کشاورزی شهری؛

فرصتی برای جلوگیری از هرز رفتن منظر شهری

کشاورزی شهری راهکاری برای بهبود پایداری شهرها با افزایش کیفیت محیط‌زیست

رشد شهرها و افزایش جمعیت شهرنشین در سالیان اخیر سبب بروز مشکلات فراوانی برای سلامت محیط‌زیست شهری شده است دراین‌بین با توجه به اینکه شهرنشینی امری غیر قابل اجتناب در زمان ماست باید به فکر سازوکارهایی جهت کاهش فشار بر طبیعت از سوی شهرها، تعامل شهرها و محیط‌زیست جهت ارتقای کیفیت زیست‌محیطی در شهرها باشیم تا از نیازهای ساکنان شهر بدون فشار بر طبیعت و محیط‌زیست، توسط خود شهر تأمین شود زیرا کشاورزی شهری، در برقراری ارتباط منطقی میان نیازهای شهری و حفظ کیفیت اکولوژیکی نقش ارزنده‌ای ایفا می‌کند بنابراین برآن شدیم تا در گفت‌و‌گویی اختصاصی با اسماعیل کهرم مشاور اسبق امور کشاورزی در وزارت کشاورزی و نیز فعال محیط‌زیست ابتدا با بیان کلیاتی از کشاورزی شهری، به بررسی نقش کشاورزی شهری در ایجاد تعادل میان رابطه شهر و محیط‌زیست به‌منظور کاهش فشار بر طبیعت و ارتقای کیفیت زیست‌محیطی شهر و نیز ساختار کالبدی شهر با استفاده از این ظرفیت بپردازیم که در ادامه می‌خوانید:

مشاور اسبق امور کشاورزی وزارت کشاورزی با بیان اینکه استقرار شهرها از سال‌ها پیش بر مبنای وجود آب‌وخاک حاصلخیز یعنی کشاورزی بوده است گفت: در واقع شهرها بر اساس داشتن این پتانسیل‌ها شکل‌گرفته و گسترش یافتند و بعدها متأسفانه توسط ساختمان و کاربری‌های متفاوت بلعیده شدند.

اسماعیل کهرم با بیان اینکه با افزایش جمعیت جهان مسائل جدیدی دامن‌گیر بشر امروزی شده که شهرهای ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند تشریح کرد: یقیناً این افزایش، نیاز بیشتر به مواد غذایی را در پی دارد و از طرفی به دلیل افزایش بهره‌وری از زمین‌های کشاورزی، این زمین‌ها دچار استهلاک شدید شده‌اند.

وی ادامه داد: برای رفع آن تا سال‌ها دست به جنگل‌زدایی زدیم که باعث افزایش میزان فرسایش خاک و نیز کاهش پوشش گیاهی شد.

مشاور اسبق امور کشاورزی وزارت کشاورزی ادامه داد: این مسائل توسعه پایدار شهرها را با مشکلات اساسی مواجه کرده است پس راه‌حل‌های متنوعی در کلیه سطوح و رشته‌ها برای مرتفع نمودن این بحران‌ها پیشنهاد شده که یکی از آن‌ها کشاورزی شهری است.

کهرم با بیان اینکه کشاورزی شهری سیستمی است که در آن با استفاده صحیح از منابع و بستر طبیعی یک شهر می‌توان بخشی از نیازهای غذایی شهروندان را تأمین و کیفیت محیط‌زیست شهری را حفظ و از تخریب ذخایر طبیعی جلوگیری کرد (بعد محیطی) و با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به ابعاد اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار نیز جامه عمل پوشاند عنوان کرد: متأسفانه تاکنون در هیچ‌یک از شهرهای ایران این رویکرد دنبال نشده است.

وی با اشاره به اینکه یکی از جنبه‌های دیگر به‌کارگیری کشاورزی شهری، جنبه زیباشناختی است اذعان کرد: امروزه شهرها از نمادهای جغرافیایی محیط طبیعی، اجتماعی و اقتصادی بهره‌مند هستند و شهروندان در پی فعالیت‌های روزانه و در تکاپو احداث مسکن، مستمراً این دو نماد را تغییر شکل می‌دهد برای گذران زندگی روزمره و معاش خود محیط‌زیست شهری را دگرگون می‌کنند که در این فرآیند، فضاهای سبز، باغ‌ها و جنگل‌ها تبدیل به آسمان‌خراش‌ها و شهرک‌های مسکونی می‌شوند.

این فعال محیط‌زیستی افزود: براین اساس آهن و آجر، سیمان و سنگ جایگزین سیمای ساختمانی شهرها که روزگاری علاوه بر تأمین محل سکونت انسان چشم‌اندازی سبز و زیبا در اختیار وی قرار می‌داد، شده است به‌طوری‌که شهرنشینان امروزی گاهی که به درون خود می‌نگرند با احساس خلأ عمیق از دستیابی به طبیعت، خود را به‌دوراز آسایش و آرامش راستین پیدا می‌کنند.

کهرم با بیان اینکه در این راستای استفاده کشاورزی شهری به‌عنوان راه‌حلی‌ مناسب برای آشتی دوباره با طبیعت و تغییر چشم‌انداز شهری است عنوان کرد: در واقع کشاورزی شهری استفاده از فضاهای بکر موجود در شهرها می‌تواند راه‌گشا باشد.

وی با اشاره به اینکه در واقع کشاورزی شهری از هرز رفتن منظر شهری جلوگیری می‌کند خاطرنشان کرد: این امر علاوه بر جنبه‌زیبایی‌شناختی شهر موجب تلطیف هوا و نهایتاً بهبود محیط‌زیست ساکنان شهر می‌شود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر در کشورهای اروپایی زمین‌های بکر موجود توسط شهرداری‌ها به‌صورت زمین‌های کشاورزی در شهرک‌های اقماری به‌صورت قطعات کوچک به شهروندان علاقه‌مند اجازه داده می‌شود تشریح کرد: درواقع این مهم برای شهرداری‌ها می‌تواند درام پایداری را به همراه داشته باشد.

مشاور اسبق امور کشاورزی وزارت کشاورزی با تأکید براینکه یکی از موانع عمده برای افزایش بهره‌مندی از فضای کشاورزی شهری فقدان اطلاعات لازم برای ارزیابی کاربرد آن‌ها در شرایط محلی است اذعان کرد: یقیناً در شهری همچون همدان که به لحاظ آب‌وهوا نیز خاک از ظرفیت بالایی برخوردار می‌توان در این خصوص با همکاری نهادهای همچون جهاد کشاورزی در مسیر ترویج و شهردار در عرصه تأمین برنامه‌ریزی کرد.

کهرم با اشاره به برخی دیگر از مزایایی بهره‌مندی از کشاورزی شهری گفت: پاسخگویی به تهدیدهای جهانی ازجمله بحران‌های زیست‌محیطی، بحران‌های انرژی و بحران‌های ایمنی نیز تولید مواد غذایی ارگانیک و دسترسی به غذای سالم و تأمین بخشی از نیازهای خوراکی شهرنشینان از دیگر فرصت‌های است که در صورت برنامه‌ریزی و اراده طرح در بستر شهر می‌توان از کشاورزی شهری استحصال کرد.

وی با بیان اینکه افزایش ارتباط شهر با حومه شهر و استفاده از حومه شهر جهت کشاورزی استفاده از آب‌های حاصل از رواناب‌ها، آب باران و فاضلاب تصفیه‌شده از دیگر مزیت‌های کشاورزی شهری است، خاطرنشان کرد: ایجاد فرصت‌های شغلی و منابع درآمد جدید و امرارمعاش برای گروه‌های کم‌درآمد و درآمد بیشتر برای خانواده‌های متوسط و پردرآمد افزایش فضای سبز مثمر در بستر‌ها نیز از دیگر پتانسیل‌های کشاورزی شهری است.

این فعال محیط‌زیست با تأکید براینکه افزایش تنوع زیستی و افزایش رابطه همزیستی بین شهرها و زمین‌های کشاورزی و نیز پایداری محیط‌زیست با ایده‌های زیباسازی، اوقات فراغت، ورزش، تعامل اجتماعی از دیگر مباحثی است که می‌توان با کشاورزی شهری به‌دنبال احیای آن‌ها در شهرها بود، تشریح کرد: کمک به مدیریت آب شهری و استفاده از آب جمع‌آوری‌شده باران و فاضلاب و کاهش روان‌آب‌ها کاهش مسافت میان تولید و مصرف محصولات کشاورزی و کاهش هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل آن‌ها نیز از دیگر شاخص‌های است که در کشاورزی شهری می‌توان دنبال کرد.

کهرم با تأکید برای تغییر اقلیم شهرها طی سال‌های اخیر بر اثر خشک‌سالی اظهارکرد: کاهش دمای محیط‌های شهری و مقابله با جزیره گرمایی از دیگر مزیت‌ها اصلی کشاورزی شهری است.

وی با بیان اینکه استفاده از زمین به‌عنوان یک ابزار مشارکت اجتماعی و توسعه مشارکت مردمی و تقویت احساس تعلق به جامعه در شهرها امروز یک ضرورت روان‌شناختی در شهر‌ها است گفت: درواقع کشاورزی شهری راهکاری برای رسیدن به این هدف است.

مشاور اسبق امور کشاورزی وزارت کشاورزی با اشاره به اینکه کاهش هزینه تولید مواد غذایی و نیز توزیع منصفانه آن در شهرها بر اساس بهره‌مندی از فرصت کشاورزی شهری در شهرهای امروز کشور عنوان کرد: حمایت از رشد اقتصاد ملی و بهبود پایداری شهرها با افزایش کیفیت محیط‌زیست از طریق کاهش ضایعات بازیافت و پسماندهای محصولات کشاورزی بر اثر کاهش مسافت حمل‌ونقل تیز از دیگر مزیت‌های است که در کشاورزی شهری محقق می‌شود.

کهرم با تأکید براینکه افزایش کیفیت هوا و کاهش آلودگی و افزایش زیبایی در شهر توسعه‌ای درون‌زا که با تکیه بر منابع معنوی، بومی و ایجاد منظر فرهنگی ایجاد حس دل‌بستگی از طریق پرورش گیاه بین فضا و انسان از شاخص‌هایی است که با کشاورزی شهری انجام می‌پذیرد خاطرنشان کرد: تغییر فضای سبز مصرف‌کننده به تولیدکننده، ارتقای منظر شهری از طریق تولید محصول و خاطره‌انگیزی آن، ایجاد فضاهای چند عملکردی و در نهایت مدیریت زمین از اصلی‌ترین راهاوردهای کشاورزی شهری است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد کشاورزی شهری در شهرهای امروز یک راهکار اصولی برای احیا و زنده کردن شهرهای ادامه حیات اجتماعی و زیستی آن‌ها است زیرا اگر این فرصت و پتانسیل موجود در اغلب شهرها نادیده گرفته شود به معنای واقعی شاهد تحلیل رفتن هویت شهر به‌عنوان یک موجود زنده و تبدیل شدن آن به سکونت‌گاه‌های بی‌روح تشکیل‌شده از سنگ، سیمان و آهن خواهیم که دیگر در آن نباید به‌دنبال پویایی اجتماعی، اقتصادی و زیستی بود زیرا در این نوع شهرها تعاملات اجتماعی به کمترین حد خود رسیده و بیشترها به خوابگاه تبدیل می‌شود.