اجحاف برخی شرکت‌های بورسی در حق سهام‌داران حقیقی

رسوب سود سهام‌داران در حساب شرکت‌های بورسی

هرساله با برگزاری مجامع شرکت‌های بورسی و مشخص شدن سود پرداختی به سهامداران، تعداد زیادی از سهامداران خرد از دریافت سود خود بازمی‌مانند. مهم‌ترین دلیل که مانع دریافت سود توسط سهامداران می‌شود، فرایند پیچیده پرداخت سود سهام توسط شرکت‌های بورسی است. این فرایند پیچیده عملاً مانع دریافت سود سهام توسط سهامداران شده است. در این گزارش در ابتدا به تشریح هرکدام از روش‌های پرداخت سود تقسیمی عنوان‌شده، سپس به بررسی وضع کنونی پرداخته شده است.

  روش‌های پرداخت سود سهام

شرکت‌های بورسی برای پرداخت سود سهامداران از روش‌های زیر استفاده می‌کنند. در روش اول پس از برگزاری مجمع سهامداران، طبق اطلاعیه‌ای که در سامانه کدال [1] بارگذاری می‌شود، بازه زمانی مشخصی جهت مراجعه سهامداران به بانک برای دریافت سود سهامشان مشخص می‌شود.

چنانچه سهامدار در بانک موردنظر حساب نداشته باشد، جهت دریافت سود مجبور به افتتاح حساب در بانک مذکور می‌شود. این فرایند سبب تحمیل شدن هزینه رفت‌وآمد و افتتاح حساب به سهامداران می‌شود. از طرفی سود سهام پرداختی سهامداران خرد چون مبلغ پایینی است عملاً کفاف هزینه‌های ذکرشده را نمی‌دهد؛ به همین جهت بسیاری از سهامداران خرد از دریافت سود خود منصرف می‌شوند.

در دو سال اخیر پدیده کرونا نیز مزید علت شده تا سهامداران حقیقی خرد از سود سهام خود بگذرند. سایر سهامداران نیز باید در صف طولانی بانک‌ها قرار بگیرند که احتمال ابتلا به بیماری کرونا در این افراد را افزایش می‌دهد.

در روش دوم پرداخت سود، سهامداران اطلاعات خود را (اطلاعات هویتی، بانکی و کد بورسی) به شرکت توزیع‌کننده سود ارسال می‌کنند. ارسال مدارک معمولاً از طریق ایمیل و پست و یا بارگذاری مدارک در تارنمای شرکت مذکور است. در این شیوه سهامدار تأییده‌ای از دریافت مدرک توسط شرکت بورسی دریافت نمی‌کند و به‌تبع این مورد از زمان واریز وجه و اینکه آیا وجهی به حسابش واریزشده، نمی‌تواند اطلاع پیدا کند. در این شیوه پرداخت سهامدار سردرگم و بلاتکلیف است و معمولاً تعداد کمی از افراد می‌توانند به شرکت مراجعه کرده و از واریز سود سهام خود اطلاع پیدا کنند.

در روش سوم واریز از طریق سامانه سجام صورت می‌گیرد؛ در این شیوه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از طریق سامانه سجام سود سهام تعیین‌شده توسط مجمع را به شماره شبا ثبت‌شده سهامداران در سامانه سجام واریز می‌کند. این روش برخلاف روش‌های پیشین نیازی به مراجعه به بانک یا جای دیگری نیست.

  وضع کنونی پرداخت سود سهام به سهامداران

در سال 1399 از 490 شرکت بورسی که اطلاعیه تقسیم سود منتشر کرده‌اند [2]، 123 شرکت اقدام به توزیع سود از طریق سامانه سجام کرده‌اند؛ این آمار [3]در سال 1400 تا لحظه نگارش این گزارش به 218 شرکت افزایش پیداکرده است؛ اما تا کامل شدن راه طولانی وجود دارد، چراکه سه سال از تأسیس سامانه سجام می‌گذرد؛ اما تعداد کمی از شرکت‌ها اقدام به استفاده از این سامانه جهت پرداخت سود کرده‌اند. وضعیت کنونی به ‌هیچ‌وجه مطابق با قوانین سازمان بورس نیست.

طبق تبصره سه ماده 5 «دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته‌شده در «بورس اوراق بهادار تهران» شرکت‌های بورسی مکلف‌اند از طریق شرکت سپرده گزاری مرکزی اقدام به پرداخت سود سهامداران نمایند. طبق بررسی اطلاعیه‌های شرکت‌های بورسی در سامانه کدال بیشتر از نیمی از شرکت‌های بورسی از این سامانه برای توزیع سود سهام استفاده نکرده‌اند.

  لزوم نظارت ویژه سازمان بورس بر شرکت‌ها

به نظر می‌رسد، عمل به این قانون توسط شرکت‌ها بخش وسیعی از مشکلات سهامداران حقیقی و حتی حقوقی را برطرف نموده و سهامداران بدون دردسر و سردرگمی به‌حق قانونی خود خواهند رسید. برای رسیدن به این هدف نیاز به نظارت ویژه سازمان بورس بر شرکت‌های بورسی به‌شدت احساس می‌شود.

برای انجام این کار ضروری است تا سازمان بورس. شرکت‌های بورسی را مکلف به پرداخت سود سهام به سهامداران از طریق سامانه سجام نماید. موضوعی که با وجود بسترهای قانونی و فنی موجود بهانه‌ای برای انجام ندادن این کار وجود ندارد.

پی‌نوشت:

1-تارنمای کدال که در آن اطلاعیه شرکت‌های بورسی بارگذاری می‌شود.

2-طبق مصاحبه انجام‌شده حسین قشمی مدیر امور پرداخت‌ها و سیستم‌های تسویه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی (سمات) با خبرگزاری فارس

3-این آمار با بررسی اطلاعیه‌های درج‌شده در سامانه کدال به‌دست‌آمده است.