چرا کرونا پایان شهرنشینی را رقم نزد؟

شهرنشینی چالش‌های بسیاری نظیر آلودگی، تراکم جمعیت، نبود فضاهای عمومی کافی، کمبود مسکن مقرون به صرفه و سر و صدا را برای ساکنان خود به ارمغان می‌آورد با این حال، ظاهراً زندگی در آن بسیار جذاب‌تر از سکونت در روستاها و حومه‌های سبز و پاک است. شاید وجود رستوران‌های بیشمار، تراکم جمعیت، برگزاری رویدادهای فرهنگی، وجود پارک‌هایی با تجهیزات پیشرفته، موزه‌ها، آسمان‌خراش‌ها و حمل و نقل انبوه انسان‌ها را به اولویت بخشیدن شهرها بر روستاها سوق داده است.

کرونا از همان ابتدای ظهور خود، مشکلات زیادی را پیش روی شهرها و شهرنشینان قرار داد؛ رستوران‌ها و کافه‌ها برای مدت زمانی طولانی بسته شد یا فعالیت در آن‌ها مستلزم رعایت قوانین سختگیرانه‌ای بود، اختلالات زیادی در فعالیت فروشگاه‌های کوچک و بزرگ سراسر شهرها به وجود آمد، سیستم‌های حمل و نقل انبوه خدمات خود را برای مدت زمانی هر چند کوتاه به طور کامل متوقف کرد و سپس تردد با آن‌ها پیروی از قوانین ویژه‌ای را می‌طلبید و در پی همه تغییراتی که در زندگی شهری به وجود آمد، بسیاری از مردم راهی حومه‌ها و روستاها شدند تا شاید در آنجا، خود را از آلوده شدن به ویروس کرونا رها کنند.

 چرا شور زندگی در شهرها به تداوم خود ادامه داده است؟

در طول تاریخ و در پی وقوع بحران‌های پی در پی، بارها پایان شکوه زندگی در شهر پیش‌بینی شده با این حال، بشر به این نتیجه رسیده است که همچنان شهرها بهترین نقاط دنیا برای سکونت به شمار می‌رود. به عنوان مثال در سال 1876 که تلفن اختراع شد به نظر می‌رسید که دیگر سکونت در شهرها ضرورتی نداشته باشد و البته با ورود اولین کامپیوتر به دنیای امروز در سال 1971، این باور تقویت شد اما در هر دو مورد، نه تنها تغییری در شهرنشینی به وجود نیامد، بلکه مردم بیش از گذشته در جستجوی یافتن راه‌های بیشتر راهی شهرها شدند. در قرن اخیر، جمعیت شهرها به طور مداوم و قابل چشمگیری در حال افزایش بوده و همین امر، هر بار بر وسعت مناطق شهری افزوده است.

پس از وقوع حادثه یازدهم سپتامبر 2001 که در آن برج‌های سازمان تجارت جهانی نیویورک مورد هدف تروریست‌ها قرار گرفت، بسیاری از خدمات مالی در حومه‌های شهر برقرار و همین امر باعث شد رفت و آمدهای داخل نیویورک به طور قابل توجهی کاهش یابد. اما کمتر از دو دهه زمان سپری شد که یک بار دیگر مرکزی جهانی برای تجارت در قلب نیویورک توسعه یافت و رشد چشمگیر عبور و مرورهای داخل شهری را در پی داشت.

در مورد کرونا نیز، شرایط شهرنشینی با نتایج بحران‌های قبلی طول تاریخ تفاوتی تجربه نکرده است؛ در ابتدای شیوع بیماری، بسیاری از محققان استدلال کردند که تراکم جمعیت سرعت انتقال ویروس کرونا را شدت می‌بخشد که این فرضیه همزمان با ترویج دورکاری باعث شد بسیاری از مردم مراکز شهر را به قصد سکونت دائمی در حومه‌ها و روستاها ترک کنند. در این مدت زمان، شهرها همچون دونات‌هایی بود که دور تا دور فضاهای عمومی را سازه‌های بلند فرا گرفته با این حال، خیابان‌ها، فضاهای سبز، مراکز تجاری و سایر مکان‌های عمومی خالی از جمعیت بود. اما دیری نپایید که بشر نیاز به رفت و آمدهای مداوم در داخل شهر را احساس کرد، دسترسی به خدمات پیشرفته شهری را ضروری دانست، زندگی در حومه‌ها و روستاها را به دلایل مختلف نظیر کمبود امکانات مشکل تصور کرد و یک بار دیگر به سمت شهرها برای ادامه عمر خود روانه شد.

در واقع، بشر امروز به این نتیجه دست یافته است که شهرها موتور اقتصادی جهان به شمار می‌رود چرا که متخصصانی را برای انتقال دانش و مهارت شخصی به سایرین در خود جای داده، وجود کمپانی‌های و شرکت‌های کارآفرین اشتغال را رونق بخشیده و نزدیکی مردم به مقامات، حس اعتماد بین دو طرف را برای بهبود هر چه بیشتر کیفیت زندگی شهری تقویت کرده است. بنابراین، هر اندازه که زندگی در شهرها طی دوران بحران‌زایی نظیر کرونا برای ساکنان چالش‌برانگیز باشد، باز هم سکونت در آن‌ها به مراتب بهتر از زندگی کردن در مناطقی امن اما بدون امکانات و حتی با کمترین دسترسی به اینترنت است.

 مهم‌ترین نقاط قوت زندگی شهری

تراکم جمعیت از مهم‌ترین ویژگی‌های شهرها به حساب می‌آید که شرایط زندگی در آن‌ها را از سکونت در حومه‌ها و روستاها متمایز کرده است. مناطق شهری مراکزی برای گرد هم آوردن جوامعی از فرهنگ‌ها و نژادهای مختلف است که ارتباط بین آن‌ها را تقویت می‌کند. اما طی وقوع یک پاندمی، تراکم نه تنها اهمیت خود را در میان شهرنشینان از دست می‌دهد بلکه اغلب مردم نیز برای رهایی از آن می‌کوشند. این واقعیت به درستی خود را طی دوران کرونا به تصویر کشید چرا که بسیاری از مردم ساکن در مناطق پرجمعیت از ترس ابتلاء به ویروس کرونا، راهی محله‌هایی با تراکم جمعیت کمتر و حتی روستاها شدند.

البته این شرایط حتی اگر تا کنون به قبل بر نگشته باشد تا چند سال آینده پایدار نخواهد ماند. در واقع، کشف واکسن کرونا باعث خواهد شد افرادی که برای رهایی از آلوده شدن به ویروس کرونا در حومه‌ها سکونت گزیده‌اند، نتوانند کمبودهای موجود در مناطق روستایی را نسبت به شهرها تحمل کنند و پس از دریافت واکسن، یک بار دیگر راهی مراکز شهری شوند. در واقع، شهرها در دوران پسا کرونا از طریق تقویت مشارکت، افزایش سازگاری و بهبود یادگیری یک بار دیگر ارزش خود را در میان مردم افزایش خواهد داد و آن‌ها را به زندگی دوباره در مناطق شهری تشویق خواهد کرد.

این سه ویژگی زندگی شهری یعنی مشارکت، سازگاری و یادگیری مکانیسم‌هایی از اقتصاد تراکمی به شمار می‌رود چرا که مزایای تراکم جمعیت شهری را به تصویر می‌کشد که به عنوان محرک‌هایی برای افزایش تولیدات از طریق مشارکت مردمی، ضمن افزایش سازگاری با تراکم مناطق شهری عمل می‌کند. آنچه باعث ایجاد شهرها می‌شود و در مراحل بعدی به رشد آن‌ها کمک می‌کند، برخورداری مناطق شهری از همین سه ویژگی مشارکت، سازگارسازی و بهبود یادگیری است.