چگونه نوجوانان را از آسیب‌های اجتماعی حفظ کنیم؟

هنوز چند صباحی از بروز بارقه‌های بلوغ در او نگذشته و به قول قدیمی‌ها تازه پشت لبش سبز شده اما چشمان گودرفته و چهره زردش حکایت از واقعیتی تلخ دارد. سیگاری روشن می‌کند و در جواب پرسش ما می‌گوید: تک‌فرزند خانواده هستم و پدر و مادرم هرچه می‌خواستم به‌سرعت برایم فراهم می‌کردند. هر دو تا دیروقت کار می‌کنند و از این بابت همیشه آزاد و رها با دوستانم اوقات می‌گذراندم.

پکی به سیگار می‌زند و درباره اولین تجربه مصرف مواد مخدرش می‌گوید: در میهمانی تولد یکی از دوستانم، نتوانستم در مقابل تعارف به کشیدن مواد مقاومت کنم و با این باور که همین یک‌بار است و تکرار نمی‌شود در جمع آنان نشستم اما شد همان‌که نباید می‌شد؛ اما شانس آوردم پدر و مادر سریع متوجه شدند و من را به کنگره 60 آوردند تا تحت درمان ترک قرار بگیرم وگرنه معلوم نبود اوضاع و روزگارم چگونه پیش می‌رفت.

با گفتن موفق و سلامت باشی و از این به بعد بیشتر مراقب باش از او دور می‌شوم اما تمام فضای ذهنم به خانواده‌ای فکر می‌کند که قرار بوده با برآوردن نیازهای عاطفی، جسمی و فکری اعضای خود، بسترهای رشد و پرورش شخصیت و سازگاری بعدی آنان را فراهم سازد اما توجه بیش‌ازحد و احیاناً گسستگی روابط، استرس و تضاد میان اعضا، باعث شده تبعاتی همچون عزت‌نفس پایین، کاهش استقلال و اختلال در اجتماعی شدن و کشیده شدن به سمت رفتارهای پرخطر همچون مصرف مواد مخدر را رقم بزند.

کندوکاو در میزان تأثیر رفتار والدین بر افزایش یا کاهش رفتارهای پرخطر نوجوانان، خبرنگار حوزه زنان و خانواده را برآن داشت تا با روان‌پزشک و عضو مرکز ملی مطالعات اعتیاد به گفت‌وگو بنشیند و برخورد مناسب والدین در مواجهه با فرزندی که مصرف‌کننده مواد است را جویا شود.

علیرضا نوروزی در این گفت‌وگو، با تأکید بر اینکه فرزندپروری مؤثر، نخستین عامل پیشگیری از سوق نوجوانان به مصرف مواد مخدر است، توضیح داد: فرزند پروری مؤثر از دو مؤلفه مجموعه مهارت‌های والدین برای ایجاد دل‌بستگی در فرزندان و ایجاد تعهد در آنان نسبت به ارزش‌ها و انتظاراتی که خانواده دارد تشکیل می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه این مهارت‌ها با آموزش در کلاس‌هایی که مراکز سلامت جامعه تحت نظر روان‌شناسان وزارت بهداشت به خانواده‌ها ارائه می‌شود، قابل یادگیری است، یادآور شد: محتوای این دوره‌های آموزشی برای والدینی که فرزندان هفت تا 12 سال یا 12 تا 17 سال دارند متفاوت است و به والدین در ایجاد محیطی با کیفیت، گرم و صمیمی کمک می‌کند.

به بیان این روان‌پزشک، به والدین آموخته می‌شود که از طریق بهبود کیفیت ارتباط با فرزندان، چطور رفتارهای مثبت آنان را ببینند و تقویت کنند و احیاناً اگر دارای فرزندی با رفتارهای مشکل‌آفرین هستند چگونه او را مدیریت کنند.

نوروزی با بیان اینکه مصرف مواد مخدر در فرزندانی که این مهارت‌ها را از والدین کسب می‌کنند به‌شدت کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: هرگز فراموش نکنیم که رابطه میان والدین و فرزندان، باید ترکیبی از محبت و محدودیت باشد تا منجر به ایجاد دل‌بستگی و تعهد شود و با این حساب، رابطه والدین با فرزندان اصلاً نمی‌تواند دوستانه باشد بلکه باید یک رابطه والد فرزندی با کیفیت و صحیح و اصولی باشد که در آن مهارت‌های دوست‌یابی آموخته می‌شود.

وی یادآور شد: در روابط دوستانه محدودیت وجود ندارد به همین دلیل عنوان می‌شود که والدین نمی‌توانند با فرزندان فقط دوست باشد بلکه باید به هنگام وظایف، انتظارات، قوانین خانواده و ارزش‌ها را با زبان صریح و روشن با فرزند در میان بگذارند و از او بخواهند نسبت به آن پایبند باشد.

عضو مرکز ملی مطالعات اعتیاد تصریح کرد: البته این امر منوط به این است که صمیمیت و دل‌بستگی قوی در خانواده شکل گرفته باشد و در این صورت است که فرزندان هم انتظارات خانواده را برآورده می‌کنند.

  مسئولیت‌پذیری را چگونه در فرزندان تقویت کنیم؟

نوروزی با یادآوری این موضوع که دوستان و همسالان نقش برجسته‌ای در بروز رفتارهای مثبت و منفی فرزندان دارند، به خانواده‌ها توصیه کرد: در دایره دوستان، هم مهارت‌های جدید آموخته می‌شود و هم بسیاری از چیزها تبادل پیدا می‌کند. در نتیجه اینکه والدین باید در کنار آموزش مهارت‌های دوست‌یابی به فرزندان، مسئولیت‌پذیری در قبال انتخاب دوست را هم در او تقویت کنند.

وی ادامه داد: همواره شنیده می‌شود که فرد تمامی مشکلات و اعتیاد خود را ناشی از دوست ناباب عنوان می‌کند درحالی‌که این اصلاً صحیح نیست و آن دوست انتخاب او بوده است. پس باید مسئولیت آن را قبول کند و این‌گونه نباشد که هر کاری دوست دارد انجام دهد و بعد بگوید خودم نبودم و تحت تأثیر دوستانم بودم!

این روان‌پزشک به والدین توصیه کرد: به فرزندان بیاموزیم که در انتخاب دوست دقت کنند و اگر کاری از آنان سرمی زند که با ارزش‌ها و استانداردهای اخلاقی خانواده همخوانی ندارد آن را مدیریت کنند، در حقیقت مدیریت موقعیت یعنی مرزی برای دوستی بگذارند.

نوروزی در پاسخ به این پرسش که خانواده دارای عضو معتاد چگونه باید با او رفتار کنند؟ گفت: مهم‌ترین نقش خانواده در قبال عضو درگیر اعتیاد این است که آن عضو خانواده به رفتارهای سالم ترغیب و تشویق کند نه اینکه به‌صورت مداوم مصرف و اعتیاد او را به رخ بکشند.

وی تصریح کرد: گاه دیده شده که خانواده‌ها به دلایلی همانند احساس گناه نسبت به فرزند و اینکه نتوانسته‌اند انتظارات او را پاسخ بدهند، به‌نوعی با او رفتار و از او حمایت می‌کنند که همین حمایت باعث تداوم بیماری در فرد می‌شود. پس باید بیاموزند که چه‌کارهایی نباید بکنند و چه‌کارهایی باید انجام دهند تا رفتار‌ها سالم تقویت شود و تداوم پیدا کند.

*فاطمه دهقان‌نیری