راهـــکارهای اصلاح شبکه حمل و نقل در بافت‌های فرسوده شهر

احیا و بازآفرینی بافت‌های تاریخی و فرسوده از فرآیندهای مهم در برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی است. این بافت‌ها بعضاً دارای بناهای با قدمت و ارزشمندی هستند که امکان تخریب آنها وجود ندارد و در نهایت صرفاً باید بهسازی و در برخی مواقع نوسازی انجام بگیرد لذا تطبیق کالبد و عملکرد این بافت‌ها با نیازهای به روز شهر، شهروندان و ساکنان‎ با چالش‌ها و معضلات زیادی مواجه است. یکی از مهمترین این چالش‌ها گسترش و اصلاح شبکه حمل و نقل و تعریض معابر در این بافت‌ها است. خطوط حمل و نقل و شبکه حمل و نقل یک شهر همانند شریان‌های حیاتی هستند که باید در بافت شهری نفوذ و دسترسی‌ها را تسهیل کنند لذا برنامه‌ریزان و مدیران باید این مهم را در طرح‌ها و برنامه‌های خود مورد توجه قرار دهند. اصلاح شبکه حمل و نقل شهری در گونه فرسوده بافت با چالش کمتری مواجه است، هرچند که به نظر می‌آید عزم کافی برای اصلاح ساختار کالبدی و شبکه حمل و نقلی در این گونه بافت‌ها نیز وجود ندارد اما شرایط برای بافت‌های تاریخی متفاوت است. در گفت‌وگویی با"فرزاد مومنی" کارشناس شهرسازی، این موضوع را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

 اهمیت حفظ بافت‌های تاریخی و فرسوده شهری چیست؟

ساختارهای تاریخی امانتی هستند که از گذشتگان به ما رسیده و باید حفظ شوند. هرکدام از بافت‌های تاریخی ویژگی‌های مختص خودش را دارد و به منظور احیا و بازآفرینی نیاز است ظرفیت‌ها، ویژگی‌ها و منابع پنهان این بافت‌ها شناسایی و جریان حیات به این بافت‌های تاریخی بازگردانده شود. انجام چنین اقداماتی ساده نیست لذا بسیاری از بافت‌های تاریخی و حتی فرسوده ما بر اثر نبود رویکرد و طرحی متناسب یا از بین رفته و یا اینکه فرصت پیدا نکرده تا با سایر بافت‌های نو شهر همگام شود. در صورتی که طرحی مناسب برای احیای این بافت‌ها به خصوص در زمینه حمل و نقل در نظر گرفته نشود، به تدریج زمینه برای مهاجرت ساکنان و تخریب زیرساخت‌های بافت فراهم شده و به عبارتی بافت می‌میرد.

 اصلاح شبکه حمل و نقل در این بافت‌ها چه اهمیتی دارد؟

بافت قدیمی شهر دارای ساختار مشخصی است. این بافت می‌تواند فرسوده باشد، اما الزاماً هر بافت قدیمی شهر بافت فرسوده نیست. با توجه به اینکه در بافت قدیم شهر خانه‌های ارزشمندی وجود دارد امکان تعریض معبر وجود ندارد و دسترسی به عمق این بافت‌ها به راحتی ممکن نیست؛ از طرفی بیشتر بافت‌های قدیمی به خصوص در شهر اصفهان جز عناصر دارای ارزشمند و تاریخی هستند لذا حضور خودرو در چنین بافت‌هایی موجب آسیب به این بافت‌ها می‌شود و باید وسایل متناسبی جایگزین شده تا سرزندگی و نشاط در این بافت‌ها حفظ شود.

 چه راهکارهایی برای اصلاح شبکه حمل و نقل وجود دارد؟

یکی از بهترین راهکارهای توسعه حمل و نقل در بافت قدیم شهر توسعه مسیرهای پیاده محور و مسیرهای مخصوص دوچرخه است.

 برنامه دوچرخه سواری و استفاده از دوچرخه‌های عمومی که در شهر اصفهان پیاده سازی شد و همچنان ادامه دارد می‌تواند بسیار مؤثر باشد به علاوه سیستم‌های حمل و نقل مثل تراموا یا خودروهای برقی نیز می‌تواند وسایل حمل و نقل مناسبی برای این گونه بافت‌ها باشد. 

معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان در خصوص احداث تراموا اقداماتی کرد تا شهر اصفهان این وسیله را به خصوص در محور چهارباغ که در حال حاضر تبدیل به محوری گردشگری شده است، داشته باشد. با توجه به اینکه معابر در بافت قدیمی شهر بسیار کم عرض است احداث پارکینگ‌ها در مجاورت دسترسی‌های این بافت اهمیت زیادی دارد مثل پارکینگ حکیم در کنار بازار حکیم که متعلق به شهرداری اصفهان است. چنانچه برنامه‌ریزی دقیق و مؤثری به منظور دسترسی مناسب به عمق بافت قدیم انجام شود، هم تردد آسان‌تر خواهد بود و هم ارزش بافت تاریخی حفظ می‌شود.

پارکینگ‌ها باید در محل‌های مناسب و در نزدیکی ایستگاه‌ها جانمایی شود تا طرح مبدل‌های ترافیکی اتفاق بیفتد. شهروندان با خودرو در کنار ایستگاه‌ها پارک می‌کنند و از حمل و نقل تندرو مثل مترو استفاده کرده تا به مسیر پیاده‌راه برسند و وارد بافت قدیم شهر شوند. استفاده از پارکینگ‌های طبقاتی مکانیکی نیز می‌تواند مفید باشد، این طرح در دانشگاه اصفهان مطرح شد تا در برخی از قسمت‌های شهر اصفهان مثل جنوب شهر پیاده سازی شود. یک پارکینگ مکانیکی نیز به صورت نمایشی در شهرداری منطقه پنج موجود است. البته این طرح چندان مورد توجه قرار نگرفت و پیگیری نشد در حالی که فرصت بسیار خوبی است که ما اصفهان را به سمت پارک‌سوار ببریم. با توجه به اینکه شهر اصفهان قطب گردشگری است، باید برنامه‌ریزی به نحوی باشد که نه تنها در خارج از بافت فرسوده و قدیمی شهر بلکه در خارج از محدوده اصلی شهر مناطقی را تحت عنوان پارک‌سوار پیش بینی کنیم به طور مثال در محدوده امام خمینی یک پارک‌سوار در کنار شهرک خودرو برنامه‌ریزی کنیم که می‌تواند به شهرک خودرو و بیمارستان امام حسین(ع) خدمات رسانی داشته باشد و ورودی شهر اصفهان از سمت غرب را پوشش دهد به همین ترتیب احداث پارک‌سوار شرق در همجواری بیمارستان سلامت و پارک‌سوار جنوب در مجاورت زمین‌های دانشگاه اصفهان، همینطور پارک‌سوار شمال شهر در محدوده باغ فدک و در همجواری ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی مثل مترو موفقیت‌آمیز است.

 تجربه کشورهای دنیا در این زمینه چیست؟

هماهنگی میان مبحث شهرسازی و صنعت خودرو کشورهای موفق در این زمینه از جمله ایتالیا و بریتانیا به نحو مطلوبی برقرار است به نحوی که خودروهای سایز کوچک برای بافت قدیم خود طراحی کرده‌اند و از این خودروها به عنوان وسایل حمل و نقل عمومی و همگانی استفاده می‌کنند. در این شهرها برای اهمیت دادن بیشتر به پیاده محوری و حفظ بافت‌های تاریخی در کوچه‌هایی که بناهای با ارزش دارد، سرعت‌گیرهایی قرار داده شده است که متناسب با سرعت خودرو جلوی آن مانع می‌شود. در این کشورها فناوری‌ها به خوبی در فضاسازی‌های شهری از جمله در بافت فرسوده و تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشور انگلستان تراموا برای عبور از میانه برخی بافت‌های قدیم این شهر در نظر گرفته شده است. شرایط کشور و شهرهای ما البته هنوز برای اجرای چنین طرح‌هایی مناسب نیست.