نقش فضاهای عمومی در ایجاد شهرهای زیست‌پذیر

سپهرغرب، گروه شهر: چگونگی طراحی فضاهای عمومی و قابلیت دسترسی آن‌ها برای عموم مردم نقش مهمی در میزان زیست‌پذیری یک شهر ایفا می‌کند، اما این‌که چگونه می‌توان به این هدف رسید پرسشی است که ذهن بسیاری از مدیران شهری را مشغول کرده است.

حتی بسیاری از مردم که هیچ‌گونه آشنایی با طراحی شهری ندارند می‌دانند که وجود فضاهای عمومی باکیفیت، در میزان رضایتمندی آن‌ها از زندگی در یک شهر سهیم است. البته میزان رضایت شهرنشینان به مؤلفه‌های مختلفی بستگی دارد چراکه هر شهروند ممکن است انتظار متفاوتی از محل زندگی خود داشته باشد. برخی از مردم وجود فضاهای سبز را مهم‌ترین عامل در افزایش کیفیت زندگی شهری فرض می‌کنند، حال‌آنکه برخی نیز امکانات آموزشی، رفاهی، فرهنگی و سرگرمی را برای انتخاب محل سکونت خود در اولویت قرار می‌دهند. درهرحال نیاز مردم مختلف از شهر خود هرچه که باشد شکی نیست که وجود فضاهای عمومی نقش مهمی در افزایش میزان کیفیت زندگی در آن شهر ایفا می‌کند. در واقع مردم در فضاهای عمومی می‌توانند با سایر مردم تعامل کنند و حتی در آنجا به کسب درآمد مشغول شوند.

در همین راستا، برنامه‌ریزان شهری باید فضاهای عمومی خوشایند و زیبایی طراحی کنند تا شهرنشینان را به طی کردن هرچه بیشتر اوقات فراغت خود در بیرون از خانه سوق دهند و تعامل بین جوامع کم‌درآمد را تقویت کنند. طبق استانداردهای جهانی، شهری که به‌خوبی طراحی شده باشد حداقل بین 15 تا 20 درصد زمین آن را فضاهای عمومی فراگرفته است. این در حالی است که بیش از 75 درصد کلان‌شهرهای آمریکایی این اصل را به‌درستی پیاده نکرده و ساکنان آن‌ها با کمبود شدید دسترسی به فضاهای عمومی روبه‌رو هستند؛ اما پرسشی که پیشِ‌روی اغلب مردم جهان است این‌که چگونه می‌توان میزان فضاهای عمومی شهرها را افزایش داد و از این طریق، به زیست‌پذیری آن کمک کرد؟

  تعریف دوباره زیرساخت‌های شهری با رویکرد مکان‌محور

هویت شهرها بدون وجود مردم بسیار بی‌معنی است و به همین دلیل، طراحی شهرها بر اساس خواسته‌های ساکنان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بدیهی است که طراحی فضاهای عمومی یک شهر باید به‌گونه‌ای باشد که تمام ساکنان به آن‌ها حس مالکیت داشته باشند. تنها در این صورت، مردم فضاهای عمومی را قابل‌دسترسی می‌دانند و می‌توانند در آن‌ها با رضایت به طی کردن اوقات فراغت خود بپردازند. در همین راستا، مدیران باید اقداماتی کارآمد برای ایجاد شهرهای پویا و سالم اعمال کنند و در برنامه‌ریزی‌های خود تمام مردم، صرف‌نظر از سن، نژاد، موقعیت اجتماعی یا اقتصادی را به‌طور برابر موردتوجه قرار دهند. ایجاد پارک‌ها در نزدیکی محل سکونت تمام شهرنشینان بهترین رویکرد برای ایجاد برابری بین شهروندان به شمار می‌رود که می‌تواند آن‌ها را به پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و تنفس هوای سالم سوق دهد.

  استفاده از استانداردهای بانک جهانی در ایجاد فضاهای عمومی

پروژه‌های بسیاری در بانک جهانی انجام شده که به‌خوبی بهبود کیفیت زندگی شهری را برای تمام مردم، به‌خصوص فقرا و افراد آسیب‌پذیر در پی داشته است. برنامه‌ریزان شهری می‌توانند با استفاده از اصول به‌کاربرده شده در این پروژه‌ها، طراحی‌های شهری را به‌گونه‌ای تغییر دهند تا رفاه، رضایتمندی، حس تعلق به فضاهای شهری در میان تمام ساکنان شهر را افزایش دهند و درنهایت به زیست‌پذیری آن کمک کنند.

  ایجاد فضاهای عمومی و پیاده‌راه‌های جدید در شهرها

بدیهی است که بسیاری از شهرهای قرن بیستم طوری طراحی شده که فضاهای عمومی و پیاده‌راه‌ها کمترین جایگاه را در آن‌ها دارند و بخش اعظم مکان‌های عمومی را خودروها به خود اختصاص داده‌اند. حال‌آنکه فعالیت جسمی و به‌خصوص پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در افزایش پویایی شهروندان و در نتیجه بهبود سلامت آنان بسیار حائز اهمیت است؛ بنابراین مدیران باید به اصلاح شهرها و تبدیل مکان‌های عمومی به فضاهای سبز و پیاده‌راه‌ها بپردازند و از این طریق مردم را به تحرک بیشتر تشویق کنند.

  تقویت رشد اقتصادی از طریق مکان‌های عمومی

فضاهای عمومی نه‌تنها در بهبود روحیه مردم سهیم هستند و حس امنیت به آن‌ها می‌بخشند، بلکه در تقویت توسعه اقتصادی شهرها نیز نقش مهمی بر عهده دارند. کیفیت یک فضای عمومی به افزایش حس تعلق در میان شهروندان منجر می‌شود و این مؤلفه، رشد مناطق شهری را در پی خواهد داشت؛ بنابراین، اگر مردم از فضاهای عمومی محل زندگی خود راضی باشند علاوه بر این‌که در حفظ آن می‌کوشند بلکه به برقراری ارتباط اجتماعی هرچه بیشتر با یکدیگر نیز می‌پردازند در نتیجه تعامل اجتماعی، اعتماد بین مردم روزبه‌روز افزایش خواهد یافت و همین امر در تقویت حس کسب‌وکار در این مکان‌ها مؤثر واقع می‌شود. بدیهی است که افزایش کسب‌وکار نیز به سهم خود در رونق اقتصادی یک شهر سهیم است و می‌تواند سطح فقر را در آن به حداقل برساند.