شناخت زیربناهای تولید علم از منظر علم روان‌شناسی مغفول مانده است

میلاد سبزه‌­آرا مترجم کتاب «نگاهی به روان­شناسی علم» درباره این اثر توضیح داد: این کتاب گردآوری و ترجمه است؛ سعی شده تا بهره‌گیری از اندک منابع موجود در این حوزه، آشنایی‌­ای با شاخه روان­شناسی علم فراهم شود. روان­شناسی علم شاخه‌­ای نوپا در روانشناسی است که برای بسیاری از جمله روان­شناسان شناخته شده نیست. رشته‌های مختلفی مانند تاریخ علم، جامعه­‌شناسی علم و فلسفه علم وجود دارند که موضوع مورد مطالعه آنها علم است و از زوایای مختلف به بررسی علم و عالمان می­‌پردازند. اما با اینکه علم حاصل کار متفکران و دانشمندان است و فرایندهای مختلف روانی آنها از قبیل فرایندهای فکری و شناختی، شخصیتی، رشدی، زیستی و عصب­ شناختی، سلامت روان و عوامل اجتماعی موثر بر آنها در نظریات‌شان و تولید علم آنها نقش دارند اما با این حال، خلاء علم روان­شناسی در این حوزه وجود داشته و تنها در دو سه دهه اخیر شاهد توجه روان­شناسی به علم و دانشمندان هستیم. روان­شناسی علم مطالعه علم، تولید علم و دانشمندان بر اساس دیدگاه‌های مختلف موجود در روان­شناسی است. از این رو، روان­شناسی علم به زیرشاخه­‌های روان­شناسی شناختی علم، روان­شناسی تحولی روان‌شناسی، روان­شناسی اجتماعی علم، روانشناسی بالینی علم و... تقسیم می‌‌شود که هر کدام از زاویه دید خودشان به علم و فرایندهای تولید علم می‌­پردازند.

به گفته او، کتاب به‌طور خاص برای روان­شناسان و به طور عام برای علاقمندان به علم و کسانی که به رشته­‌های مرتبط با علم از قبیل فلسفه علم علاقه دارند مناسب است. برجسته­ ترین بازخورد گرفته شده آشنایی روان­شناسان به وجود چنین شاخه‌­ای در روانشناسی بوده است که پیش از این از آن مطلع نبودند.

سبزه آرا با بیان اینکه این کتاب بینش خوبی را فراهم می­‌سازد تا بیشتر به عوامل مختلفی که می‌­توانند در تولید علم یک کشور نقش داشته باشند توجه شود یادآور شد: عموم افراد در می‌­یابند که در پسِ تولید علم و نظریه ­پردازی دانشمندان، زیربناهای روان­شناختی‌­ای قرار دارند که می‌­بایست به آنها توجه بیشتری و دقیق‌­تری داشت. فرایندهای فکری و شناختی‌­ای که در ذهن دانشمندان و به خصوص دانشمندان نوآور و خلاق می‌­گذرد، خصوصیات شخصیتی آنها، عوامل اجتماعی و بین فردی موثر بر دانشمندان و تولید علم، مکانیسم‌های زیست‌­شناختی و عصب‌­شناختی درگیر در استدلال علمی، یادگیری، خلاقیت، هوش و نظریه­ پردازی و سایر فرایندهای روان­شناختی زیربنایی که توجه به آنها در سطح کلان آموزشی کشور می‌­تواند در گسترش علم ­آوری و در ادامه تولید فناوری کمک کننده باشد.

او با اشاره به اینکه نیاز اصلی آشنا ساختن جامعه علمی کشور به وجود چنین شاخه‌­ای در حوزه شناخت علم بوده است عنوان کرد: اینکه از مسئولان مرتبط با عرصه تولید علم کشور تا جامعه دانشگاهی و متخصصان علمی کشور و به خصوص متخصصان روان­شناسی در خصوص رشته روان­شناسی علم آگاهی یافته و بخشی از تحقیقات آتی­ حوزه روان­شناسی با موضوعاتی مرتبط با روان­شناسی علم هدایت شود. با اینکه علم و تفکر علمی مهمترین دستاورد بشر است اما حداقل در رشته روان­شناسی، شناخت زیربناهای تولید علم از منظر علم روان­شناسی مورد غفلت قرار گرفته است. این در حالیست که روان­شناسی به میزان زیادی در حوزه‌­های آسیب­‌شناسی و پیشگیری از اختلالات و جرایم و پیامدهای منفی توسعه یافته است اما در حوزه علم ­آوری و بررسی دانشمندان به عنوان کسانی که چراغ راه بشریت هستند خلاء آشکاری وجود دارد.