استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی همدان:

اقلیم فرهنگی، مخاطب، پیرامون و موضوع؛ چهار مولفه نقاشی دیواری شهری

دیوارهای موجود در فضای شهری فرصت بزرگی برای برقراری ارتباط با مردم و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری‌های دوطرفه است، فضای شهری نه‌تنها نیاز به زیبایی دارد، بلکه می‌تواند در کنار زیبایی راهی شود برای ارتقای سطح سلیقه، آگاهی و فرهنگ مردم. براین اساس قناعت به حداقل‌های ممکن در چنین امری در فضاسازی شهری در کنار آن‌که زیبایی را به ارمغان نمی‌آورد، در مواردی به ضد تبلیغات فرهنگی بدل شده و سرمایه‌های مردمی را در این راه هدر می‌دهد.

در دیوارنگاری شهری قطعاً محدودیت‌هایی وجود دارد، فارغ از سوژه یا بازنمایی فیگورها، ژست‌ها یا موضوعاتی خاص که نوعی محدودیت ایجاد می‌کند، به‌نظر می‌رسد نقاشی دیواری شهری با شهر تعریف می‌شود و مخاطب آن شهر هم یکی از پارامترهای قوی‌ است که باید با دیوارنگاره ارتباط برقرار کند، براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی با سید امیر فاضلیان؛ طراح شهری سازمان سیما و منظر شهرداری همدان و حسین اردلانی؛ استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان و دکتری فلسفه هنر، ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان با بیان اینکه علیرغم نظر مخالف برخی کارشناسان نقاشی دیواری جزء گرافیک محیطی به‌حساب می‌آید گفت: درواقع نقاشی دیواری علاوه بر داشتن بار معنایی به ساماندهی محیط به لحاظ بصری کمک می‌کند.

حسین اردلانی با تأکید براینکه آنچه در عرصه کارایی نقاشی دیواری از اهمیت بالایی برخوردار است اینکه این هنر به‌نوعی محیط شهری را در راستای ایجاد حس نوستالژی در شهروندان برای آینده و نیز تقویت احساس صمیمیت در حال حاضر بین اهالی یک شهر آذین می‌کند اظهار کرد: درواقع نقاشی دیواری نیز همچون اثر تاریخی می‌تواند برای ما طی سال‌ها خاطره بازی کرده و درعین‌حال به‌عنوان یک هنر معاصر علاوه بر آذین محیط، بر مطلوبیت و سرزندگی شهر می‌افزاید.

وی با بیان اینکه در واقع نقاشی دیواری با ایجاد حس نوستالژی در بین شهروندان احساس تعلق‌خاطر به شهر را افزایش می‌دهد تصریح کرد: نقاشی دیواری و دیوارنگاری ازجمله هنرهایی است که اگرچه سابقه‌ای چند هزارساله در عرصه هنرهای تجسمی ایران دارد، اما در میان هنرهای معاصر با پا گرفتن مرکز زیباسازی شهرداری‌ها در دهه‌های اخیر بود که به‌صورت گسترده به آن توجه شده است.

استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان با تأکید بر نیازهای امروز جامعه شهری به نقاشی دیواری که همانا ارتقای محیط شهری مطابق با سلیقه مخاطب عام به همراه ایجاد سرزندگی و شادابی روح شهر را دربر دارد، ابراز کرد: برای نائل آمدن به این هدف باید ابتدا تعریف صحیحی از نقاشی دیواری مطرح و وجه تمایز آن با نقاشی و همچنین نقاشی‌های بزرگ مشخص ‌شود.

اردلانی با اشاره به اینکه طبق مطالعات که چهار مؤلفه باید در نقاشی دیواری مورد توجه قرار گیرد، گفت: نخستین مسئله همخوانی آن با اقلیم شهر است؛ یعنی باید بین نقاشی دیواری همدان و یزد تفاوت قائل شد.

وی با تأکید بر ضرورت هویت‌دار بودن نقاشی دیواری متناسب با اقلیم شهر تصریح کرد: برای تحقق این هدف هنرمند باید جغرافیای کامل همدان را به لحاظ هویتی مورد توجه قرار دهد.

این استاد نقاشی با تأکید براینکه نقاشی دیواری بر حسب نیاز جامعه که همانا ارتقای محیط شهری مطابق با سلیقه مخاطب عام به همراه ایجاد سرزندگی و شادابی روح شهر است باید در نقاط مختلف به کار گرفته شود، افزود: برای نائل آمدن به این هدف ابتدا تعریف صحیحی از نقاشی دیواری مطرح و وجه تمایز آن با نقاشی و همچنین نقاشی‌های بزرگ مشخص می‌شود.

اردلانی ادامه داد: همان‌طور که عنوان شد علاوه بر فضای فرهنگی و جغرافیایی شهر، توجه به ویژگی‌های حیطه استقرار اثر در مکان (بررسی جنس مخاطب ازنظر کیفیتی و فرهنگی)، ارتباط اثر با بستر پیرامونی و استخدام تصویر در خدمت هدف و موضوع موردنظر با استقرار نقاشی دیواری مورد توجه قرار گیرد.

وی با بیان اینکه قاعدتاً به فراخور مخاطبان در نقاط مختلف شهر باید در میزان تزئینی بودن و مفهوم مستقیم و غیر مستقیم نقاشی دیواری تفاوت قائل شد ابراز کرد: به تعبیر ساده باید در مناطق کم‌برخوردار مفهوم با وضوح بیشتر در نقاشی دیواری به فراخور مخاطبان القا شود حال آنکه این مفهوم در مناطق ‌برخوردار با رنگ و لعاب بیشتر و به‌صورت مستتر بیان کرد.

استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی همدان با اشاره به اینکه ارتباط نقاشی دیواری با محیط پیرامونی به‌عنوان مؤلفه سوم در استاندارد‌سازی نقاشی دیواری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تشریح کرد: به فرض مثال برای انجام نقاشی، دیواری را در وسط شهری همچون همدان در خیابان بوعلی انتخاب کردیم پس چنان‌که عنوان شد ابتدا شرایط اقلیمی، فرهنگی همدان و بعد منطقه استقرار نقاشی و سپس میزان ارتباط و هماهنگی طرح با محیط پیرامونی یعنی دیوارهای جنبی باید سنجیده شود.

اردلانی، ادامه داد: به‌عنوان‌مثال در میدان امامزاده عبدالله (ع) تصویری از شهید چیت‌سازیان کار شده که متأسفانه دیوار مورد نظر اصلاً مناسب کار نقاشی دیواری نبوده اما طی دهه قبل این اتفاق افتاد و در حال حاضر نیز نمی‌توان بنا به عواقب اجتماعی و فرهنگی نسبت به پاک کردن آن و انتقال آن به دیوار مناسب اقدام کرد.

وی با اشاره به اینکه تأمین و در واقع به تعبیر بهتر تهیه یک دیوار مناسب برای نقاشی دیواری که امکان تعامل و ارتباط با محیط پیرامونی داشته باشد از اهمیت بالایی برخوردار است اظهار کرد: در تصویری که از شهید چیت‌سازیان کار شده نگاه شهید به سمت پنجره روبه‌رویی دوخته شده که مشخص نیست آن پنجره رو به‌ آبدارخانه، دفتر اداری و یا غیره است.

استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان با تأکید براینکه در انتخاب دیوار مناسب نخستین بحث خلوت بودن محیط پیرامونی به لحاظ بصری است، اذعان کرد: متأسفانه انتخاب دیوار مناسب برای نقاشی دیواری در دهه‌های قبل بسیار عجولانه بوده و با سراسیمگی و بدون در نظر گرفتن منطق انجام می‌شده که خوشبختانه این رویکرد طی دهه اخیر با بهره‌مندی از نظر اساتید فن شرایط بسیار بهتری را تجربه کرده است.

اردلانی با بیان اینکه در نهایت باید نقاشی دیواری با ساختمان‌های کناری خود همخوانی داشته باشد اذعان کرد: این بدان معنا است که خالی بودن هر دیوار بیانگر مساعد بودن شرایط برای نقاشی دیواری نیست و برای این مهم باید حتی همخوانی ساختمان‌ها را نیز در نظر گرفت.

وی در تشریح همخوانی ساختمان‌ها گفت: در نظر بگیرید در کنار ساختمانی با شیشه آبی نمی‌توان تصویر یک منظره را کار کرد.

این استادیار دانشگاه با اشاره به اینکه مؤلفه پایانی به موضوع اثر بازمی‌گردد گفت: در نقاشی دیواری به فراخور موضوع اثر می‌توان به تقسیم فضا دست زد؛ به‌عنوان‌مثال در شهر همدان با توجه به ارتباط و تعاملی که خیابان خواجه رشید با بافت مذهبی شهر یعنی امامزاده عبدالله دارد و درعین‌حال دارای بافت شهرکی است، دیوار این ساختمان‌ها بنا به فاصله مناسب با یکدیگر و شرایط محیطی برای تصویرنگاری از شهدا مناسب بوده که این پیشنهاد را به سازمان سیما و منظر شهرداری داده‌ام.

اردلانی ادامه داد: برای خیابانی همچون بوعلی بنا به شرایط توریستی حاکم بر این معبر می‌توان نقاشی‌ها را به کار گرفت تا در تعامل با توریست بتواند موفق عمل کند پس نیازی نیست بر تقویت حالت نوستالژیک در ارتباط با شهروندان در این معبر تأکید داشته باشد.

در ادامه مدیر طراحی شهری سازمان سیما و منظر شهرداری همدان نیز با بیان اینکه ضوابط برای مباحث هنری در فضاسازی شهری بر تقویت بعد کیفی کار تأکید دارد، گفت: نخستین بحث در هنر عمومی مقبولیت اجتماعی است که بنا به فرهنگ جامعه تفاوت دارد.

سید امیر فاضلیان با تأکید براینکه هنر عمومی باید در فرهنگ یک شهر نفوذ و با لایه‌های مختلف اجتماع ارتباط برقرار کند، اذعان کرد: بخش دیگری از کار نیز به بحث کیفی تجسمی بازمی‌گردد که باید به لحاظ فرم، تکنیک، خلاقیت و سبک هنری حرفی برای گفتن داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه سعی ما نیز بر آن بوده تا بر اساس این ضوابط کار‌ها را پیش ببریم گفت: دراین‌بین برخی کارها نیز به‌صورت سفارشی برای گروه‌های خاص انجام می‌شود.

مدیر طراحی شهری سازمان سیما و منظر شهرداری همدان با اشاره به اینکه بهره‌مندی از اساتید زبده عرصه نقاشی یکی از شاخص‌های اصلی ما در طراحی نقاشی دیوارهای شهری است اذعان کرد: سواد تجسمی یکی از موارد است که باید در فرد مورد نظر وجود داشته باشد.

فاضلیان با تأکید براینکه در حال حاضر نقاشی دیواری در شهر همدان با سختگیری خاصی انجام می‌پذیرد، ابراز کرد: در حال حاضر می‌توان گفت همدان در این بخش جزء سرآمدان است.

وی با بیان اینکه استفاده از سبک‌های جدید و باز گذاشتن دست هنرمندان در طراحی دیوارهای شهر بر حسب تجربه و دانش یکی از مباحثی است که در حال حاضر در سازمان سیما و منظر شهرداری همدان مورد توجه است اذعان کرد: به‌واقع تصویرنگاری از شهدا در میادین شهر همدان و نیز دیگر نقاشی‌های دیواری به سبک جدید هم به لحاظ فرهنگی و به لحاظ اجتماعی دارای مقبولیت اجتماعی است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد خوشبختانه گویی سازمان سیما و منظر شهرداری همدان در این بخش طی یک دهه گذشته به اذعان کارشناسان تحولی مناسب در راستای کیفی‌سازی کارها در این بعد از زیباسازی محیطی داشته که این مهم ما را برای رسیدن به شرایط مطلوب امیدوار می‌کند؛ بنابراین آنچه مسلم است اینکه بنا به آنچه در متن عنوان شد به واقع هویت شهری همدان در دیوارنگاری شهری مشهودتر دیده شود زیرا فرهنگ غنی همدان هم به لحاظ دینی و هم به لحاظ اجتماعی و تاریخی دارای ظرفیت بسیار بالایی است که می‌توان بستر را برای بهره‌مندی هرچه بهتر فراهم نمایند.