«کاسم‌سا» سنت برادری و همسایگی لرستانی‌ها در رمضان

سپهرغرب، گروه خبر: هرساله با استشمام عطر ماه بندگی و خضوع به درگاه الهی، آیین و رسوم کهنی در دیار لرستان زنده می‌شود که رنگ و جلوه‌ای خاص به ماه میهمانی خدا می‌بخشد.

سرزمینی با تمدن چندهزارساله و آیین‌های کهن که مردم یک‌دست شیعه این استان ولایی ماه ضیافت الهی را نیز همچون دیگر ایام سال، با آیین و سنن خاص این منطقه برگزار می‌کنند.

با فرا رسیدن ماه بندگی، درهای رحمت به سوی عاشقان کوی یار در این دیار نیز باز می‌شود و دل‌های غبارگرفته و بی‌قرار، بار دیگر با آیینی خاص رو به سوی تنها معبود خود می‌کنند، مردم لرستان از گذشته دور تاکنون با آغوشی گشاده و شور و اشتیاق به استقبال رمضان و میهمانی خداوند می‌روند.

رمضان در لرستان همواره با آیین‌ها و نمادهایی خاص همراه بوده است و مردم این دیار سعی در بهره‌گیری هرچه بیشتر از سفره پروردگار در این ماه مبارک دارند.

بنا بر رسوم گذشته این استان، برخی از مشتاقان خوان الهی روزهای پایانی ماه شعبان را روزه می‌گیرند و در همین ایام با نظافت و غبارروبی مساجد و منازل، به استقبال ماه ضیافت الهی می‌روند.

مردم لرستان در این ماه بیشتر از ایام دیگر در مساجد حاضر می‌شوند و سعی می‌کنند نمازهای یومیه خود را به جماعت بخوانند و معتقدند که ماه رمضان فرصتی برای کسب تقوا و انس با معنویت است که این‌روزها به‌دلیل شیوع کرونا، کمتر از حضور در خانه‌های امن الهی بهره‌مند می‌شوند.

مردم این دیار همانند مردم دیگر استان‌های کشور در ماه رمضان آداب و رسوم خاص خود را دارند که یکی ‌از مهم‌ترین آن «صله ‌ارحام» است، به‌طوری ‌که سعی می‌کنند در این ماه بیش از همه ایام سال افراد فامیل و آشنایان را به هنگام افطار به منزل خود دعوت و به بهترین شکل از آن‌ها پذیرایی کنند، اما این رسم زیبا نیز امسال تحت تأثیر وضعیت قرمز کرونا کنار زده می‌شود.

نذری دادن بین لرستانی‌ها آن‌قدر در این ماه رواج دارد که کمتر نیازمندی از برکت این نذری‌ها بی‌نصیب می‌ماند، زنان‌ ل‍رس‍ت‍‍ان‍‍ی‌ ب‍‍ا پ‍خ‍ت‍ن‌ ‌ان‍واع‌ ‌آش‌، ش‍ل‍ه‌زرد، ف‍رن‍‍ی و ح‍ل‍وا سعی می‌کنند نذر خود را ادا کنند و با این عمل نه‌تنها سفره خودشان، بلکه سفره دوستان و همسایگان را هم بی‌نصیب نمی‌گذارند.

ب‍رپ‍‍ای‍‍ی‌ م‍ح‍‍اف‍ل‌ ‌ان‍س‌ ب‍‍ا ق‍رآن‌ ک‍ری‍م‌، ت‍لاوت‌ و ت‍ف‍س‍ی‍ر ک‍لام‌ وح‍‍ی‌، رس‍ی‍دگ‍‍ی‌ ب‍ه‌ م‍ح‍روم‍‍ان‌ و ن‍ی‍‍ازم‍ن‍دان‌ ج‍‍ام‍‍ع‍ه‌، زی‍‍ارت‌ ‌ام‍‍اک‍ن‌ م‍ت‍ب‍رک‍ه‌، ح‍ض‍ور در م‍راس‍م‌ م‍ذه‍ب‍‍ی‌، ب‍رگ‍زاری‌ ‌آی‍ی‍ن‌ ‌اح‍ی‍‍ا در شب‌های قدر، ‌اج‍رای‌ س‍ن‍ت‌ پ‍س‍ن‍دی‍ده‌ ص‍ل‍ه‌ ‌ارح‍‍ام‌ و ن‍م‍‍از ‌ع‍ی‍د ف‍طر ‌از م‍‍ه‍م‌تری‍ن‌ ‌آداب‌ و رس‍وم‌ م‍‍ع‍ن‍وی‌ م‍ردم‌ ل‍رس‍ت‍‍ان‌ در م‍‍اه‌ ض‍ی‍‍اف‍ت‌الله‌ ‌اس‍ت.

ج‍م‍‍ع‌آوری‌ فطری‍ه‌ ب‍رای‌ م‍س‍ت‍م‍ن‍دان‌ ب‍ه‌ویژه‌ ‌اف‍رادی‌ک‍ه‌ ن‍س‍ب‍ت‌ ف‍‍ام‍ی‍ل‍‍ی‌ ب‍‍ا ی‍ک‍دی‍گ‍ر دارن‍د ن‍ی‍ز ی‍ک‍‍ی ‌از ‌آداب‌ ح‍س‍ن‍ه‌ای‌ ‌بوده‌ ک‍ه‌ ‌از دی‍رب‍‍از در ‌ای‍ن‌ ‌اس‍ت‍‍ان‌ وجود داش‍ت‍ه‌ ‌اس‍ت‌.

امسال نیز اگرچه ویروس نامیمون کرونا بسیاری از آیین و سبک‌های زندگی را تحت تأثیر قرار داده است و در این مدت مردم نتوانسته‌اند آن‌گونه که باید به رسوم پایبند باشند، اما همچنان برخی از سنت‌ها را می‌توان با توجه به پروتکل‌های بهداشتی به‌جا آورد.

 کاسم‌سا

یکی از سنت‌های زیبای مردم این دیار که در ایام ماه مبارک رمضان بسیار پُررنگ‌تر می‌شود، فرستادن بخشی از غذای افطار و سحر به منزل ‌همسایه‌ها است که قوم لر به ‌آن‌ «کاسم‌سا» می‌گویند. این رسم هنوز هم در این استان برگزار می‌شود و بسیاری از زنان سعی می‌کنند در زمان افطاری مقداری از غذای تهیه‌شده برای خانواده را نیز راهی سفره همسایه کنند.

مردم لرستان گویی با این سنت دیرینه خود، رسالت و هدف نهایی از ماه میهمانی خدا و نشستن کنار سفره خالق هستی‌بخش را یادآوری می‌کنند، بنابراین با این سنت زیبا، دستگیری از نیازمندان و مستمندانی را که شاید نان شب دغدغه همیشگی‌شان است، به‌خوبی انجام می‌دهند.

علاوه‌بر به‌جا آوردن سنت «کاسم‌سا»، در پایان ماه مبارک رمضان نیز دستگیری از نیازمندان با جمع کردن زکات فطریه اهل خانه و بخشیدن آن به نیازمندانی از خویشان و همسایگان، به‌جا آورده می‌شود.

پژوهشگر و باستان‌شناس لرستانی درخصوص سنت‌های مردم لرستان گفت: «کاسم‌سا» سنتی رایج در استان به‌شمار می‌رود و اصل و ریشه آن به ماه مبارک رمضان می‌رسد که در ایام قدیم مردم این دیار قسمتی از داشته‌های سفره افطار و سحری خود را به همسایگان می‌دادند.

عطا حسن‌پور افزود: زیبایی این سنت باعث شد که با استقبال مردم در طول دوران مختلف، به‌تدریج در ایام غیر ماه رمضان نیز مورد توجه قرار گیرد؛ اما همچنان در ماه رمضان بیشتر از هر زمان دیگری به‌جا آورده می‌شود. هرچند در مقایسه با گذشته کم‌رنگ‌تر شده، اما در محله‌های قدیمی شهر خرم‌آباد همانند گذشته انجام می‌شود و یادآور فرهنگ این دیار از گذشته تاکنون است.

 حلوای شب قدر

این پژوهشگر لرستانی گفت: یکی دیگر از آداب و رسوم مردم لرستان در ماه مبارک رمضان مربوط به شب‌های قدر، ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) است که مردم در شب 21 ماه رمضان حلوای نذری می‌پزند و بخشی از آن را بر سر سفره سحر می‌گذارند، بخشی را به همسایگان می‌دهند و بخشی هم به‌‌عنوان شیرینی روز عید فطر نگه داشته می‌شود.

حسن‌پور افزود: آن‌ها معتقدند این حلوا مقدس و خوش‌یمن است و به‌ همین دلیل نخستین صبحانه ماه شوال را در روز عید فطر، با این حلوا کامل می‌کنند.

وی اظهار کرد: برگزاری جشن نیمه ماه مبارک مصادف با ولادت امام حسن مجتبی (ع)، نذری دادن، برپایی محافل انس با قرآن کریم، تلاوت و تفسیر کلام وحی، رسیدگی به محرومان و نیازمندان، زیارت اماکن متبرکه، حضور در مراسم مذهبی و برگزاری آیین‌ احیا در لیالی قدر ‌از دیگر ‌آداب‌ معنوی مردم این دیار همچون دیگر نقاط ایران در ماه مبارک رمضان است.

 افطار با صدای توپ

حسن‌پور گفت: از دیگر سنت‌های مردم لرستان که در گذشته‌های دور انجام شده و امروز تنها در خاطرات گذشتگان باقی مانده، شلیک توپ در محله پاسنگر شهرستان خرم‌آباد بوده است.

وی افزود: در این سنت، تمام ایام ماه رمضان زمان اذان صبح را با شلیک توپ به مردم اعلام می‌کردند و اکنون تنها چیزی که از این سنت باقی مانده، اصطلاح توپ پاسنگر بوده که در خاطرات ثبت شده است.

 سحری‌خوانی

حسن‌پور گفت: ازجمله آیینی که امروزه می‌توان گفت در شهر به فراموشی سپرده شده، آیین سحری‌خوانی است که در زمان نبود ساعت و رادیو، سرنانوازان و دهل‌نوازان در محله‌ها آهنگی به‌نام سحری می‌نواختند.

وی ادامه داد: سحر در خرم‌آباد آداب مختص خود را داشت، کهن‌سالان می‌گویند در گذشته به امید بانگ خروس نمی‌ماندیم، در زمان نبود ساعت و رادیو، عده‌ای به‌نام «جارچی»، سرنانوازان و دهل‌نوازان در محله‌ها با آواز «مسلمو هیز کو که وقت خوا، که وقت شیرین شپوهه» مردم را برای خوردن سحری بیدار می‌کردند و بعضی از خطیبان ساکن محله نیز برای سحرخوانی به پشت‌بام می‌رفتند و پس از حمد و ثنای الهی به دعاگویی و مناجات‌خوانی می‌پرداختند.

این پژوهشگر لرستانی اظهار کرد: افرادی نیز به‌وسیله کوبه در خانه، بانگ بر پشت‌بام و مشت‌زنی بر دیوار خود را موظف می‌دیدند بستگان، همسایگان و سایر اهل کوی و برزن را بیدار کنند تا روزه‌داران فرصت کافی برای سحری‌ خوردن داشته باشند.

به گفته وی برخی نیز بر پشت‌بام خانه‌ها و مساجد می‌رفتند و اذان می‌خواندند که بعد از آنکه مسجدها بلندگودار شدند و اذان از بلندگوهای مسجد و رادیو پخش می‌شد، بازهم عده‌ای گویی نذر داشتند و همچنان بر پشت‌بام اذان می‌خواندند.

 کلوخ اندازان

این باستان‌شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی لرستان یادآور شد: یکی دیگر از سنت‌های فراموش‌شده این استان سنت «کلوخ اندازان» مربوط به شهرستان بروجرد است که رسم بر این بوده مردم از یک روز قبل شروع ماه رمضان این مراسم را که همراه با خوردن انواع خوراکی، آجیل و غذاهای متنوع بوده است، به‌جا می‌آوردند و خود را برای آغاز ماه رمضان آماده می‌کردند.

وی افزود: این سنت با آنکه مدت‌ها بوده که اجرا نمی‌شود، اما هنوز هم در اذهان و خاطرات باقی مانده است.

حسن‌پور گفت: خانه‌تکانی و مهیا کردن فضای خانه یکی دیگر از آداب و رسوم رایج ماه رمضان در استان لرستان است که بانوان این دیار از چند روز قبل شروع ماه مبارک رمضان انجام می‌دهند تا خانه‌تکانی دل‌ها و پاکی قلب‌ها را همراه با پاکیزگی خانه‌ها کنند.

 سغدو

حسن‎‌پور همچنین بیان کرد: یکی از غذاهای سنتی این استان که معمولاً در ماه رمضان سر سفره افطار به چشم می‌خورد، «چزنک رغو» بوده که یک نوع فطیر نازک و روغنی است.

وی همچنین از «سغدو» به‌عنوان یکی دیگر از غذاهای سنتی این استان یاد کرد، برنج مخصوصی که با آلو مخلوط و در درون شکمبه گوسفند طبخ می‌شود.

این پژوهشگر لرستانی ادامه داد: آبگوشت، شومی کوو (شامی کوکو)، نان برساق و سمنو هم دیگر اجزای سفره سحر و افطار لرها هستند که به این سفره‌های محلی رونق می‌دهند.

 حیدری‌خوانی

از دیگر آیین‌ مردم این سرزمین می‌توان به «حیدری‌خوانی» اشاره کرد، آیینی که در گذر زمان کم‌رنگ شده است.

به‌دلیل اینکه درگذشته افراد باسواد کمی وجود داشت، قرآن نیز در تمام خانه‌ها موجود نبود، بنابراین در ماه مبارک رمضان مردم به خانه فرد باسوادی که قرآن داشت می‌رفتند و او برای آن‌ها قرآن تلاوت می‌کرد.

همچنین مردم لرستان بعد از تلاوت قرآن کتاب «حمله حیدری» نیز می‌خواندند، هرچند در همه ‌شب‌های سال حیدری‌خوانی را داشته‌اند، اما در ماه رمضان به‌خصوص در شب‌های قدر به شیوه‌ای خاص‌تر این کار را انجام می‌دادند.