انواع خشکسالی و اهمیت مدیریت بحران آب

در حال حاضر حدود 55 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند که پیش‌بینی شده است تا سال 2050 به 70 درصد برسد. بدیهی است که رشد جمعیت چالش‌های بسیاری بر سر راه مدیران شهری قرار می‌دهد چرا که باید طراحی شهرها را سازگار با نیاز جوامعی به مراتب بزرگ‌تر تغییر دهند. از مهم‌ترین چالش‌هایی که در پی افزایش جمعیت شهرها گریبانگیر مقامات شهری می‌شود، می‌توان به تلاش برای کاهش اثرات جزایر گرمایی و پیشگیری از انتقال سریع بیماری‌ها همچنین ارائه خدمات عمومی ضروری حمل و نقل، بهداشت و مراقبت سلامت اشاره کرد. اما بدون شک، چیزی که در این بین از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار خواهد بود فراهم آوردن دسترسی برابر به آب سالم برای تمام ساکنان یک شهر است.

گزارشات حاکی است که در پی افزایش اثرات جزایر گرمایی بر زمین، بسیاری از آبراهه‌های بزرگ جهان وضعیتی شبیه به شرایط خشکسالی را تجربه می‌کنند و این در حالی است که بیش از یک میلیارد و 200 میلیون نفر از جمعیت سراسر دنیا نیز در مناطقی با کمترین دسترسی به آب به سر می‌برند.

 تعریف خشکسالی و انواع آن

شاید اولین چیزی که از مفهوم خشکسالی در ذهن همه شکل می‌گیرد، کاهش بارش برای مدتی طولانی باشد که به کمبود آب، خسارت دیدن محصولات زراعی و وقوع آتش‌سوزی‌های جنگلی منجر می‌شود، اما این واقعه ممکن است در پی رویدادهای دیگری نیز نظیر استفاده بی رویه و مدیریت اشتباه منابع آبی اتفاق بیفتد.

در ایالات متحده آمریکا، خشکسالی دومین پدیده مهم وابسته به اقلیم محسوب می‌شود که اقتصاد کشور را با رکود مواجه کرده است. بیش از 150 تعریف متفاوت از خشکسالی وجود دارد که البته دانش معاصر از تمام این تعاریف به چهار جمع‌بندی کلی رسیده است.

 خشکسالی وابسته به اقلیم یا خشکسالی هواشناسی

این نوع خشکسالی به طور مستقیم با آب و هوا و جغرافیای یک منطقه در ارتباط است؛ در مناطق دارای این نوع خشکسالی، بارش باران و برف به ندرت اتفاق می‌افتد و به همین دلیل مناطق خشک و کم‌آب سراسر منطقه را فرامی‌گیرد و تبعات خود را بر زندگی ساکنان بر جای می‌گذارد.

 خشکسالی زراعی

چنانچه آب لازم برای پرورش محصولات کشاورزی در یک منطقه وجود نداشته باشد، به اصطلاح، خشکسالی زراعی در آن اتفاق می‌افتد که اغلب به دلایل مختلف نظیر پدیده‌های اقلیمی، کاهش ذخیره آب زیرزمینی و مخازن آب یا مدیریت نادرست این منبع طبیعی است و در نتیجه آن، پرورش محصولات کشاورزی ناموفق است و در نهایت، به کمبود ذخیره مواد غذایی و زیان‌های اقتصادی منجر می‌شود.

 خشکسالی هیدرولوژیکی

در این نوع خشکسالی، که اغلب بر اثر خشکسالی وابسته به اقلیم، کاهش بارش برف و باران و منابع آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد، بشر و کره خاکی با کمبود شدید آب مواجه می‌شوند. خشکسالی هیدرولوژیکی اغلب مدت‌ها پس از سایر انواع خشکسالی‌ها اتفاق می‌افتد چرا که زمانی نسبتاً طولانی لازم است تا کاهش بارش برف و باران اثرات خود را بر اجزای سیستم هیدرولوژیکی نظیر کاهش جریان آب رودخانه‌ها، رطوبت خاک و یا منابع آب زیرزمینی بر جای بگذارد.

 خشکسالی اجتماعی-اقتصادی

خشکسالی اجتماعی_اقتصادی زمانی یک نقطه از کره زمین را درگیر خود می‌کند که تقاضا به طور قابل توجهی از عرضه تجاوز کند. این نوع خشکسالی ممکن است در بسیاری از موارد به مرگ و میر، قحطی و حتی مهاجرت مردم به نقاط دیگر دنیا منجر شود چرا که بشر را با کمبود شدید آب و مواد خوراکی مواجه می‌کند حتی در مناطقی که خشکسالی اجتماعی-اقتصادی به وقوع می‌پیوندد امکان توقف تولید الکتریسیته آبی نیز وجود دارد چرا که میزان آب لازم برای تولید انرژی در دسترس نیست.

 اثرات خشکسالی بر زندگی شهری

بدیهی است که کمبود آب در یک منطقه، تبعاتی جبران‌ناپذیر از خود بر جا می‌گذارد و بیش از همه، سلامت انسان و محیط زیست را نشانه می‌گیرد. در نتیجه کمبود آب، آلودگی هوا شدت می‌گیرد چرا که خاک خشک، آتش‌سوزی‌های سرکش و طوفان‌های گرد و خاک منجر به پیدایش ذرات معلق در هوا می‌شود در چنین شرایطی، بیماری‌ها با سرعت بیشتری در میان مردم انتشار می‌یابد و حتی کمبود آب برای شستشوی دست‌ها بر سرعت انتقال بیماری از یک فرد به دیگری می‌افزاید.

بهداشت شهری، یکی از مهم‌ترین اثرات خشکسالی به حساب می‌آید که البته از توجه زیادی میان محققان در حین پرداختن به مسئله تغییرات اقلیمی برخوردار نشده است. در واقع کمبود آب که خود تا حد زیادی بر اثر جزایر گرمایی شهرها اتفاق می‌افتد می‌تواند بهداشت شهری را تحت تأثیر قرار دهد که در نتیجه این رویداد، فاضلاب و دیگر آلاینده‌ها، زیرساخت‌های شهری را فرا خواهد گرفت.

بدیهی است که تولید الکتریسیته نیازمند حجم زیادی از آب است و خشکسالی می‌تواند کمبود انرژی و افزایش هزینه‌های آن را برای ساکنان یک شهر در پی داشته باشد. نیروگاه‌های گرمایی برای ادامه فعالیت خود به مقدار بسیار زیادی آب احتیاج دارد که در نتیجه کمبود آب، عملکرد آن‌ها بسیار کند و در نتیجه نیروی بسیار کمتری تولید می‌شود.

 بارسلونا، پیشرو در مدیریت آب

بارسلونا در اسپانیا، یکی از موفق‌ترین شهرهای جهان در زمینه تأمین آب به شمار می‌رود؛ در سال 2008، روزانه بیش از 800 هزار لیتر آب مصرف می‌شد که در نتیجه منابع آب شهر به طور قابل توجهی کاهش یافت که در نهایت، دولت هیچ چاره‌ای جز واردات آب از فرانسه نداشت. این رویداد در خشک‌ترین سال تاریخ اسپانیا اتفاق افتاد که در بین تمام شهرهای سراسر کشور، بارسلونا بحرانی‌ترین وضعیت را پشت سر گذاشت. اما این فاجعه فرصتی بود تا مدیران شهر هوشمندانه‌تر از قبل، آب را مدیریت و پیامدهای تلاش‌های بی‌وقفه خود را این روزها و حتی در آینده تجربه کنند.

برنامه‌ریزان بارسلونا از سنسورهای اینترنت اشیا و سایر خدمات مشابه برای نحوه استفاده آب در خدمات عمومی بهره گرفتند که این تکنولوژی قادر است مقدار مصرف آب را در این مکان‌ها کاهش دهد و به ذخیره قابل توجه آن در مخازن کمک کند. اعمال این اقدام، تنها در سال 2014 منجر به صرفه‌جویی بیش از 75 میلیون یورو از هزینه‌های شهری در سال 2014 شد و از آن زمان هر ساله پیامدهای مثبت بیشتری را برای شهر به ارمغان آورده است علاوه بر این شهردار بارسلونا ساکنان آن را به حضور در برنامه ذخیره آب تشویق کرد که در نتیجه این امر، مصرف آب در زندگی روزمره شهروندان نیز به طور قابل توجهی کاهش یافت.