رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو؛

فرسایش خاک در ایران نشان فروپاشی سرزمینی

فرسایش خاک در ایران هشت برابر میانگین جهانی/تغییر کاربری، دیم‌زارهای رها شده، نابودی تالاب‌ها اصلی‌ترین دلایل فرسایش خاک/احیای مراتع راهکار پیشرو

خاک از منابع طبیعی و محدود زمین است و پس از آب‌وهوا، مهم‌ترین جزء محیط‌زیست محسوب می‌شود، اهمیت و نقش خاک در تغییرات آب و هوایی، فرسایش زمین، امنیت غذایی و نیز اکوسیستم به ترتیب موضوع کنوانسیون سازمان ملل در خصوص تغییرات آب و هوایی، کنوانسیون سازمان ملل در خصوص مبارزه با بیابان‌زایی و نیز کنوانسیـون تنوع زیستـی به‌عنوان مصادیقی از منابع الزام‌آور مرتبط در عرصه حقوق بین‌الملل محیط‌زیست است، براین اساس توجه به حفظ و صیانت از خاک در کشور با توجه به تغییر اقلیم می‌بایست در بخش‌های مختلف ازجمله کشاورزی مورد توجه مردم و نیز مسئولان و متولیان این عرصه باشد بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ترتیب دهم که در ادامه می‌خوانید:

محمد درویش با بیان اینکه خاک اصلی‌ترین مؤلفه امنیت غذایی در هر کشور است گفت: براین اساس در برخی کشورها شاید شاهد صادرات آب باشیم اما کسی نسبت به خاک کشورش اقدام نمی‌کند.

وی با تأکید براینکه برای تولید هر سانتی‌متر مکعب خاک در کشور ما با شرایط اقلیمی فعلی به‌طور متوسط 800 سال زمان نیاز است، اذعان کرد: براین اساس برای تولید کالایی که هر سانتی‌متر آن 800 سال زمان نیاز است ارزش‌گذاری غیر قابل انجام خواهد بود.

وی بابیان اینکه در ایران به دلیل برخورداری از کوهستان‌های جوان و نیز تشکیلات زمین‌شناسی جوان و پرشیب به‌صورت طبیعی نرخ فرسایش خاک بالاست ابراز کرد: دراین‌بین برخی رفتارهای نابخردانه و به‌ویژه تغییر کاربری‌ها منجر به افزایش چند برابری نرخ فرسایش خاک در کشور و عرصه‌ها طبیعی و کشاورزی شده است.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات مراتع و جنگل‌ها با تأکید براینکه به‌طور متوسط میزان خاک‌زایی در ایران چیزی بین یک‌ششم و تا یک‌هفتم فرسایش خاک است ابراز کرد: این آمار متأسفانه یکی از نشانه‌های سقوط و فروپاشی در سرزمین ماست که سالانه به‌طور میانگین دو میلیارد تن خاک را از دست می‌دهیم.

درویش ادامه داد: حال آنکه هر تن خاک به خاطر کانی‌های فلزی موجود در آن دارای ارزش 28 دلاری است و این بدان معنا است که با فرسایش خاک سالانه 56 میلیارد دلار از سرمایه‌‌های ملی را از دست می‌‌دهیم.

وی با تأکید براینکه فرسایش دو میلیارد تنی در ایران یک‌دوازدهم کل فرسایش خاک در جهان را شامل می‌شود تصریح کرد: این در حالی است که سالانه در دنیا تنها 24 میلیارد تن خاک از دست می‌رود؛ بنابراین اگر مقایسه در اعداد داشته باشیم مشخص می‌شود که این میزان فرسایش در ایران که تنها یک درصد از خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده قابل پذیرش نیست.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو افزود: این عدد و رقم متأسفانه بیانگر آن است که در ایران به نسبت میزان خاک فرسایش خاک هشت برابر متوسط جهانی است.

درویش ادامه داد: با این تفاسیر تشکیل هر سانتی‌متر مکعب خاک در دنیا 400 سال و در ایران 800 سال زمان می‌برد پس انتظار می‌رود توجهمان نسبت به حفظ خاک دو برابر متوسط جهانی باشد اما متأسفانه چنانکه عنوان شد میزان فرسایش خاک در کشور هشت برابر متوسط جهانی است.

وی با بیان اینکه وخامت اوضاع در ایران در بحث فرسایش خاک 16 برابر متوسط جهانی است، خاطرنشان کرد: درواقع هرسال به‌اندازه تنب کوچک و بزرگ و جزیره ابوموسی خاک از دست می‌دهیم.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: درواقع یکی از جدی‌ترین بحران‌هایی که می‌تواند تاب‌آوری سرزمینی را با چالش جدی مواجه کند بحث فرسایش خاک چه به‌صورت آبی و چه به‌صورت فرایش بادی است.

درویش با بیان اینکه امروز فرسایش بادی به دلیل نابودی تالاب‌ها در کشور رو به افزایش است، ابراز کرد: در خصوص راهکار و رویکردی که باید در بخش کشاورزی برای جلوگیری از فرسایش خاک مدنظر قرار گیرد باید بگویم بخش بزرگی از فرسایش خاک از دیم‌زارهای رها شده نشأت می‌گیرد.

وی ادامه داد: بنابراین یکی از مهم‌ترین رویکردها این است که عرصه‌های فاقد پتانسیل تولید (مراتع) به دیم‌زار تبدیل نکنیم زیرا این دیم‌زارها در بهترین حالت سه تا چهار ماه در سال زیر کشت می‌روند و در مابقی سال به دلیل خالی بودن از کشت عرصه مناسبی برای تاخت‌وتاز و افزایش فرسایش خاک به‌حساب می‌آیند.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات مراتع و جنگل‌های کشور با اشاره به اینکه باید به سراغ احیای مراتع و زادآوری طبیعت از این طریق (احیای مرتع) نه کشاورزی دیمی رفت، ابراز کرد: زیرا در کشوری که 89.7 درصد آن را خاک‌های تراخشک، خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهند و درعین‌حال میزان تبخیر در کشاورزی دیم بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است رفتن به سمت کشاورزی دیم یعنی افزایش فرسایش خاک.

درویش با اشاره اینکه سازمان حفاظت از منابع طبیعی باید به سمت بررسی گونه‌های گیاهان دارویی و مرتعی که برای مردم و جوامع محلی تولید پول نیز بکند برود، ابراز کرد: این سازمان باید به سمت ایجاد زیرساخت‌ها برود که به ارائه زیبایی‌های طبیعت و تقویت بوم‌گردی مسئولانه با کمک سازمان محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی منجر شود.

وی ادامه داد: ما باید تلاش کنیم که کشاورزان و اهالی بومی منطقه به‌جای افزایش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک برای تولید پول از محل ارائه رفتار، سلوک و شیوه‌های زندگی خود نسبت به تولید ثروت اقدام کنند.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با بیان اینکه در این میان پیشروی به سمت گردشگری طبیعی، فرهنگی، کشاورزی، تاریخی و عشایری می‌تواند راهگشا باشد، ابراز کرد: البته دراین‌بین پرداخت سازمان حفاظت از منابع طبیعی به مسائل و راهکارهای همچون اجرای پروژه‌ها آبخیزداری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا جلوگیری از هرزروی آب و ایجاد مجال برای نفوذ قطرات باران در خاک کمک شایانی به کاهش تخریب خاک خواهد داشت.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد خاک یک منبع زنده است که بیش از 25 درصد از تنوع زیستی را در خود جای داده، تخمین زده شده که حدود 90 درصد موجودات زنده، بخشی از چرخه حیات خود را در خاک می‌گذرانند بنابراین حفاظت از آن اهمیت زیادی دارد، البته روند تخریب خاک در همه جای دنیا با شدت و ضعف همراه است و با توجه به اهمیت خاک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای طبیعت و درصد بالای فرسایش خاک در ایران توجه به رویکردهای حفاظتی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بنابراین انتظار می‌رود به هر نحو ممکن نسبت به حفظ این ظرفیت بی‌بدیل از سوی متولیان اقدام عاجل در دستور کار قرار گیرد بنابراین انتظار می‌رود طبق نظر کارشناسی ارائه شده سازمان جهاد کشارزی به عنوان مسئول در مسیر تغییر رویه کشاورزی دیم از طریق گروه‌های ترویجی و کاهش این نوع کشت اقدام کرده و درعین حال سازمان حفاظت از منابع طبیعی نیز با اجرای طر ح‌های صیانت از مراتع و احداث جنگلها دست کاشت از تخریب خاک جلوگیری کنند که دراین بین همراه کردن مردم با اجرای چنین طرحها از اولویتها است که می‌بایست توسط متولیان این بخش‌ها در دستور کار قرار گیرد زیرا فرسایش چندین برابری خاک در کشور در مقایسه با سایر کشورها به هیچ وجه در شرایط فعلی قابل قبول نسیت زیرا در ایران کلیه زیر ساخت در مسیر احیای زمین و خاک فراهم بوده و تنها چنانکه گفته شد جای خالی مدیریت دراین بین خالی است.