عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد:

مولانا و خیام می‌توانند نگاه جهانیان را به ایران اسلامی تعدیل کنند

«بخش دوم»

احسان قبول در بخش دوم مصاحبه با روزنامه سپهرغرب با بیان اینکه سال‌های 1387 تا 1391 از طرف دانشگاه به لبنان برای آموزش زبان و ادبیات فارسی اعزام شدم، گفت: در آنجا مجموعه کتاب‌های آموزش نوین زبان فارسی را در پنج جلد تألیف کردم که خوشبختانه اکنون پُرمخاطب‌ترین کتاب‌ آموزش زبان فارسی خصوصاً در کشورهای عرب‌زبان به‌شمار می‌آید.

وی با اشاره به آنکه از هرکدام این کتاب‌ها سالیانه به‌صورت رسمی بیش از یک‌هزار نسخه چاپ می‌شود و خواننده دارد و هزاران نسخه هم به‌صورت غیر رسمی چاپ می‌شود، بیان کرد: این مجموعه کتاب در کشورهای شمال آفریقا خصوصاً در عراق، لبنان و سوریه تدریس می‌شود و خود بنده هم که اکنون مدت یک سال است استاد وابسته گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آکسفورد انگلیس هستم، همین کتاب‌ها را برای دانشجویان آن دانشگاه تدریس می‌کنم و همچنین چون استاد مدعو Olomouc Palacky University نیز هستم (البته اکنون به‌صورت مجازی تدریس می‌کنم)، در این دانشگاه هم کتاب‌های خودم به‌عنوان کتاب مرجع قلمداد می‌شود.

استاد وابسته دانشگاه آکسفورد افزود: اخیراً هم کتاب آموزش نوین گفت‌وگوی زبان فارسی را با همکاری یکی از همکاران تألیف کرده‌ایم که جلد نخست آن چاپ شده و جلد بعدی هم ان‌شاالله تا ماه آینده چاپ خواهد شد.

قبول با اشاره به وجود گویش‌های مختلف در کشور ایران، ابراز کرد: گویش‌ها، لهجه‌ها و زبان‌هایی که در ایران داریم، فرصت‌هایی برای زبان فارسی هستند که باید قدر آن‌ها را بدانیم؛ تنوعی که در آن‌ها هست از یک‌سو عرصه پژوهش زبان‌شناسی تطبیقی در کشور را مهیا و گسترده می‌کند و از سوی دیگر فرهنگ‌های مختلفی که در بستر زبان‌های متنوع در مناطق، گویش‌ها و لهجه‌های متفاوت در ایران شکل گرفته، باعث می‌شود ما در ذیل فرهنگ و هویت ایرانی و ملی خود، شناخت بهتری از اقوام مختلف داشته باشیم.

وی با بیان آنکه این تنوع قومی، فرهنگی و زبانی بستر بسیار مناسبی برای امر مهمی به‌نام گردشگری فرهنگی است، اذعان کرد: امروز دیگر گردشگران سطح بین‌الملل گردشگران خنثی نیستند و حتماً باید برای سفر خود انگیزه‌های فرهنگی هم داشته باشند و موضوعاتی مانند بوم‌گردی نیز زیرمجموعه همین گردشگری فرهنگی است. وقتی آن‌ها بدانند در یک سفر یک‌هفته‌ای با چند موقعیت و فضای متفاوت فرهنگی آشنا می‌شوند که یک بخش آن زبان، لهجه و گویش متفاوت است، جذابیت سفر به ایران برای آن‌ها بیشتر می‌شود و ما می‌دانیم اقتصاد امروز و اقتصاد آینده جهان مرهون گردشگری است که این مهم فقط یک مورد از اهمیت موضوع گویش‌های مختلف است.

وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده و نشده در مسیر ایجاد وحدت با کشورهای فارسی‌زبان در بستر زبان و ادبیات فارسی، عنوان کرد: دانشگاه‌ها حرکت‌های خوبی را در این زمینه انجام داده‌اند، مراکز مختلف زبان فارسی دانشگاهی و انجمن‌های متنوع همچون انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی اقداماتی داشته‌اند، اما شاهد یک‌سری نابه‌سامانی‌ها و تشددها هم هستیم؛ برای مثال تأسیس بنیاد سعدی که به تعبیری عنوان متولی گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج کشور را داشته، عملاً در برابر بنیادها و مراکز زبان فارسی دانشگاهی و حداقل مرکز فردوسی است (که مؤسس آن خود بنده بوده‌ام و چندین‌سال زیر نظرم فعالیت داشته و اکنون هم که مدیر بین‌الملل دانشگاه فردوسی هستم، یکی از واحدهای وابسته به مدیریت بنده است) و شاهدیم که نه‌تنها توانایی هم‌سوسازی ندارد، بلکه چالش‌هایی را هم ایجاد می‌کند و تعارض منافع نیز به‌وجود می‌آورد که برخی از تصمیم‌های عجولانه و سیاسی در حوزه گسترش زبان و ادبیات فارسی باعث این موضوع می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه همان‌طور که گفته شد جبهه مقدم در توسعه زبان و ادبیات فارسی باید دانشگاه‌ها و دانشگاهیان باشند، تشریح کرد: نهادهای دیگر و رایزن‌های فرهنگی می‌بایست به‌عنوان ابزارهای به‌کارگیری توانش دانشگاه‌ها در کشورهای مختلف برای گسترش زبان و ادبیات فارسی باشند.

قبول با اشاره به اینکه برخی از مفاخر مانند رودکی ازنظر تاریخی مهم هستند که پدر شعر فارسی است و در منطقه خراسان بزرگ می‌توان اشتراکات مذکور پیرامون وی را یافت و وحدت ایجاد کرد، تأکید کرد: اما برخی دیگر علاوه‌بر اهمیت بُعد تاریخی، در جهان امروز هم زیست دارند و انسان‌های مختلف با آن‌ها رابطه برقرار کرده‌اند که مولانا جلال‌الدین بلخی رومی نخستین انتخاب بنده بین شاعرانی است که هم توانش ایجاد وحدت بین کشورهای فارسی‌زبان را دارند و هم دیگر کشورهای جهان؛ بعد از ترجمه‌ای که کلمن بارکس در سال 1991 میلادی در آمریکا از اشعار مولانا داشت که نام آن «رومی پادشاه قلب‌ها» است، این کتاب جزء پُرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایالات متحده قرار گرفت و هم‌اکنون هم شاهدیم که فیلم‌های بسیاری در هالیوود ساخته می‌شود و حتی خوانندگانی که شاید خیلی خوشنام هم نباشند، مثنوی مولانا را می‌خوانند و اشعار مولانا به‌عنوان یک توتم برای برخی از آمریکایی‌ها شکل گرفته و در اروپا هم همین‌طور، اما در حد کمتری؛ بنابراین مولانا برای ما یک ظرفیت جهانی است که هم کشورهای فارسی‌زبان و هم دیگر کشورهای جهان را به اندیشه او و پیامش دعوت کنیم.

وی با بیان اینکه اما متأسفانه شاهدیم که در همین کشور خودمان همچنان مولانا و اندیشه‌های آن طرد و نفی می‌شود و حتی کفر خوانده می‌شود! گفت: ترکیه بالاترین بهره‌برداری را از مولانا و قونیه داشته، بنده سال 1386 به قونیه سفر کردم که آن زمان می‌گفتند قونیه که آرامگاه مولانا در آنجا است، سالانه بیش از یک میلیارد دلار بهره‌وری و درآمد گردشگری فرهنگی برای ترکیه دارد که این رقم اکنون و بعد از 14 سال، قطعاً بسیار بیشتر است.

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی و امور دانشجویان غیر ایرانی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه شاعر و شخصیت بعدی خیام است که می‌تواند جهان‌بینی به ایرانیان و حتی مسلمانان را تعدیل کند و حتی نگاه را در سطح جهانی ارتقا بدهد، افزود: با همان معدود رباعیاتی که از او مانده، می‌توان این مهم را تحقق بخشید؛ خیام نشان می‌دهد که ایرانیان مسلمانی بوده و هستند که نگرشی باز به جهان هستی دارند و در خصوص مسائل بنیادین نه‌تنها بر پایه ایدئولوژی و مذهب نمی‌اندیشند، بلکه با تفکر انتقادی به جهان پیرامون خود می‌نگرند، سؤال طرح می‌کنند و انسان‌های مقلدی نیستند و محقق و متفکر هستند.

قبول با بیان اینکه بازهم به نظرم ظرفیت‌ها و اندیشه‌های خیام گشوده نشده، ابراز کرد: به نظرم مولانا و خیام چه در کشورهای فارسی‌زبان و چه در دیگر کشورها، دو شخصیتی هستند که ظرفیت ایجاد آن شبکه را دارند.

وی با اشاره به اینکه البته شاعران، نویسندگان و شخصیت‌های دیگری نیز با این قابلیت داریم، تشریح کرد: برای مثال بوعلی‌سینا با اینکه شاید امروزه برخی از آرای علمی آن دیگر رواج نداشته باشد، اما جهان‌بینی، شخصیت و فلسفه آن همچنان قابل تأمل، مطالعه و تحلیل است و یا سعدی شیرازی که نمودار یک ایرانی تاریخی بوده و احوال مختلف همچون پیری، جوانی، عشق، زهد و عرفان را در اشعارش می‌بینیم و آن تحول روحی و حالات مختلفی که یک انسان و به‌خصوص یک ایرانی دارد را بیان می‌کند که می‌تواند جذابیت داشته باشد.

عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: فردوسی بزرگ نیز که تاریخ آفرینش و بشریت و تاریخ ایران را بیان کرده، این ظرفیت را دارد که همزادپنداری را در افراد مختلف برانگیزد و هرکس با شخصیتی همچون رودابه، سودابه، رستم، سیاوش و غیره همزادپنداری کند و یا حافظ که البته برای فهم دقیق اشعار وی حتماً باید زبان فارسی را آموخت و هرچقدر هم ترجمه دقیقی از شعر حافظ صورت گیرد، آن چندلایه بودن شعر وی را که بی‌نظیر است، نمی‌توان دریافت؛ حافظ ظرفیت بسیار بالایی در این مسیر دارد، هم به جهت آموزش زبان فارسی و هم به جهت انتقال آن مفاهیم عمیق، ارزشمند و چندگانه.

قبول در پایان با اشاره به اینکه برای بنده جالب است بسیاری از دانشجویانم در دانشگاه آکسفورد بیان می‌کردند که یکی از انگیزه‌های ما برای یادگیری زبان فارسی آن است که یکی از زبان‌های رمزی بوده و برای ما جذاب است که بتوانیم شعر حافظ را بخوانیم و مثلاً ایهام را درک کنیم و یا ببینیم چطور کلمه‌ای به‌تنهایی یک معنی می‌دهد و در کنار کلمه دیگری معنای متفاوت دارد، اظهار کرد: نظامی هم قوی‌ترین پیوندگاه برای ارتباط و ایجاد وحدت با آذربایجان و ارمنستان است.