزندان بیشتر تقریبا به یک قانون اجتماعی و اقتصادی ثابت تبدیل شده است. تفاوت میان میزان باروری مناطق شهری و روستایی ایران شاهدی بر این مدعاست. در سال 1395 میزان باروری کل در مناطق شهری برابر 1.95 و در مناطق روستایی2.6 وده است. میزان باروری مناطق شهری کشور در سطح باروری بالاتر از دیپلم و در نقاط روستایی تقریبا در سطح راهنمایی است.

میزان باروری روستایی کشور برحسب سطح تحصیلات بر اساس نتایج سرشماری 1395

 سیاست‌های جمعیتی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایران همگام با فراز و نشیب‌‌های سیاست‌های جمعیتی، رشد جمعیت هم تغییر پیدا کرده است. به این ترتیب که با اعمال برنامه‌های تنظیم خانواده ، رشد جمعیت در سال از سال 1346 تا انقلاب روند روبه کاهشی داشته است. پس از انقلاب ناگهان این روند افزایش پیدا می‌کند و با اجرای سیاست‌های تشویق موالید رشد جمعیت در دهه 1355تا 1365 به رشدی نزدیک به 4درصد رسید. این رشد در تاریخ کشورمان بی‌سابقه است.

میانگین سن در اولین ازدواج زنان و مردان کل کشور 1345 تا 1395

 بعد از با اجرای سیاست‌‌‌‌های کنترل جمعیت از سال 1398 رشد سالانهجمعیت کشور از 3.9 در دهه 1355-1365 به 1.61 درصد در دهه 1375-1385 رسید. بعد از گذشت دو دهه در برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری برای افزایش میزان باروری کل به رقمی بالاتر از سطج جانینی یعنی 2.2 فرزند شد. در بند اول سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری در 30اردیبهشت 1393 نیز ب  افزایش میزان باروری به سطح بالاتر از جانشینی تاکید شده است.