سبــــک زندگی چه تأثیــــری در باروری دارد؟

ناباروری از جمله چالش‌هایی است که طبق آمارهای کشوری، حدود 20درصد از زوج‌ها با آن مواجه می‌شوند. ناباروری اگرچه در نگاه نخست یک مسئله پزشکی به نظر می‌رسد اما ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای دارد. سبک زندگی عاملی تعیین‌کننده در قدرت باروری است و دربردارنده مجموعه‌ای از عوامل و متغیرهاست که اصلاح و بهبود آن می‌تواند به ارتقای سلامت عمومی و افزایش قدرت باروری بیانجامد.

یک جراح و متخصص زنان و زایمان گفت: افزایش تعداد زوج‌های نابارور، به ویژه در جوامع صنعتی این موضوع را به یکی از اولویت‌های نظام سلامت در این جوامع تبدیل کرده است. زیرا افزایش شیوع ناباروری افزون بر هزینه‌های سنگینی که به فرد و نظام سلامت کشور وارد می‌کند، ابعاد جمعیتی و اجتماعی مهمی نیز دارد. یکی از عوامل مهم و اثرگذار بر توان باروری زنان و مردان سبک زندگی است. سبک زندگی بدون صرف هزینه‌های گزاف قابل اصلاح است، کاملاً در حیطه کنترل خود فرد است و می‌توان با اصلاح و بهبود آن، سلامت عمومی و به‌تبع آن، سلامت باروری را افزایش داد.

نیلوفر معترف در ادامه بیان کرد: سبک زندگی یک اصطلاح کلی است که عوامل مختلفی را در بر می‌گیرد. نخستین عاملی که در زمینه سبک زندگی و ناباروری باید به آن اشاره کرد، ازدواج در سنین بالا است. افزایش سن باعث کاهش توان باروری به‌ویژه در خانم‌ها می‌شود در واقع، دوره طلایی باروری زنان دهه سوم زندگی، یعنی در سنین 20 تا 30 سالگی است و پس از 35 سالگی روند کاهش توان باروری شتاب می‌گیرد. البته اگرچه تأثیر افزایش سن بر توان باروری زنان پررنگ‌تر است اما آقایان مصون این اثر نیستند و با افزایش سن، توان باروری و شانس داشتن فرزند سالم برای مردان کاهش می‌یابد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا حفظ وزن مناسب را از جمله دیگر شاخص‌های سبک زندگی سالم دانست و بیان کرد: نامتناسب بودن وزن، چه به‌صورت اضافه‌وزن و چاقی و چه به‌صورت لاغری، توان باروری را کاهش می‌دهد. معیار ارزیابی وزن شاخص توده بدنی (BMI) است و اگر این شاخص در محدوده 18 تا 25 باشد، نرمال محسوب می‌شود. نکته مهمی که افراد دارای اضافه‌وزن باید بدانند این است که اگر حتی فقط 2 تا 3 کیلوگرم کاهش وزن داشته باشند، قدرت باروری‌شان بهبود می‌یابد.

وی خاطرنشان کرد: یکی از عوامل مهمی که می‌تواند باعث بروز ناباروری شود، ابتلاء به عفونت‌های انتقال یابنده از راه تماس جنسی، به ویژه سوزاک و کلامیدیا است. بنابراین، پیشگیری از ابتلاء به این عفونت‌ها با پرهیز از روابط جنسی پرخطر و رعایت بهداشت جنسی در حفظ توان باروری بسیار مهم است.

معترف با اشاره به نقش مهم داشتن خواب مناسب و پرهیز از استرس، توضیح داد: زوج‌هایی که قصد بارداری دارند باید خواب مناسب و کافی داشته باشند. اهمیت این موضوع به حدی است که توصیه می‌شود افرادی که می‌خواهند اقدام به بارداری کنند، شیفت کاری شبانه نداشته باشند و اگر میسر نبود، حتماً در روز بعد خواب و استراحت کافی داشته باشند. همچنین، استرس‌ها و تنش‌های جسمی، روانی و بیولوژیک نیز در کاهش قدرت باروری نقش دارند و زوج‌ها باید برای حفظ سلامت عمومی و سلامت باروری خود این استرس‌ها را مدیریت کنند.

این متخصص زنان و زایمان در ادامه افزود: یکی دیگر از عواملی که باید به آن توجه کنیم، محدود کردن مصرف چای و قهوه و مصرف نکردن دخانیات و الکل است. مصرف دخانیات باعث پیری زودرس تخمدان‌ها و از دست دادن زودرس تخمک‌ها می‌شود. همچنین، مصرف دخانیات در دوران بارداری می‌تواند به کاهش وزن جنین و مرده‌زایی بینجامد. در آقایان نیز، مصرف دخانیات باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم و در نتیجه کاهش قدرت باروری می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت تغذیه سالم و ورزش منظم در بهبود توان باروری، بیان کرد: از جمله مؤلفه‌های مهم سبک زندگی سالم، تغذیه سالم و ورزش منظم است. گنجاندن میوه‌ها و سبزیجات تازه، ماهی و مغزهای خوراکی در رژیم غذایی و کاهش مصرف غذاهای چرب، غذاهای فرآوری‌شده و گوشت قرمز بسیار کمک‌کننده است. در کنار تغذیه سالم ورزش و تحرک کافی و مستمر هم بسیار مهم است، البته باید به این نکته توجه شود که ورزش و فعالیت سنگین در خانم‌ها می‌تواند باعث اختلالات تخمک‌گذاری شود.

این فلوشیپ ناباروری افزود: برخی داروها باعث کاهش قدرت باروری می‌شوند بنابراین زوجی که قصد بچه‌دار شدن دارند، وقتی برای مشاوره پیش از بارداری به پزشک مراجعه می‌کنند حتماً باید به پزشک‌شان اطلاع دهند که چه داروهایی مصرف می‌کنند. همچنین، اگر فردی به هر دلیل در معرض سموم و آفت‌کش‌ها قرار دارد، باید موازین ایمنی، یعنی پوشیدن ماسک، پوشاندن بدن و تهویه هوای مناسب محیط را رعایت کنند.

معترف در ادامه نکاتی را در مورد سلامت باروری آقایان بیان کرد و توضیح داد: به لحاظ فیزیولوژیک، سلول‌های زایای بیضه که وظیفه تولید اسپرم را بر عهده دارند، در دمای پایین‌تر بهتر فعالیت می‌کنند. به این دلیل است که بیضه‌ها بیرون از حفره لگن و خارج از بدن قرار دارند، زیرا این وضعیت کمک می‌کند که دمای بیضه‌ها کمتر از دمای بدن باشد. افزایش دمای 2 تا 4 درجه‌ای در بیضه‌ها می‌تواند باعث اختلال در روند تولید تستوسترون و اسپرم شود. بنابراین، آقایان باید از پوشیدن لباس زیر تنگ که بیضه‌ها را به بدن نزدیک می‌کند و لباس زیر نایلونی که حرارت را حفظ می‌کند، خودداری کنند. همچنین، استفاده طولانی مدت از وان آب داغ و سونای داغ، نشستن‌های طولانی، قرار دادن لپ‌تاپ روی پاها و به‌طور کلی کارهایی که به افزایش دمای بیضه‌ها می‌انجامد، باعث کاهش توان باروری می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین هر عاملی که باعث تصلب شرایین شود، مانند پرفشاری خون، دیابت کنترل‌نشده، مصرف دخانیات، رژیم غذایی پرچرب و…، که باعث آسیب به عروق و کاهش خون‌رسانی شود، می‌تواند باعث اختلال نعوظ و به‌تبع آن ناباروری در مردان شود. افزون بر اینها، مصرف مکمل‌های استروئیدی که معمولاً برای بدنسازی استفاده می‌شود، از جمله عوامل خطر بروز ناباروری در مردان است.

معترف در پایان یادآور شد: نقش تعیین‌کننده سبک زندگی در وضعیت باروری اغلب دست‌کم گرفته می‌شود. یکی از اهداف مهم مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا از برگزاری کمپین «ناباروری و فرهنگ عمومی» افزایش آگاهی عمومی درباره ابعاد مختلف سلامت باروری است. با اصلاح سبک زندگی و گسترش فرهنگِ سالم زیستن می‌توان از بروز بسیاری از مشکلات باروری جلوگیری کرد. در واقع، تغذیه سالم و مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها، تحرک کافی و مستمر و آرامش روانی به ارتقا سطح سلامت عمومی و در نتیجه، بهبود قدرت باروری منجر می‌شود. افزون بر آن، در پیش گرفتن سبک زندگی سالم به بهبود نتایج و افزایش شانس موفقیت درمان ناباروری نیز کمک می‌کند.