کمای مدیریتی؛ معضل فرش همدان

تار و پودی که در نبود مدیریت تحلیل می‌رود فعال حوزه فرش در همدان؛ اراده‌ای برای تغییر وضعیت از سوی مدیران وجود ندارد

در بین استان‌ها و مناطق مختلف کشور، استان همدان به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تجارت فرش در منطقه غرب ایران از گذشته تاکنون، کانون توجه متقاضیان فرش دستباف بوده، اما طی این سال‌ها متأسفانه شاهد افول در عرصه این هنر- صنعت بوده و هستیم به‌طوری‌که دیگر نه از رونق راسته خامه‌فروشان در همدان خبری هست و نه کسی از احوال استادکاران نامی این رشته هنری می‌پرسد و اگر هم بپرسد کسی را به راحتی در این عرصه نمی‌توان یافت این درحالی است که رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان در خردادماه سال جاری در کمیته فرش استان همدان که با حضور رئیس مرکز ملی فرش کشور برگزار شد گفت: سال 99 چهار برند بین‌المللی فرش استان ثبت شد و ثبت سه برند دیگر را در دستور کار قرار دادیم و امیدواریم تا پایان سال ثبت بین‌المللی شوند.

حمیدرضا متین، افزود: در حال حاضر 50 هزار بافنده فرش و 16 هزار بیمه شده در استان وجود دارد که تاکنون 22 هزار کارت برای این افراد صادر شده است.

وی با بیان اینکه 17 هزار نفر بافنده نیز به ما مراجعه نکردند و به صورت خانگی کار خود را انجام می‌دهند، خاطرنشان کرد: 150 واحد پشتیبان و سه مجتمع تولیدی دارای مجوز، یک اتحادیه استانی، هفت اتحادیه فراگیر و یک انجمن فرش در استان همدان داریم.

اما مسئله‌ اینجاست که در گفت‌و‌گو با بافندگان و نیز دست‌اندرکاران شرایط به گونه دیگری ترسیم می‌شود، به‌طوری‌که طی چند سال اخیر هر بار که با این عزیزان گفت‌وگو کردیم آه از نهادشان بلند شده و از وضعیت کاری و معیشتی این هنر، صنعت و درعین حال عدم توجه مسئولان این عرصه گلایه‌مند بودند؛ براین اساس این‌بار نیز برآن شدیم تا در گفت‌و‌گو با یکی از تولیدکنندگان و نیز صادرکنندگان نامدار این عرصه در همدان به بیان مشکلات پیش روی فرش همدان بپردازیم که در ادامه می‌خوانید:

علی معموله با اشاره به سابقه سی و چند ساله در عرصه مرمت، تولید، فروش و درعین حال صادرات فرش دستباف، گفت: متأسفانه فرش در همدان علیرغم وجود چندین نهاد (اتاق، انجمن، اتحادیه فرش و غیره) مرتبط به صورت واقعی متولی ندارد و این هنر- صنعت در حال حاضر دوران خوبی را سپری نمی‌کند زیرا اراده‌ای برای تغییر شرایط را شاهد نیستیم.

وی با تأکید بر اینکه این روزها اغلب بافندگان فقط برای اینکه بیکار نباشند اقدام به فرش‌بافی می‌کنند، اظهار کرد: واقعیت این است که کارگاه‌های متمرکز سود‌ده برای فعالیت قالی‌بافی همدان وجود ندارد.

این تولیدکننده فرش همدانی ادامه داد: این در حالی است که این هنر، صنعت طی سال‌های اخیر در سطح کشور با به‌کارگیری طرح‌ها و نقشه‌های جدید و نیز سرمایه‌گذاری عظیم، رونق گرفته ‌است.

معموله با تأکید براینکه میزان هزینه تولید فرش با درآمد حاصل از آن برای فعالان این عرصه صرفه اقتصادی ندارد اذعان کرد: در حال حاضر تولید این محصول در استان همدان به‌عنوان هنری کم‌فروغ آن‌هم به ندرت وجود دارد نه هنر- صنعتی که بتوان بر آن تکیه زد.

وی با اشاره به اینکه تولیدات کارگاهی ما سفارشی و نسخه‌ای است بر این اساس سفارش قالی از خارج کشور دریافت و به سبک، مصالح و نقشه درخواستی، فرش بافته و صادر می‌شود، اضافه کرد: متأسفانه درحال حاضر با توجه به تحریم‌ها امکان صادرات محصول سلب شده و درعین حال در صورت صادرات نیز امکان بازگشت ارز برایمان فراهم نیست؛ بنابراین طی چند ماه اخیر با توجه به مشکلات عدیده پیش روی این صنعت به‌دنبال جمع کردن دارهای قالی از خانه‌ها و کارگاه‌‌ها هستیم زیرا سوددهی آن با هزینه‌کرد به هیچ‌وجه همخوانی ندارد.

این بافنده فرش همدانی با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که تولیدکنندگان همدانی با آن دست‌وپنچه نرم می‌کنند عدم حرفه‌ای بودن قالبیافان است و به‌واقع اغلب قالیبافان همدانی فقط گره‌زن هستند و تسلطی بر بافت اصولی و بی‌نقص از ابتدا تا انتهای قالی ندارند ابراز کرد: طی چند ماه اخیر مشکل دیگری که به مشکلاتمان افزوده شده عدم قیمت‌گذاری بر فرش و فعالیت‌های مرتبط با آن از سوی دستگاه و نهادهای متولی است.

معموله در تشریح مقوله مذکور، اذعان کرد: در حال حاضر هرکسی به خود اجازه می‌دهد نسبت به قیمت‌گذاری فرش و فعالیت‌های مرتبط با آن همچون دستمزد بافندگان تصمیم‌گیری کند به طوری‌که بنده امسال با یک بافنده سه بار قیمت گره عوض کردم.

وی با تأکید براینکه بارها از دستگاه‌های مرتبط همچون انجمن فرش خواهان قیمت‌گذاری درست در این عرصه شدیم اما پاسخی دریافت نشد ابراز کرد: مسئله ‌اینجاست که با برگزاری جلسه، نشست و کمیسیون نمی‌توان ادعای حل مشکلات را داشت.

این بافنده همدانی با تأکید بر لزوم درست‌بافی یادآوری کرد: بعد از چند سال کار و کسب تجربه، به این نتیجه رسیدیم که باید این فعالیت‌ها در کارگاه متمرکز و توسط یک کارگاه‌دار نظارت لازم جهت کنترل بافت اعمال شود؛ البته هنوز هم بخشی از تولید ما توسط برخی بافنده‌ها و در منزل آن‌ها صورت می‌گیرد، منوط به اینکه فرد در این عرصه استاد باشد و قالی بی‌نقص تحویل دهد.

معموله در تشریح مشکل دیگر پیش‌ِ روی تولیدکننده‌های قالی، ادامه داد: متأسفانه کیفیت قالی بافته‌شده در همدان نیز مناسب نیست، زیرا این هنر اغلب به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل شده و مقوله آموزش دراین‌بین مورد توجه نبوده و از طرفی بیشتر نقشه‌های کار شده تکراری هستند.

وی خاطرنشان کرد: مشکل بعدی به وجود خلأ اطلاعاتی بین قالی‌باف، فروشنده و یا صادرکننده بازمی‌گردد؛ به‌عنوان‌مثال، بافنده همدانی هنوز هم در بافت فرش، نقشه چهار سال پیش لاکی (قرمز) را پیش‌ِرو دارد حال آن‌که من صادرکننده بر این امر واقف هستم که امروز فرش لاکی در دنیا خواهان ندارد.

این هنرمند همدانی اظهار کرد: این مشکل متأسفانه در بین خامه‌فروش‌ها نیز وجود دارد زیرا آن‌ها نیز اطلاعات کافی در خصوص سلیقه بازار ندارند تا آن را در اختیار بافنده قرار دهند.

معموله با تأکید بر لزوم وجود مشاور برای رفع این خلأ اطلاعاتی بین بافنده، فروشنده و صادرکننده قالی در جهت تولید صادرات‌محور بر مبنای سلیقه روز دنیا، افزود: این مسئله را در کمیته فرش که به‌تازگی برگزار شد نیز مطرح کردم و خواهان اجرایی شدن آن شدم.

وی با بیان اینکه عیب بزرگ امروز فرش و قالی همدان به کیفیت نازل مواد اولیه و به‌خصوص خامه بازمی‌گردد، تصریح کرد: تأسف‌بارتر اینکه باوجود ظرفیت بالای تولید فرش در استانی همچون همدان که به‌نوعی قطب تولید فرش در حوزه قالی‌های سبک است، حتی یک کارگاه ریسندگی پشم برای تأمین خامه فرش وجود ندارد.

این تولیدکننده فرش دستباف همدانی با اشاره به اینکه متأسفانه کسی هم برای سرمایه‌گذاری در این بخش پای کار نیست، ابراز کرد: این امر از آنجا نشأت می‌گیرد که بافندگان فرش به تأمین مصالح بی‌کیفیت از همدان و متعاقب آن تولید بی‌کیفیت و یا تهیه مصالح با کیفیت بالاتر از دیگر شهرها همچون قم و تبریز عادت کرده‌اند.

معموله با بیان اینکه به دلیل تحریم‌ها در حال حاضر صادرات فرش دچار مشکلات عدیده‌ای است، اذعان کرد: بااین‌وجود در داخل نیز به دلیل بالا بودن هزینه تولید امکان فروش محصول وجود ندارد و این مسئله بنا به شرایط اقتصادی روزبه‌روز حادتر می‌شود به طوری که درحال حاضر بنا به بالا رفتن هزینه زندگی اغلب بافندگان ترجیح می‌دهند به مشاغلی با درآمد بیشتر و در عین‌حال با درآمد روزانه مشغول باشند به طوری که در شهری همچون همدان درحال حاضر سیر پوست‌کنی درآمدش بیشتر از بافندگی فرش با آن همه ظرافت و زمان‌بر بودن اخذ دست مزد است.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر متأسفانه همان صادرات اندک را نیز در عرصه بین‌الملل از دست داده‌ایم خاطرنشان کرد: فرش ایران و نقشه‌های ایرانی توسط بافنده‌های افغان و تبتی با نازل‌ترین قیمت و مواد اولیه ایرانی بافته می‌شود بر این اساس می‌بایست برای کنترل فضا، در خصوص صادرات خامه فرش تدبیری اندیشیده شود؛ چراکه قیمت تمام‌شده خرید مواد اولیه در کنار ارزان‌قیمت بودن نیروی کار قیمت نهایی محصول را کاهش داده و امکان رقابت را از ما سلب کرده ‌است.

این هنرمند با تصریح بر اینکه در حال حاضر اغلب فعالیت‌های صورت گرفته در بخش احیای این هنر- صنعت در استان در حد حرف بوده است، افزود بازهم تأکید می‌کنم درحال حاضر اراده برای این مهم وجود ندارد و با توجه به شرایط اقتصادی و بغرنج شدن مشکلات اگر از من هم بخواهند که راهکاری ارائه دهم ناتوان از موضوع هستم.

معموله با تأکید براینکه درحال حاضر گونی نپال (فرش بافته شده در این کشور) توانسته بازار آمریکا را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بازارهای هدف صادراتی ایران تسخیر کند اذعان کرد: برخی از مسئولان عنوان می‌کنند فرش ایران در بازارهای بین‌المللی همچنان از جایگاه پیشین برخوردار است، درست نیست زیرا شرایط تحریم این مهم را با مشکل مواجه کرده است.

مع الوصف با توجه به آنچه گفته شد فرش همدان از حالت رکود نیز پا را فراتر گذاشته و با کمای مدیریتی در این عرصه تار و پود آن در حال تحلیل رفتن است، به طوری که معدود تولیدکنندگان و صادرکنندگان نیز دیگر به بهبود وضعیت این هنر- صنعت امید ندارند زیرا به گفته آن‌ها اراده‌ای برای تغییر از سوی متولیان وجود نداشته و این هنر، صنعت نیز همچون دیگر پتانسیل‌های هنر و صنعت چرم به نابودی کشیده و زین پس خیال متولیان بیش‌ازپیش با گفتن کلمه (منسوخ شده) در قبال پرسشگری‌ها راحت خواهد شد.