انحصار در راه‌آهن و چیدمان غلط خصوصی‌سازی ریلی

وزیر راه، چاه نفت گم‌شده‌ راه‌آهن را دریابد

کشور ایران از سالیان دور به‌واسطه موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، مسیری برای تجارت جهانی بوده است که دراین‌باره می‌توان به جاده راه ابریشم اشاره کرد که موجب رونق در تجارت ایران قدیم بود.

به‌مرور زمان حمل و نقل، جایگاه مهم‌تری در اقتصاد و صنعت کشورهای جهان پیدا کرد و امروزه از مهم‌ترین ارکان اقتصاد هر کشور، حمل‌ونقل است.

در میان مدل‌های مختلف حمل‌ونقلی، حمل‌ونقل ریلی به دلیل ایمنی بالاتر، مصرف سوخت کمتر، آلایندگی کمتر و توانایی جابه‌جایی حجم بیشتری از بار و مسافر، بهترین مدل حمل‌ونقلی در همه کشورهای دنیا شناخته شده است.

   سیر نزولی سهم راه‌آهن در حمل بار کشور

کارشناس حمل‌ونقل ریلی، دراین‌باره می‌گوید: وقتی به اهداف بالادستی کشور در زمینه حمل‌ونقل ریلی رجوع می‌کنیم، شاهد آن هستیم که متأسفانه راه‌آهن کشور، نه‌تنها به اهداف موردنظر نرسیده، بلکه در سال‌های اخیر دچار ضعف و کاهش سهم حمل بار نیز شده است، صنعتی که از بیماری ناکارآمدی برآمده از ساختار غلط رنج می‌برد.

به گفته محمدجواد خسروشاهی، از مهم‌ترین این اهداف بالادستی، سیاست‌های کلی بخش «حمل‌ونقل» ابلاغ‌شده توسط رهبر معظم انقلاب در سال 1379 است که مطالبه ایجاد نظام‌ جامع‌ حمل‌ونقل‌ و تنظیم‌ سهم‌ هر یک‌ از زیربخش‌های‌ آن‌ با اولویت‌ دادن‌ به‌ حمل‌ونقل‌ ریلی‌ و با توجه‌ به‌ جهاتی نظیر ملاحظات‌ اقتصادی‌، دفاعی‌ و امنیتی، کاهش‌ شدت‌ مصرف‌ انرژی‌، کاهش‌ آلودگی‌ زیست‌محیطی، افزایش‌ ایمنی‌، برقراری‌ تعادل‌ و تناسب‌ بین‌ زیرساخت‌ها و ناوگان‌ و تجهیزات‌ ناوبری‌ و تقاضا را دارد، اما آمار و ارقام بیانگر این است که نه‌تنها سهم حمل‌ونقل ریلی افزایش نیافته، بلکه این سهم در مجموع کاهشی بوده است.

وی اظهار کرد: نمودار زیر طبق آمار موجود نشان‌دهنده سهم ریل از حمل بارهای کشور است و همان‌گونه که مشاهده می‌شود، در مجموع سیری نزولی داشته و به‌طور کاملاً واضحی نسبت به سایر مدهای حمل‌ونقل کمتر است.

   خصوصی‌سازی واگن‌ها به خصوصی‌سازی راه‌آهن تعبیر شده است

کارشناس حمل‌ونقل ریلی اظهار کرد: در شرایط فعلی، صنعت ریلی کشور به‌ظاهر خصوصی‌سازی شده است، اما زمانی که پای صحبت‌ بخش خصوصی فعال در حوزه ریلی می‌نشینیم تازه متوجه می‌شویم که با وجود فعالیت‌های شرکت راه‌آهن و مالکیت آن بر اغلب لوکوموتیو‌های موجود، در واقع این واگن‌ها هستند که به شرکت‌های خصوصی واگذار شده‌اند و نمی‌توان اسم این فرایند را خصوصی‌سازی نامید.

خسروشاهی ادامه داد: همچنین با توجه به قیمت‌گذاری‌هایی نظیر حق دسترسی و مسائل مختلف این صنعت، نیاز به یک مرجع شکایت یا شورایی جهت حل اختلاف و اعلام نرخ‌ها و در یک مفهوم «‌تنظیم‌گری صنعت ریلی» بیش‌ازپیش احساس می‌شود که متأسفانه جای آن خالی است، برای مثال اگر امروز شرکتی قصد شکایت از راه‌آهن را داشته باشد‌ باید به خودِ راه‌آهن شکایت کند و این به معنای ایجاد ساختاری غیر پاسخگو و ناقص است.

 * شرکت راه‌آهن در مورد تصدی‌‌گری‌ها با خودش کنار نیامده است‌‌

وی در پاسخ به این سؤال که برای رفع مشکلات ذکر شده، چه راهکارهایی پیشنهاد می‌‌دهید؟ توضیح داد: در گام اول باید نگاهی عمیق به بحران موجود در صنعت ریلی داشت و متوجه عمق فاجعه‌ای شد که در صورت ادامه آن راه‌آهن کشور توان ادامه‌ فعالیت خود را نخواهد داشت، در ادامه نیز باید با بررسی ساختارهای صحیح حکمرانی صنعت ریلی، به فکر جراحی پیکره‌ مریض صنعت ریلی کشور بود.‌

کارشناس حمل‌ونقل ریلی ادامه داد: راهکار این است که مدیران تازه‌نفس به این امر مهم پی ببرند که با ریل‌گذاری غلطی که در ساختار راه‌آهن ما انجام شده است، تلاش‌ها به فرجام مناسبی نخواهد رسید و باید شاهد تحولی در ساختار باشیم زیرا راه‌آهن در مورد تصدی‌‌گری‌ها هنوز با خودش کنار نیامده است، راه‌آهنی که رقابت نداشته باشد و در انحصار نهادی حاکمیتی به رقابت تشویق کند به درد رفع محرومیت از مناطقی که باید به‌واسطه‌ بهره‌وری حمل‌ونقل ریلی عبوری در آن مناطق انجام گیرد، نمی‌‌خورد.

خسروشاهی تصریح کرد: امیدواریم مسئولان تازه‌نفس در دولت جدید و در پیکره‌ وزارت راه و شهرسازی از این عنصر درآمد‌زا و درواقع چاه نفت گم‌شده‌ صنعت ریلی غافل نشوند و اصلاح ساختار حکمرانی صنعت ریلی کشور را در صدر کارهای خود قرار دهند، چراکه با بقای وضع موجود ساختاری، هرچقدر هم تلاش صورت گیرد، ‌به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.

وی تأکید کرد: وزیر جدید راه و شهر‌سازی بداند که بیش از 20 سال است مطالبات مقام معظم رهبری در مورد حمل‌ونقل ریلی روی زمین مانده است.

   درآمدزایی با ترانزیت ریلی گامی بلند‌ به سمت اقتصاد غیرنفتی و محرومیت‌زدایی

درآمدزایی از طریق ترانزیت ریلی می‌تواند گام بلندی به سمت اقتصاد غیرنفتی و محرومیت‌زدایی در کشور باشد، آن‌هم در شرایطی که متأسفانه شاهد کسری بودجه‌ نجومی در بودجه مصوب شده برای سال 1400 هستیم و نیاز عمیقی به درآمد‌های پیش‌بینی نشده و ناظر به مزیت‌های مغفول کشور داریم.

متأسفانه در سالیان گذشته باوجود مزیت خدادادی کشورمان و وجود چشمه‌های فراوان بار و مسافر، به دلیل ساختار سازمانی ناکارآمد و خصوصی‌سازی ناقص در صنعت ریلی، نتوانسته‌ایم از این فرصت به‌خوبی بهره‌مند شویم و حتی در بعضی از موارد زیان‌هایی ناشی از ضعف صنعت حمل‌ونقل ریلی به کشور وارد آمده و این فرصت را به تهدیدی تبدیل کرده است.

پیش‌ازاین هم عنوان شد که صنعت ریلی را می‌توان به‌نوعی چاه نفت فراموش شده در کشور قلمداد کرد که از منافع آن عایدی چندانی به دست نیاورده‌ایم، بنابراین با توجه به وضعیت تحریم‌های نفتی کشور شاید بتوان این‌گونه به وزیر جدید راه و شهرسازی گفت که «با توجه به ظرفیت عظیم درآمدزایی حمل‌ونقل ریلی، می‌توان گفت انگار دوباره دارید وزیر نفت می‌شوید».