مردم‌سالاری دینی، ابزار یا اصالت؟

سپهرغرب، گروه فرهنگی: از منظر اسلام، مردم‌سالاری دینی ابزاری برای انتخابات است یا الگویی اصیل در حکمرانی است که انتخابات تنها یکی از مصادیق آن به شمار می‌رود؟

شاید اولین مفهومی که به ذهن ما با شنیدن عبارت مردم‌سالاری دینی متبادر می‌شود، موضوع شرکت در انتخابات مجلس و دولت و حضور پای صندوق‌های رأی باشد. سؤال این است که ظرفیت مردم‌سالاری دینی به‌عنوان الگویی از حکمرانی به همین مقدار محدود می‌شود یا همان‌طور که رهبر انقلاب هم تأکید دارند مردم‌سالاری نوعی از مشارکت مردم است که موجب اعتمادبه‌نفس ملی شده و کشور را در قلل پیشرفت‌های سیاسی، علمی و اقتصادی قرار می‌دهد.

  رهبر انقلاب: مردم‌سالاری فقط انتخابات نیست، مردم‌سالاری دینی یعنی سالار زندگی جامعه، مردم هستند

به‌عنوان‌مثال رهبر انقلاب طی سخنرانی در سال 1396، انتخابات و رأی مردم در تعیین مستقیم یا غیرمستقیم رهبری، رئیس‌جمهور و سایر مسئولان را تنها بخشی از مردم‌سالاری دانسته و می‌گویند «مردم‌سالاری یعنی مردم را در همه امور زندگی صاحب رأی و تدبیر و تصمیم قرار دادن و این درست در نقطه مقابل هیچ‌کاره بودن مردم و استبداد مطلق سلاطین و طواغیت در قرن‌های متمادی قبل از انقلاب است.»

علاوه بر آن در سخنرانی در سال 95 می‌گویند: «بعضی خیال می‌کنند این مردم‌سالاری فقط پای صندوق رأی و انتخابات است؛ آن [تنها] یکی از جلوه‌های مردم‌سالاری دینی است. مردم‌سالاری یعنی بر اساس دین و بر اساس اسلام، سالارِ زندگیِ جامعه، خود مردم هستند؛ مردم‌سالاری یعنی این؛ این معنای مردم‌سالاری اسلامی است.»

همچنین ایشان در سخنرانی در سال 96 ضمن اشاره به اینکه مردم‌سالاری دینی یعنی اعتماد کردن به مردم و آماده کرده بسترها برای به فعلیت رسیدن ظرفیت‌های مردم به‌نحوی‌که کشور را در قلل پیشرفت اقتصادی و علمی قرار دهند می‌گویند «با افزایش اعتمادبه‌نفس ملی پیشرفت علمی، صنعتی و دانش‌های نوپدید رخ می‌دهد که باعث افزایش اثرگذاری سیاسی در منطقه است و ناشی از حضور مردم و تأثیرگذاری آن‌ها بر همه حوادث کشور است که عظمت ملت و کشور را به‌دنبال دارد.»

  مشارکت مردم در انتخابات به میزانی است که حضور آن‌ها در دیگر شئون حکمرانی جدی گرفته شود

عضو هیئت‌علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم دراین‌باره گفت: مردم‌سالاری دینی نوعی الگوی مشارکت مردم در حکمرانی و حکومت اسلامی است که همه شئون جامعه را در برمی‌گیرد، به شکلی که مشارکت مؤمنانه و مسئولیت‌پذیر در همه عرصه‌های ساختن کشور و تمدن نوین اسلامی در جمهوری اسلامی را به‌دنبال دارد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا پیروزمند، در ادامه گفت: تنها یکی از جلوه‌های ساختن کشور، عرصه سیاسی و اقتدار سیاسی کشور است که در اقتدار سیاسی نیز یکی از عرصه‌ها، عرصه انتخابات و راهپیمایی مردم در روزهای مهم چون 22 بهمن، قدس یا تشییع شهید سلیمانی یا ارتحال امام خمینی (ره) است که البته آن‌ها هم جلوه‌ای دیگر از حضور سیاسی مردم در ایجاد اقتدار سیاسی برای نظام اسلامی و بسیار هم حائز اهمیت هستند.

وی افزود: منتها ازآنجایی‌که جامعه شئون و ابعاد دیگری هم دارد، مردم‌سالاری دینی و مشارکت مردم می‌تواند جلوه‌های دیگری هم داشته باشد، ازجمله آن‌ها مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی است. بار اصلی اقتصاد کشور را باید به مردم سپرده شود، به میزانی که زمینه برای مشارکت مردم و حضور و مسئولیت‌پذیری آن‌ها در اقتصاد فراهم شود، آن‌هم مردمی که مؤمنانه و نه سودجویانه رفتار می‌کنند. این طیف از مردم جدا از کسانی هستند که بر اساس فرصت‌طلبی می‌خواهند صرفاً سود شخصی خود را در نظر بگیرند.

عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم تأکید کرد: در عرصه فرهنگی هم همین‌طور است و ما در نوع تولیدات محصولات فرهنگی مثل فیلم، سریال، بازی‌های یارانه‌ای، کتاب اسباب‌بازی، مد و لباس با محصولات فرهنگی دیگر همین مسئله را داریم و باید حضور و مشارکت مردم را داشته باشیم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین پیروزمند ضمن اشاره به اینکه معارف و مبانی اسلامی زیادی داریم که بر مشارکت مردم در همه شقوق حکومت اسلامی تأکید دارند گفت: به‌عنوان‌مثال عبارت «کلکم راع و کلکم مسئول» شاهد بر این است که تمام آحاد جامعه در قبال سرنوشت جامعه مسئول هستند.

وی ادامه داد: همچنین معصومین (س) در فرمایشاتی که در نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه بخشی از آن‌ها ذکر شده درباره حق امام بر مردم و حق مردم بر اشاره دارند، حق امام بر مردم این است که مردم از او تبعیت کنند و حق مردم بر امام و حکمرانان این است که مشمول انصاف و حسن سیرت امام شوند.

عضو هیئت‌علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم افزود: اگر به عبارت «فاستبقوا الخیرات» صرفاً نگاه فردی نداشته باشیم، متوجه می‌شویم یکی از اسباب معرفت دستگیری از دیگران است و یکی از جلوه‌های فاستبقوا الخیرات این است که در جامعه‌سازی هر کس مسئولیت خودش را به‌درستی ایفا کند، همه این مفاهیم در منابع اسلامی هم مردم را به مشارکت داشتن و هم مسئولان را به مشارکت دادن مردم در حکومت توصیه می‌کند تا اقتدار سیاسی کشور کامل رقم بخورد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین پیروزمند گفت: بنابراین تعلیمات دینی، ما را به مشارکت و مسئولیت‌پذیری آگاهانه و دیندارانه در عرصه‌های مختلف سیاسی و فرهنگی و اقتصادی دعوت می‌کند البته انتخابات در کشور ما بیشتر جنبه اقتدار سیاسی نظام را تأمین و تقویت می‌کند.

وی درباره تأثیر مشارکت دادن مردم در همه شئون حکومت گفت: مشارکت مردم به میزانی است که انگیزه حضور داشته باشند و حضور خود را مؤثر ببینند. اگر مردم احساس کنند مجموعه‌هایی که بر سر کار می‌آیند واقعاً خادم مردم هستند و مؤمنانه و مسئولیت‌پذیر رفتار می‌کنند و با صداقت از ناتوانایی‌ها و محدودیت‌های خود با مردم سخن می‌گویند و به قول خود عمل می‌کنند، امید و مشارکتشان در انتخابات بیشتر می‌شود. به عبارتی تلاش یا عدم تلاش مسئولان برای پاسخگویی به مطالبات مردم تقویت یا تضعیف انتخابات را به‌دنبال دارد.

عضو هیئت‌علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت: البته انتخابات به‌ویژه انتخابات ریاست جمهوری با شور بیشتری در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر برگزار می‌شود، چون مردم می‌دانند انتخاب آن‌ها تعیین‌کننده و تأثیرگذار است و برای خود حق تعیین سرنوشت قائل هستند و تنوع سلایق که در طول این سالیان رأی آورده است نشان‌دهنده واقعی بودن نقش مردم است.

  مردم‌سالاری دینی به‌دنبال به فعلیت رساندن ظرفیت‌های مردم است

همچنین عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رئیس اندیشکده فقه و حقوق اسلامی مرکز الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت گفت: علی‌رغم اینکه شرکت در انتخابات بسیار مهم است اما نباید تنها مصداق آن تلقی شود.

آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، افزود: هدف از بعثت انبیا ایجاد عدالت و قسط آن هم با تکیه بر توان و مشارکت مردم است تا استفاده از اهرم فشار حکومت. همچنین قرآن صراحتاً در آیه 157 سوره اعراف می‌گوید که هدف از بعثت انبیا شکوفا کردن استعدادها و ظرفیت‌های مردم در سایه عدالت است و این رسالت همه حکومت‌های دیگر نیز هست...

وی ادامه داد: اینکه حکومت از مردم در انتخابات یا راهپیمایی‌ها استفاده کند و در بقیه امور آن‌ها را کنار بگذارد، حالت استفاده ابزاری از مردم را دارد، درحالی‌که در دین اسلام استفاده از مردم ابزاری نیست بلکه اصالی است و باید اصالت داشته باشد و به معنای واقعی کلمه به مردم میدان داده شود.

رئیس اندیشکده فقه و حقوق اسلامی مرکز الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت افزود: اینکه روایت داریم حضرت حجت (ع) اولین کاری که می‌کنند عقول مردم را بالا می‌برند و ظرفیت‌های آن‌ها را به فعلیت می‌رسانند مصداق همین اشارات رهبر انقلاب درباره مردم‌سالاری دینی و شکوفایی استعدادهای مردم است که برخاسته از مسلمات دین ما است و عقل هم همین موضوع را تأیید می‌کند.

علیدوست در پاسخ به اینکه ضعف‌های حکمرانی ما چیست، گفت: ضعف‌های متعددی ازجمله ضعف اقتصادی، مدیریتی و سیاست خارجه وجود دارد. لازم است حاکمیت مردم را به معنای واقعی باور کند و مردم احساس نکنند از آن‌ها استفاده ابزاری می‌شود. مردم نباید به احزاب و جناح‌ها تقسیم شوند. در حکومت علوی، حضرت علی (ع) به مالک سفارش می‌کند که مردم را تکه‌تکه نکن و کف ارتباط تو با مردم از انسان بودن شروع می‌شود پس آن‌ها را دسته‌دسته نکن. بنابراین اینکه گاهی دیوار می‌کشیم و مردم را تقسیم می‌کنیم نقطه‌ضعف کوچکی نیست. یا در اختلاف‌های جناحی به‌راحتی اخلاق پایمال می‌شود و در این حیطه شاهد بداخلاقی هستیم، بداخلاقی مسئولان با مسئولان یا مسئولان با مردم و برعکس، این آسیب‌ها امروز خود را نشان داده است.