ارتقای کمی و کیفی آثار ناشران ایرانی به رصد بازار‌های جهانی وابسته است

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یکی از مهم‌ترین منابع دسترسی به کتاب برای کودکان به شمار می‌رود. این مجموعه که انتشاراتی در دل خود دارد سال‌هاست با توجه و تاکید بر مساله لزوم رعایت حق کپی‌رایت کتاب فعالیت می‌کند. بخش بین‌الملل کانون با دیگر کشورها ارتباط برقرار و تعداد زیادی از کتاب‌های آن‌ها را ترجمه و منتشر کرده‌، همچنین در نتیجه این ارتباط اقدامات ترویجی در حوزه کتابخوانی با الهام از دیگر کشورها در ایران انجام شده‌ است.

سعیده ارگانی، مدیر بخش کپی‌رایت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ترجمه و انتشار آثار نویسندگان و تصویرگران در دیگر کشورها را مشوق آن‌ها و رصد بازار جهانی را موجب ارتقای کیفیت کتاب‌های کانون می‌داند.

 کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با کدام کشورها در حوزه نشر ارتباط داشته‌ است؟

بخش امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که از قدیمی‌ترین بخش‌های این نهاد شناخته می‌شود، با رویکرد منطقه‌ای فعالیت می‌کند. یکی از اقدامات کانون، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی است در جریان این حضور، تلاش می‌‌شود با ناشران کشورهای دیگر ارتباط برقرار کنیم، محدودیتی دراین زمینه نداریم و تا جایی که بتوانیم ارتباط‌‌‌‌های خود را گسترده می‌کنیم.

تحریم‌ها بر ارتباط بین‌المللی ناشران تاثیر گذاشت

 اقداماتی که ناشران خارجی در حوزه کودک و نوجوان انجام می‌دهند چه تفاوتی با سازوکار نشر این حوزه در ایران دارد؟

مساله رعایت کپی‌رایت نخستین موضوع در حوزه کتاب از‌جمله کودک و نوجوان است. باید به این نکته توجه کنیم که کانون، بیشتر با ناشران آسیایی همکاری دارد؛ چراکه تحریم‌ها را بر ارتباط با کشورهای امریکایی و اروپایی در خرید حق کپی‌رایت موثر است؛ علاوه‌براین کیفیت کارها بیشتر در قسمت متن کتاب‌ها و نه تصویرگری - و سلیقه‌های خاصی در امریکا و اروپا وجود دارد؛ به‌عنوان مثال برخی کتاب‌ها در کشورهای اروپایی و امریکایی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. تحریم‌ها خیلی موثر بود و باعث شد که این کشورها به کتاب‌ پدید‌آورندگان ایرانی توجه نشان ندهند. شاید ایران از معدود کشورهایی باشد که در حوزه نشر، فعالیت قابل توجهی دارد، اما هنوز متاسفانه قوانین کپی‌رایت را رعایت نمی‌کند و این دیدگاه در کشور به‌صورت یک قانون رسمی در نیامده‌است.

سال 1396 در نمایشگاه کتاب کودک بلونیا حضور پیدا کردیم؛ این حضور به قبل از انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس جمهور مربوط می‌شود. در این نمایشگاه میزبان نمایندگان کشور‌های اروپایی مانند انگلیس در غرفه ایران بودیم که پیش‌تر شاهد توجه ناشران این کشور‌ها به کتاب‌های کانون نبودیم. تعداد زیادی از ناشران از کشورهای اروپایی مانند انگلیس به غرفه ایران می‌آمدند، پیش از آن ندیده بودم که تا آن اندازه به کتاب‌های کانون توجه کنند. اما همزمان با ریاست جمهوری ترامپ، خیلی از ارتباط‌ها نیمه‌کاره ماند. در صحبت با آژانس‌های ادبی متوجه شدم که ایمیل‌های آنها بی‌پاسخ مانده‌ است. این اتفاق‌ها نشان می‌دهد که تحریم‌ها تاثیر قابل‌توجهی، در ارتباط نشر میان کشورها می‌گذارد.

بیشترین فروش برای کره جنوبی بود

تا جایی که می‌دانم، کاهش شمارگان در سال‌های اخیر یک مساله جهانی است، به‌‌ویژه در ارتباط با کتاب‌های چاپ اول که هنوز امتحانش را در بازار پس نداده، برای ناشران بالا زدن تیراژ برای کتاب چاپ اول ریسک به همراه دارد. شمارگان کتاب‌های کانون زمانی 25 تا 30 هزار نسخه برای کتاب‌های چاپ اول بود، اما به‌نظر می‌رسد، این کاهش شمارگان تشدید شده است، این روند کاهشی در بخش خصوصی شدید‌تر است. کانون این روزها کتاب‌هایش را در 7500 نسخه منتشر می‌کند از این تعداد، 5000 نسخه آن هدیه به مراکز کانون و 2500 نسخه برای فروش است؛ در‌حالی‌که شمارگان ناشران خصوصی از این تعداد کمتر و حدود 500 تا هزار نسخه است.

تجربه فروش کتاب‌های کانون در دیگر کشور‌ها از 500 تا سه هزار نسخه بود، ناشران می‌توانند بعد از اطمینان از فروش کتابی که 3000 نسخه از آن انجام شده‌ است، در طول یک‌سال فروش آن را به 5000 نسخه هم برساند. بیشتر کتاب‌هایمان را در کشورهای آسیایی فروختیم. بیشترین فروش برای کره جنوبی بود که 3000 نسخه را چاپ کردند و مدتی بعد 2000 نسخه تجدید چاپ شد؛ علاوه‌براین در کشور ترکیه همین تجربه را داشتیم، در کشورهای عربی بین 1000 تا 2000 نسخه داشتیم. این اطلاعات درباره فروش کتاب‌های کانون است که حق آن را خریدند و منتشر شد.

لزوم طراحی کتابخانه‌های آنلاین

 آیا اقدام خاصی برای ترویج کتابخوانی در حوزه کودک و نوجوان در کشورهای دیگر انجام شده‌ است، که مورد توجه شما قرار گرفته باشد؟

اقدام جالبی که دیدم، ایجاد کتابخانه‌های آنلاین بود. در نتیجه در کانون پیشنهاد طراحی آن را ارائه شد؛ زیرا کانون در مناطق مختلف حدود 1100 کتابخانه دارد که خودش اقدام عظیمی است و مانند آن در ایران وجود ندارد. کانون، کتابخانه‌های ثابت، سیار، کتابخانه مرزی و پستی دارد. چیزی که نبودش در ایران حس می‌شود، کتابخانه‌های آنلاین است، تا خدمات کتابخانه‌ای را به‌صورت آنلاین ارائه بدهد. این اقدام در کشور اروپایی انجام می‌شود و کتابخانه‌هایِ کتاب الکترونیک، در فضای مجازی خدمات ارائه می‌دهند. کودکان با پرداخت مبلغی به‌صورت ماهیانه عضو این کتابخانه‌ها می‌شوند و می‌توانند به‌صورت نامحدود در آن مدت از کتاب‌های الکترونیک استفاده کنند. به بخش تولید کتاب‌های الکترونیک و صوتی در کانون پیشنهاد طراحی کتابخانه آنلاین را مطرح کردم، اگر این طرح جامع عملی می‌شد، به‌ویژه در دوران کرونا می‌توانست کارگشا باشد.

رصد عملکرد بازار جهانی نشر

 چاپ کتاب‌های نویسندگان و تصویرگران ایرانی در دیگر کشورها، چه تاثیری بر عملکرد آن‌ها دارد؟

به تجربه دیدم، ترجمه و چاپ کتاب‌ نویسندگان و تصویرگران ایرانی در دیگر کشورها، کیفیت کارهایشان افزایش می‌دهد. کانون در ترجمه و نشر کتاب‌هایش به‌صورت صددرصد کپی‌رایت را رعایت می‌کند و هر کتابی که نتواند کپی‌رایت آن را دریافت کنند، از فهرست انتشارات خارج می‌شود. تعداد زیادی از آثار نویسندگان ایرانی را در دیگر کشورها منتشر کردیم و این باعث تشویق آن‌ها شده‌ است. مسئولان در کانون بازار بین‌الملل را رصد می‌کنند، تا با هماهنگ بودن با آن روند، زمینه ارتقای سطح کیفی اقدامات کانون شوند. در نتیجه عنوان‌ها و موضوع‌هایی که برای کتاب‌هایشان انتخاب می‌کنند قابلیت دیده شدن در فضای بین‌المللی را دارد و بیشتر مورد توجه ناشران دیگر قرار می‌گیرد.

کانون از سال 82 خود را به رعایت کپی‌رایت ملزم کرده است، اما خیلی از مسئولین و ناشران به لزوم رعایت آن توجه نکردند. بسیاری از ناشران یا به فعالیت بین‌المللی توجه ندارند یا فعالیت بسیار محدودی دارند؛ در حدی که به اصطلاح کارشان راه بیفتد.

کودکان با تشویق به کتابخوانی عادت می‌کنند

 میزان توجه کودکانی که در کشورهای آسیایی زندگی می‌کنند و عادت استفاده آن‌ها از کتابخانه به چه صورت است؟ آیا در ایران توانستیم کودکان را به استفاده از کتابخانه عادت بدهیم؟

در کانون با گروهی از کودکان مواجه هستیم که علاقه‌مند به کتابخوانی هستند، کودکان دور از فضای کتاب و کتابخوانی به کانون مراجعه نمی‌کنند. در کشورهای اروپایی و امریکایی، کتاب به بخشی از زندگی روزانه تبدیل شده‌ است؛ مانند غذا خودرن و تفریحات دیگر، به کتابخوانی توجه می‌کنند. یک عامل در کم بودن توجه به کتاب در حوزه کودک و نوجوان در ایران این است که کودکان 12 یا 13 ساله به کتاب‌های رمان تصویری خیلی علاقه‌مند هستند، اما در ایران همچنان روی رمان‌های بدون تصویر کار می‌کنیم، به همین دلیل معدود ناشرانی که کتاب‌های تصویری دارند بسیار مورد توجه قرار می‌گیرند. توجه نکردن به سلیقه کودکان در تولید و نشر کتاب، باعث می‌شود آنان تا حدی از خواندن کتاب فاصله بگیرند. لازم است در مدارس اقداماتی برای عادت دادن کودکان به کتاب‌خوانی انجام شود. برای مثال مدارس خارج کشور در طول سال اقداماتی انجام می‌دهند تا کودکان در طول هفته کتاب را تمام کنند، آن‌ها با اقدامات تشویقی کاری کردند تا کودکان به مطالعه کتاب عادت کنند. اما در ایران آنقدر به مسائل درسی توجه می‌شود که کتابخوانی در مرحله‌های بعدی قرار می‌گیرد.