چاپ پژوهشی درباره داستان‌های عرفانی کشف‌الاسرار

«کشف‌الاسرار و عدةالابرار» اثر رشیدالدین میبدی است که در سال 520 ه.ق آن را تألیف کرده است. این‌گنجینه گران‌بهای زبان فارسی، در طور تاریخ این مرز و بوم تا به امروز، فراز و نشیب‏‌های بسیاری را طی کرده و احتمال می‏‌رود تا شناخته شدن همه ابعادش، راه درازتری را پیش رو داشته باشد. این‌کتاب، تفسیر قرآن است؛ هم به شیوه مفسّران اهل سنّت و هم بر مذاق اهل عرفان که می‏توان گفت در نوع خود بی نظیر و نخستین است.

برای شناخت مؤلف کشف‌الاسرار، کوشش‌های فراوانی توسط محققان ایرانی انجام گرفته است. ابوالفضل میبدی شخصی است گمنام، که نزد اکثر قریب به اتفاق ارباب تراجم و شارحان احوال علما و مؤلفان و مفسران و عرفا، شناخته شده نبوده است. زیرا در هیچ‌یک از کتاب‌هایی که تا قرن یازدهم در شرح حال علما و مؤلفان و مفسران، فقها و محدثان، مشاهیر و بزرگان، ادیبان و عارفان و صوفیان نگاشته شده، از او ذکری به میان نیامده و حتی در کتاب‌هایی مثل معجم البلدان و الانساب با اینکه بعضی از علمایی را که دارای لقب میبدی بوده‌‏اند ذکر کرده‏‌اند، از ایشان سخنی به میان نیاورده‏‌اند.

موضوع کشف الاسرار، تفسیر قرآن کریم است که در آن به آیات قرآن در سه بخش پرداخته شده است. در نوبت اول، مؤلف، ترجمه پارسی آیات را می‏‌آورد و در نوبت دوم قرآن را به شیوه تفاسیر اهل سنّت با اتکا به احادیث و اقوال مفسّران پیشین تفسیر می‌‏کند و در نوبت سوم به تأویل عارفانه آیات می‌‏پردازد. میبدی خود در تفاوت میان تفسیر و تأویل می‌‏آورد: «فرق میان تفسیر و تأویل آن است که تفسیر علم نزول و شأن و قصه آیت است و این جز به توقیف و سماع درست نیاید و نتوان گفت الاّ به نقل و اثر و تأویل حمل آیت است بر معنیی که احتمال کند و استنباط این معنی بر علما محظور نیست بعد از آنکه موافق کتاب و سنت باشد».

در کتاب «شبنم و دریا» غیر از معرفی منابع و مآخذ حکایت‌های کشف‌الاسرار در فصل سوم، در فصل اول به معرفی انواع و محورهای اساسی داستان‌ها و تبیین برخی محورها، چون محور عشق و تحلیل ویژگی‌های ادبی عرفانی میبدی در ترجمه قرآن پرداخته شده است. فصل دوم، شامل حکایت‌ها و حکایت‌واره‌های نوبت سوم کشف الاسرار است که در خلال گزاره‌های تفسیری و تأویل‌های عرفانی این بخش پراکنده است و همین پراکندگی و درهم آمیختگی سبب شده است که برجستگی و تشخص قابل ملاحظه‌ای نداشته باشند و از منظر توجه و تأمل مخاطبان دور بمانند. برای استفاده بهتر و بیشتر خوانندگان این قصه‌ها و دریافت ژرف‌تر مقاصد عرفانی میبدی، این قصه‌ها از متنِ ده جلد کشف الاسرار استخراج و بر اساس نام شخصیت‌های محوریِ حکایت و کنش مرکزی آن نام‌گذاری شده است.