امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، معادباوری را به جامعه آموزش می‌داد

به مناسبت دوازدهم محرم الحرام و سالروز شهادت امام سجاد (ع)، آموزه‌های تربیتی اعتقاد به این اصل مهم را با تکیه بر آموزه‌های سیدالساجدین، امام زین‌العابدین (ع) در صحیفه سجادیه در گفت‌وگو با حجت الاسلام محمدجواد یاوری، پژوهشگر تاریخ اسلام و استاد حوزه علمیه قم مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

 صحیفه سجادیه و آگاهی بخشی به مردم

حجت الاسلام محمدجواد یاوری عنوان کرد: یکی از نکات قابل توجه در تاریخ و سیره امام سجاد (ص) توجه و عنایت این بزرگواران به وضعیت جامعه عصر خودشان و شناختی است که از مردم و از نیازهای مردم داشتند و با تکیه بر رسالتشان، نسبت به تعیین مسیر حرکت زندگی مادی و معنوی مردم اقدام کردند.

وی با اشاره به دوران حکومت بنی‌امیه، گفت: امام سجاد (ع) در وضعیتی برای آگاهی‌بخشی به مردم تلاش می‌کرد که بنی‌امیه با اقدامات خود جامعه اسلامی را به عقب و به تعبیر حضرات معصومین (ع) به دوران جاهلیت می‌راند و ساختار جامعه اسلامی از نظر فکری، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به سمتی پیش می‌رفت که خالی از معنویت باشد، مردم گرفتار و مشغول دنیا شدند و هرچه امرا و حکام دستور می‌دادند، حتی اگر خلاف دستورات قرآن بود، باید بدون چون و چرا اجرا می‌شد، مهم‌تر اینکه تلاش می‌کردند معاد باوری را از ذهن مردم پاک کنند.

وی افزود: در تعابیر سیدالشهدا و دیگر حضرات معصومین هم هست که حضرت در خطاب به معاویه در مورد «عمر بن حمق خزاعی» فرمودند، ایشان جرمش این بود که امر به معرف و نهی از منکر می‌کرد و شما به همین دلیل او را از سر راه برداشتید»، بنابراین مسئله ترویج دین باوری، ارزش‌ها، توجه به معاد و… از سوی مکتب اهل بیت (ع) انجام می‌شد و در مقابل بنی‌امیه در مخالفت و بر خلاف صریح آیات قرآن دستور می‌دادند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: یکی از راهبردهای امام سجاد (ع) در چنین فضایی، آگاهی بخشی و آموزش به مردم بود، به خصوص در مورد معاد باوری، قیامت، قبر و مسائلی از این دست بود. در حالی که حاکمان آن زمان مردم را به دنیاگرایی و دنیا طلبی وادار کرده بودند، امام سجاد (ع) در قالب یک متن آموزشی به نام صحیفه سجادیه، معاد باوری را به مردم آموزش می‌دهد.

 اعتقاد به معاد پایه معرفت شناسی در هر امری است

حجت‌الاسلام یاوری افزود: بخشی از متون صحیفه سجادیه در عصر خود حضرت امام زین‌العابدین (ع) منتشر شد و بخشی نیز بعد از شهادت حضرت، توسط فرزندشان جناب زید و امام باقر (ع).

وی خاطرنشان کرد: امام سجاد (ع) در دعاهای صحیفه سجادیه اولاً سعی می‌کند، رفتار و بینش مردم را نسبت به معاد و آخرت تغییر دهد، این نکته هم تنها ناظر به مسائل فرهنگی نیست، بلکه ناظر به مسائل سیاسی نیز هست، در واقع بن مایه و پایه معرفت شناسی در هر امری از جمله حوزه سیاست، حکمرانی و اداره جامعه، مبدا و معاد، است. یعنی آغاز و پایان هر امری از جمله اقدامات حاکم جامعه اسلامی برای آخرت مردم باید مشخص باشد.

 تغییر دیدگاه در مورد مرگ و معاد

این استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: ترسیم بینش صحیح در مورد مرگ و معاد، یکی دیگر از روش‌های تربیتی صحیفه سجادیه است. انسان به سبب درک نادرست مرگ و زندگی و افتادن در دام دنیا و اوهام، از یاد مرگ گریزان می‌شود و خود را از نیکوترین وسیله رهایی از دنیا و کسب وارستگی محروم می‌سازد.

وی افزود: امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، برای مقابله با این گونه نگرش‌های غلط، همواره یادآوری مرگ را سفارش می‌کند و به انسان یادآور می‌شود که مرگ پایان زندگی نیست، بلکه تولد ابدی در جهان سرمدی است. ایشان درباره فراموش نشدن یاد مرگ، در آغاز دعای چهلم می‌فرماید: ما را از آرزوی دراز باز دار و با کردار راست و درست، آرزو را از ما کوتاه گردان تا اینکه تمام کردن ساعتی را پس از ساعتی و دریافتن روزی را پس از روزی و پیوستگی نفسی را به نفسی و در پی آمدن گامی را در پی گامی آرزو نکنیم. به همین دلیل، حضرت امام سجاد علیه السلام در آغاز دعایی که درباره «یاد مرگ» است، از خدا می‌خواهد وی را از آرزوی دراز باز دارد؛ زیرا آرزوی دراز، آخرت را از یاد می‌برد و بر اثر آن انسان بدبخت می‌گردد.

یاوری همچنین با اشاره به دعای پنجاه و دوم صحیفه سجادیه گفت: امام زین‌العابدین (ع) در مورد موانع اندیشیدن درباره معاد می‌فرماید: پس ای آقای من! از تو درخواست می‌کنم مانند درخواست کسی که بر اثر آرزوی درازش، جان و روحش به کار بیهوده سرگرم (و از آخرت دوری گزیده) و تن او از جهت آرمیدن اعصابش (نگران نبودنش از عذاب و کیفر) بی‌خبر شده و دلش فریفته نعمت‌های زیادی گشته است که به او داده شده است و اندیشه اش نسبت به آینده‌ای که به سوی آن پیش می‌رود (آخرت)، اندک است. همچنین امام در دعای چهلم که درباره «یاد مرگ کردن» است و در دعاهای دیگر، به ترسیم بینش صحیح در این زمینه پرداخته است. ایشان توضیح می‌دهد که مرگ، حق است و همه مؤمنان و کافران می‌میرند و به سرای جاوید می‌شتابند تا در آنجا به حساب کردارهایی که در دنیا انجام داده اند، بی کم و کاست رسیدگی شود، به گونه‌ای که جزای هر کس را براساس رفتارش می‌دهند و به هیچکس ستم نمی‌شود: و هنگامی که روزهای زندگی ما سپری شد و مدت زمان عمرمان به سر رسید و دعوت تو که از آن و از پذیرش آن چاره‌ای نیست، ما را فرا بخواند. پاکی تو. مرگ را بر همه آفریدگانت آن که تو را یگانه دانست و آن که به تو کافر شد مقدر کرده‌ای و همه مرگ را چشنده هستند و همه به سوی تو باز می‌گردند. روزی (قیامت) که هر کس در برابر کارکرد خویش کیفر یا پاداش داده می‌شود، در‌حالی‌که به آنها ستم نمی‌شود.

این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه در ادعیه امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، چند نکته بسیار حائز اهمیت است، گفت: نخست اینکه تاکید حضرت بر روی باورمندی به معاد است، چراکه حضرت در واقع می‌خواهد تنظیم کننده سبک زندگی مردم و حتی سیره سیاسی مردم باشد به عبارتی یعنی حکمران جامعه اسلامی باید به مسائل اخروی مردمش نیز توجه کند.

وی افزود: نکته دیگری که در دعاهای حضرت سجاد (ع) وجود دارد، ترویج اعتقاد به پاداش و کیفر است و ایشان می‌خواهد مردم را متوجه کند، که هر رفتار و عمل ما در آخرت حساب و کتابی دارد و به مردم جامعه اسلامی که مشغول و سرگرم دنیا هستند، از طریق این متون آموزش می‌دهد که رفتارهای زشت آنها کیفر و اعمال نیکشان پاداش دارد و به نوعی برای مردم مسیر زندگی را ترسیم می‌کند.