حقی که به تالاب‌ها نمی‌رسد

ایران کشوری است که بنا به موقعیت جغرافیایی، دارای اقلیمی خشک و نیمه‌خشک است اما حاکمیت خشک‌سالی طی یک سال اخیر نیز این سرزمین را تشنه‌تر از پیش کرده است. با کاهش بارندگی‌ها طی سال آبی گذشته بسیاری از شهرها و روستاهای کشور با تنش آبی مواجه شده‌اند که به‌نظر می‌رسد با وجود فرارسیدن فصل پاییز این وضعیت همچنان در بسیاری از شهرها و روستاها تداوم دارد.

در حالی خشک‌سالی تأمین آب شرب را برای شهرها و روستاها با مشکل روبه‌رو کرده است که تالاب‌های کشور نیز در این میان خشک و خشک‌تر شده‌اند. تالاب‌هایی که براساس ماده 4 «آئین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها» وزارت نیرو باید میزان سهم آن‌ها از ظرفیت آبی حوضه آبریز را با کمیت و کیفیت مناسب و متناسب با شرایط اقلیمی مختلف، با توزیع زمانی معین و در اولویت دوم پس از آب شرب و با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست تأمین کند.

حال در شرایطی که حقابه تالاب‌ها به‌طور کامل پرداخت نشده که بنابر پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور، مقدار بارندگی در فصل پاییز امسال به احتمال زیاد کمتر از حد نرمال خواهد بود. کاهش بارندگی و مدیریت نامناسب بهره‌برداری و توزیع آب نه‌تنها طی یک سال اخیر بلکه سال‌های متمادی باعث ایجاد بحران‌هایی ازجمله فرونشست زمین و خشک شدن تالاب‌ها شده است.

کارشناس محیط زیست می‌گوید: ایران دارای بیش از 250 تالاب است که از این تعداد حدود 145 تالاب به‌طور رسمی در آیین‌نامه مصوب دولت و زیرمجموعه قانون حفاظت و احیا و مدیریت تالاب‌ها ثبت شده است و مابقی نیز مشمول تعریف تالاب می‌شوند. 26 تالاب نیز عضو «کنوانسیون رامسر» (قرارداد بین دولتی که به‌منظور حفاظت از تالاب‌ها در شهر رامسر استان مازندران منعقد شد) هستند اما تعدادی از تالاب‌های کشورمان هم در معرض خطر از بین رفتن هستند. تالاب‌های هامون، شادگان، بختگان، پریشان و خیلی تالاب‌های دیگر با کمبود آب و عدم تأمین نیاز آبی محیط زیستی خود مواجهند و همین وضعیت باعث شده است که کارکردهای تالاب ازجمله خدمات اکوسیستمی از بین برود.

محمدحسین بازگیر کمبود آب و عدم تأمین حقابه‌ها را ناشی از خشک‌سالی و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی و عدم رعایت حقابه تالاب‌ها می‌داند و می‌افزاید: منابعی هم که وارد تالاب‌ها می‌شوند، آلودگی‌هایی به همراه دارند و تالاب‌ها را آلوده می‌کنند.

وی همچنین نسبت به تغییر وضعیت وسعت و حجم آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: حجم آب دریاچه ارومیه به نصف کاهش یافته است.

این کارشناس محیط زیست معتقد است که بیشتر اتفاقاتی که در مورد تالاب‌ها افتاده عمدی و ناشی از دخالت و دستکاری‌های انسانی به‌ویژه نحوه بهره‌برداری از منابع مانند آب است و عامل این مشکلات نیز نوع نگاهمان است.

بازگیر با تذکر این نکته که زیستگاه فقط یک محل برای گذراندن چند روز نیست، می‌گوید: زیستگاه، نوعی پشتیبان برای نسل‌های متوالی و ادامه حیات آن‌ها است که اگر از بین برود، شاهد کوچ دائمی یا انقراض گونه‌ها خواهیم بود. ما در برابر تالاب‌ها، تعهدات قانونی خارجی و داخلی داریم بنابراین حکمرانی محیط زیستی ما باید کامل‌تر شود و خانواده بزرگ دغدغه‌مند محیط زیست نیز بیشتر یکدیگر را یاری کنند؛ به این معنا که بازدارندگی در این حوزه باید فراتر از سازمان حفاظت محیط زیست باشد.

بر اساس این گزارش وضعیت نابسامان تالاب‌ها و حقی که براساس قانون از آب دارند، در حالی نادیده گرفته شده است که بیش از 85 درصد منابع آب کشور در صنعت کشاورزی مصرف می‌شود. از این رو بسیاری از کارشناسان یکی از راهکارهای نجات تالاب‌ها را در کاهش مصارف آب در بخش کشاورزی از طریق اصلاح الگوی کشت همچنین روش‌های آبیاری می‌دانند.

کارشناس آب نیز با اشاره به قوانینی که بر پرداخت حقابه تالاب‌ها تأکید می‌کنند، گفته بود: تصویب چنین قوانینی نشان از اهمیت بالای حیات رودخانه‌ها و تالاب‌ها فارغ از شرایط خشک‌سالی یا ترسالی دارد بنابراین لازم است با توجه به سقف آب موجود در یک سال آبی، حقابه محیط زیست، صنعت، کشاورزی و شرب از یکدیگر جدا شود و هرکدام بنا بر اهمیتی که دارند، پرداخت شود اما متأسفانه هیچ نظارتی بر اجرای این قوانین وجود ندارد.

محسن موسوی‌خوانساری آب ضمن اینکه سازمان حفاظت محیط زیست را مقصر اصلی پرداخت نشدن حقابه زیست محیطی تالاب‌ها توسط وزارت نیرو می‌دانست، تأکید کرده بود: سازمان حفاظت محیط زیست باید از ظرفیت‌هایی که قانون در اختیار آن قرار داده استفاده کند و از دستگاه‌های مسئول تأمین آب به دلیل نپرداختن حقابه زیست محیطی شکایت کند. این سازمان متولی باید از دادستانی و مدعی‌العموم درخواست احقاق حق کند اما متأسفانه ضعف از سازمان حفاظت محیط زیست است که چنین اقدامی نمی‌کند و در نتیجه وزارت نیرو و شرکت‌های آب منطقه‌ای حقابه تالاب‌ها را پرداخت نمی‌کنند.

به گزارش ایسنا حال که چشم‌ها به آسمان برای فرود آمدن باران دوخته شده تا سرزمین ایران و تالاب‌های ارزشمند آن بار دیگر جان بگیرند و گلویی تازه کنند، تعیین و پرداخت حق‌آبه تالاب‌ها و دریاچه‌های با ارزش کشور ازجمله هورالعظیم، هامون، بختگان و ارومیه بیش از پیش به یک امر ضروری تبدیل شده است چراکه آب حق اکوسیستم‌های تالابی است و سلب این حق تبعات جبران‌ناپذیری را هم برای طبیعت و هم برای جوامع انسانی درپی دارد؛ بحران‌هایی مثل ریزگرد که راه نفس را برای همه می‌بندد.